توقف فعالیت مرکز اسلامی لندن و تلاش‌ها برای تعطیلی مرکز اسلامی هامبورگ، خبرهای مهمی است که از افزایش نظارت بر مراکز کمتر مورد توجه جمهوری اسلامی در اروپا خبر می‌دهد. مراکزی که زیر نظر مستقیم «علی خامنه‌ای»، رهبر جمهوری اسلامی در کشورهای اروپایی فعالیت، و علاوه‌بر مراسم‌های مذهبی، برنامه‌هایی برای تبلیغ جمهوری اسلامی هم برگزار می‌کنند. در این گزارش به فعالیت‌های این مراکز که از دارایی مردم ایران اداره میشود، اما افکار عمومی اطلاع چندانی از آن ندارد، پرداخته شده است.
ریاست مراکز اسلامی جمهوری اسلامی در اروپا و همچنین دعوت به سخنرانی برای مراسم‌های مختلف در این مراکز، نوعی امتیاز محسوب میشود. در این میان، معمولا بین این مراکز و سفارتخانههای جمهوری اسلامی هم درگیری‌هایی رقابتی وجود دارد.
بودجه این مراکز توسط جمهوری اسلامی تعیین شده، اما این مرکز مانند بنیادهای خیریه، کمک محلی نیز جمع‌آوری می‌کنند.
در این میان، مرکز اسلامی هامبورگ بهدلیل سابقه آن و همچنین حضور چهره‌هایی چون «محمد حسینی بهشتی» و «محمد خاتمی» به‌عنوان روسای آن و مرکز اسلامی لندن بهدلیل حاشیه‌های آن، خبرساز بوده است.
مراسم‌های بزرگداشت «قاسم سلیمانی»، فرمانده ترور شده شعبه برون مرزی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی برای این مراکز دردسرساز شده و پس از اعتراضات سراسری سال گذشته، درخواست‌ها برای تعطیلی این مراکز گسترده شده است.
مرکز اسلامی لندن؛ شروع کار با ویزای پوششی
مرکز اسلامی انگلیس از ابتدای دهه ۱۳۷۰ به‌صورت غیر رسمی و از سال ۱۳۷۷ به‌صورت رسمی آغاز به کار کرده است.
«محسن اراکی» که با حکم خامنه‌ای به‌عنوان اولین رییس این مرکز منصوب شده، گفته که سال ۱۳۷۳ قرار شده به‌عنوان نماینده رهبر جمهوری اسلامی به لندن سفر کند، اما ویزای او با عنوان دیگری و توسط دفتر «شرکت کالای نفت لندن» گرفته شده که زمانی برای شرکت ملی نفت ایران فعالیت می کرد.
پس از محسن اراکی نیز، «عبدالحسین معزی»، «محمد علی شمالی» و «هاشم موسوی» به‌عنوان روسای این مرکز منصوب شدند. احکام آن‌ها توسط خامنه‌ای صادر و امضا میشود و نماینده او در امور مذهبی خارج از کشور طی مراسمی در لندن و هامبورگ، آن را اعلام و اعطا می‌کند.
در سال‌های اخیر این مرکز زیر نظارت بیشتری قرار گرفته است. سال ۱۳۹۹، نهاد ناظر بر موسسات خیریه در انگلستان و ولز، به «مرکز اسلامی انگلیس» که به جمهوری اسلامی وابسته است، بهدلیل برگزاری مراسم یادبود قاسم سلیمانی در لندن اخطار داده بود.
برکناری منصوبان خامنه ای در لندن توسط نهاد انگلیسی
خرداد ۱۴۰۲ مرکز اسلامی لندن اعلام کرد فعالیت‌های این مرکز بهدلیل آنچه «شرایط خاص» توصیف شده است، تا اطلاع ثانوی تعطیل است.
مرکز اسلامی انگلیس به‌علت تعطیلی این نهاد اشاره‌ای نکرده، اما چند ماه پیش «کمیسیون خیریه بریتانیا»، نهاد ناظر بر موسسات خیریه، متولیان «مرکز اسلامی انگلیس» و منصوبان علی خامنه‌ای را برکنار، و متولی موقت برای این مرکز منصوب کرده بود.
مرکز اسلامی و مسجد هامبورگ، قدیمی‌ترین مرکز شیعیان ایران در اروپا نام گرفته که عملیات ساخت آن در سال ۱۳۴۹ به پایان رسیده است. آیت‌الله «بروجردی» هزینه احداث ساختمان مسجد آبی را پرداخت کرده و چند سال پیش از آن نیز نماینده او در هامبورگ حضور یافته است. با این حال این مرکز، پس از انقلاب ۱۳۵۷، به یک مرکز حکومتی بدل شده است.
نام «محمد محققی» به‌عنوان اولین رییس این مرکز ذکر شده و پس از فوت آیت‌الله بروجردی، روسای این مرکز توسط آیت‌الله «خوانساری» و آیت‌الله «میلانی» معرفی می‌شدند.
محمد حسین بهشتی دومین رییس این مرکز بوده و محمد خاتمی نیز حدود هفت سال بعد، به‌عنوان رییس این مرکز به آلمان رفت. در این فاصله نیز «محمد مجتهد شبستری» رییس آن بوده است. خاتمی درباره حضورش در هامبورگ زمانی گفته بود «وقتی که به آلمان می‌رفتم، چون رژیم می‌خواست اداره این مرکز را از دست ما در بیاورد و تحت سلطه خودش قرار بدهد، آقای بهشتی خیلی نگران بودند، آقای مجتهد شبستری هم می‌خواستند برگردند و نگرانی عمده این بود که این مرکز به دست رژیم نیفتد.»
«محمد مقدم»، «محمد باقر انصاری»، «رضا حسینی نسب»، «عباس قائم مقامی» و «رضا رمضانی»، روسای این مرکز پس از انقلاب ۱۳۵۷ بودند. محمدهادی مفتح، پسر محمد مفتح، آخرین رییس این مرکز است. سلیمان موسوی‌فر، معاون این مرکز نیز از آلمان اخراج شده است.
مرکز اسلامی هامبورگ؛ محل ملاقات اسدالله اسدی برای پرداخت پول
تعطیلی این مرکز یکی از درخواست‌های نمایندگان پارلمان آلمان از دولت این کشور بوده است. همچنین سازمان امنیت داخلی آلمان، این مرکز را مکانی برای انتشار ایدئولوژی جمهوری اسلامی معرفی کرده است. مرکز اسلامی هامبورگ از دستگاه امنیت داخلی آلمان، شکایت کرده و این پرونده در جریان است.
نام این مرکز در پرونده «اسدالله اسدی» نیز مطرح شده و گویا این دیپلمات جمهوری اسلامی با عوامل و جاسوسان خود در این مرکز دیدار و به آنان پول پرداخت کرده است. جمهوری اسلامی با وساطت پادشاه عمان، حالا اسدی را به داخل ایران بازگردانده است. موضوعی که ممکن است حساسیت‌ها به فعالیت این مراکز را پایدار نگه دارد.
به‌جز هامبورگ، یک مرکز اسلامی نیز در فرانکفورت فعالیت می‌کند، اما خود را یک مرکز «مردم‌نهاد» معرفی کرده است.
مرکز اسلامی وین؛ تغییر ساختمان بهدلیل هم‌زمانی با تفریحات شبانه
مرکز اسلامی وین نیز از سال ۱۳۷۱ آغاز به کار کرده، اما مانند مرکز اسلامی هامبورگ و لندن خبرساز نبوده است. عبدالحسین معزی از سال ۱۳۷۹ رییس این مرکز و سپس رییس مرکز اسلامی لندن شد. «محمدعلی محسن زاده» و «محمود منتظری»، از دیگر روسای این مرکز هستند.
ساختمان قدیم این مرکز در خیابانی قرار داشت که به تعبیری محل تفریحات شبانه بود و مقامات این مرکز تصمیم به ایجاد ساختمان جدید گرفتند و سفارت جمهوری اسلامی، با خریداری ملکی ۱۰ هزار متری در منطقه ۲۱ وین، ساختمان جدید مرکز اسلامی «امام علی» را افتتاح کرد.
استفاده از این مرکز به‌عنوان مسجد و نمازخانه اما باعث اعتراض شهرداری شده بود، اما این ساختمان در نهایت در سال ۱۳۹۷ افتتاح شد.
مرکز اسلامی فرانسه؛ بدون مکان دائمی
در میان سه کشور بزرگ اروپایی، جمهوری اسلامی تنها در فرانسه مرکز اسلامی رسمی ندارد. هرچند که از حدود ۱۰ سال پیش این مرکز به ریاست «ضیاءالدین مکی» تشکیل شده، اما هنوز اجازه ایجاد مرکز دائمی را پیدا نکرده و برای برگزاری مراسمات مذهبی سالن اجاره می‌کند.
ریاست و فعالیت در مراکز اسلامی جمهوری اسلامی در خارج از کشور امتیازی خاص محسوب میشود. این سمت به‌نوعی با سفارت جمهوری اسلامی قابل مقایسه است، اما به اندازه سفارت نیز برای آن معیارهای مشخص نیست و نظارت هم بر آن مثل مراکز سیاسی وجود ندارد. از این جهت، انتخاب رییس آن کاملا بر اساس مناسبات افراد با دفتر رهبر جمهوری اسلامی انجام میشود.
روسای این مراکز برخی از روحانیون نزدیک به خود را برای برگزاری مراسمات مذهبی دعوت می‌کنند و در‌این‌باره نیز معیار خاصی وجود ندارد.
حکم ریاست محسن اراکی برای مرکز اسلامی لندن توسط خامنه‌ای صادر شده بود، اما حکم ریاست برخی مراکز دیگر مانند وین، توسط «محمد محمدی گلپایگانی»، رییس دفتر او صادر شده است. بخش عمده فعالیت این مراکز نیز زیر نظر «محسن قمی»، معاون بین الملل دفتر علی خامنه‌ای است که احکام منصوبان رهبر جمهوری اسلامی را با خود به شهرهای اروپایی می‌آورد.
مراکز اسلامی غیر رسمی
به‌جز مراکزی که به‌صورت رسمی به جمهوری اسلامی وابسته هستند، مراکز اسلامی ایجاد شده توسط شیعیان ایرانی در برخی کشورهای دیگر از جمله نروژ وجود دارند.
این مرکز نیز حاشیه‌هایی داشته و سه سال پیش، پلیس امنیت نروژ از وزارت دادگستری این کشور خواسته بود که «مصطفی مطهری»، روحانی شاغل در این مرکز، را اخراج کند.
«مرکز اسلامی امام علی» در استکهلم که در سال ۱۹۹۷ تاسیس شد، از جمله مراکز تبلیغاتی فرهنگ شیعه است که به باور بسیاری، حامی و هوادار رژیم ایران است. این مرکز و ۳۳ دفتر آن در سراسر کشور، مرتب میزبان هیات‌هایی از سفارت‌خانه ایران هستند.
ایران‌وایر
احسان مهرابی