انتظار می‌رود بریتانیا، فرانسه و آلمان، به گفته به خودشان «برای اولین بار»، توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ با ایران را نقض کنند. اما ماجرای اولین «نقض برجام» توسط سه کشور اروپایی چیست؟ آیا مکانیزم ماشه فعال خواهد شد؟
رویداد۲۴: ناصر کنعانی سخنگوی وزارت خارجه ایران در واکنش به اقدام احتمالی کشور‌های اروپایی در نقض برجام گفته «گزارش‌های رسانه‌ای را ملاک عمل و تصمیم‌گیری قرار نمی‌دهیم و بر اساس اقدامات طرف مقابل دست به اقدام می‌زنیم.»
ماجرا از این قرار است که سه کشور اروپایی عضو برجام گفته‌اند «قرار نیست تحریم‌های مرتبط با استفاده تهران از موشک‌ها را که اکتبر امسال بر اساس زمان‌بندی برجام به طور اتوماتیک لغو می‌شود بردارند و عدم توجه به مفاد برجام، به معنای نقض برجام است.»
پیش از این پیش‌بینی می‌شد که کشور‌های اروپایی از ترس لغو اتوماتیک تحریم‌های موشکی علیه تهران در تاریخ ۱۸ اکتبر، دست به اسنپ‌بک بزنند. اسنپ‌بک یکی از مکانیزم‌های پیش بینی شده در برجام و به معنای بازگشت تحریم‌های سازمان ملل است که نه‌تنها در صورت اعمال آن مذاکرات شکست می‌خورد، بلکه برجام هم عملا به تاریخ می‌پیوندد.
اعمال تحریم‌های سازمان ملل به‌معنای استفاده طرف‌های برجام از مکانیزم ماشه تا قبل از تاریخ ۱۸ اکتبر و پایان برخی تحریم‌های سازمان مللی در برجام از جمله تحریم مرتبط با استفاده و فروش موشک‌های ایران است. نکته حائز اهمیت در مورد مکانیزم ماشه این است که، چین و روسیه امکان وتو ندارند. استفاده از اسنپ‌بک نه تنها برجام را بلاموضوع می‌کند بلکه لغو تحریم‌های تسلیحاتی در سال ۲۰۲۰ را که امکان فروش قانونی پهپاد‌های ایرانی به روسیه را فراهم کرده بود و به ایران این اجازه را داده بود که بتواند از خرید جنگنده‌های سوخو-۳۵ روسی حرف بزند، هم بلاموضوع خواهد شد.
توافق هسته‌ای برجام شامل یک سری تاریخ‌ها یا به اصطلاح «بند‌های غروب» بود که بر اساس آن تحریم‌های خاصی علیه نهاد‌ها و برنامه‌های خاص ایران قرار بود طی چند برنامه زمانی لغو شود، اما در سال ۲۰۱۵ پیش‌بینی نمی‌شد که این توافق به‌طور کامل از نقض شده باشد.
بر اساس قطعنامه سازمان ملل متحد که توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ را تایید کرده بود، تحریم‌های اتحادیه اروپا قرار است در ۱۸ اکتبر منقضی شود. این تحریم‌ها ایران را وادار می‌کرد که هیچ کاری برای توسعه موشک‌های بالستیک که قادر به حمل سلاح هسته‌ای هستند، انجام ندهد.
اما آنچه کشور‌های اروپایی از آن حرف زده‌اند، «نقض برجام» و نه بلاموضوع کردن آن است. ادبیات اروپایی‌ها در مورد تحریم‌های موشکی که ۲۳ اکتبر قرار است به طور اتوماتیک طی برجام لغو شود، نشان می‌دهد آنها دست‌کم در این مقطع علاقه‌ای به از بین بردن کامل برجام ندارند. رسانه‌های غربی معتقدند این تصمیم قدرت‌های اروپایی به این دلیل که مشخص نیست تهران چه واکنشی نشان بدهد، در هاله‌ای ابهام است.
توجیه رسمی اروپایی‌ها در مورد علت عدم تمکین از مفاد برجام در مورد لغو تحریم‌های موشکی، فروش هواپیما‌های بدون سرنشین ایران به روسیه برای استفاده در حمله به اوکراین و انتقال احتمالی موشک‌های بالستیک ایرانی به روسیه است.
اروپایی‌ها مدعی‌اند بر اساس برجام، خرید، فروش یا انتقال هواپیما‌های بدون سرنشین و اجزای آنها که قادر به پرواز بیش از ۳۰۰ کیلومتر باشند، به ایران یا از ایران، بدون مجوز قبلی از شورای امنیت سازمان ملل، منع شده است. ایران چنین مجوزی را نداشته است.
«لیز تراس» نخست‌وزیر پیشین بریتانیا گفته که این کاملاً حیاتی است که ایران به سلاح هسته‌ای دست پیدا نکند. او تهران را به «لگد زدن به قوطی» متهم کرده و گفته «آنها در حالی که در حال توسعه سلاح‌های هسته‌ای هستند که همزمان به نوعی حل و فصل دیپلماتیک هم علاقه‌مند نشان می‌دهند. ما نمی‌توانیم به آنها اجازه دهیم که به این بازی ادامه دهند و باید سختگیر باشیم.»
«رافائل گروسی» مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی سازمان ملل هفته گذشته اعتراف کرده که توافق بر سر نظارت بر برنامه هسته‌ای ایران بسیار محدود و پراکنده شده است. در ایران نیز نمایندگان مجلس ایران نسبت به نصب برنامه ریزی شده حدود ۱۰ دوربین امنیتی در کارگاه تولید سانتریفیوژ در یکی از سایت‌های اصفهان اعتراض کرده‌اند.
آینده این توافق پس از مذاکرات در عمان بین ایالات متحده و ایران به سمت توافقی جهت عدم غنی‌سازی اورانیوم بیش از ۶۰ درصد در ازای آزاد کردن میلیارد‌ها دلار وجوه مسدود شده توسط غرب و همچنین برخی از زندانیان آمریکایی که در تهران، متمایل شده بود.
وزارت امور خارجه ایالات متحده، اما به تازگی گفته که هیچ توافقی قریب‌الوقوع نیست، اما عملا از طریق راب مالی در حال مذاکره بود هر چند این مذاکرات به دلیل تعلیق مجوز امنیتی راب مالی، فرستاده ویژه ایالات متحده توسط وزارت امور خارجه به دلیل سوءاستفاده احتمالی او از اطلاعات محرمانه، مختل شده است.
مایک پمپئو، وزیر خارجه اسبق آمریکا، در کنفرانس مجاهدین خلق در پاریس حاضر شد و دولت بایدن را به زامبی تشبیه کرد که می‌خواهد به توافق دیگری با ایران دست یابد. وی با بیان اینکه هرگونه معامله رسمی یا غیررسمی برای مردم ایران یک فاجعه‌بار خواهد بود، گفته «لغو تحریم‌ها به نفع مردم ایران نیست، بلکه به ساخت پهپاد‌های بیشتری برای روسیه و علیه مردم اوکراین می‌انجامد.»
«جان بولتون» مشاور سابق امنیت ملی آمریکا هم در همین نشست که به نظر می‌رسید بعد از مذاکرات تلفنی امانوئل مکرون و رئیسی، دیگر بنا نیست برگزار شود، گفته «راه تغییرات در داخل ایران، کمک بیشتر به رژیم و دادن راه نجات بیشتری به آنها نیست، بلکه قطع کردن خطوط نجات است.»