«جایزه نوبل صلح» سال ۲۰۲۳ (۱۴۰۲) به «نرگس محمدی»، فعال حقوق بشر و زندانی سیاسی محبوس در زندان «اوین» تعلق گرفت. این جایزه برای دومین بار در تاریخ است که به یک زن ایرانی و فعال حقوق بشر تعلق می‌گیرد.
کمیته نوبل صلح با شعار «زن، زندگی، آزادی»، نرگس محمدی را به دلیل نبرد با سرکوب زنان در ایران و مبارزه برای ارتقای حقوق بشر و آزادی برای همگان شایسته دریافت این جایزه دانست.
پیام کمیته نوبل به جمهوری اسلامی: صدای مردم را بشنوید
کمیته نوبل در کشور نروژ روز جمعه ۱۴ مهر ۱۴۰۲ در بیانیه اهدای این جایزه جهانی و معتبر به نرگس محمدی اعلام کرد: «این جایزه به نرگس محمدی به خاطر مبارزه با ظلمی که بر زنان ایران می‌رود، مبارزه برای ارتقای حقوق بشر و دست‌یابی همه به آزادی اهدا می‌شود.»
کمیته نوبل صلح روز جمعه در بیانیه خود نوشت که شعار معترضان اخیر در ایران، یعنی زن، زندگی، آزادی، به درستی بیان‌گر فداکاری و کار نرگس محمدی است.
«بریت ریس- اندرسون»، رییس هیات نروژی کمیته نوبل صلح در اسلو درباره کلمه «زن» گفته است: «[محمدی] علیه تبعیض و ستم سیستماتیک به زنان مبارزه می‌کند.»
هم‌چنین درباره کلمه «زندگی» در این بیانیه اضافه شده که نرگس محمدی از مبارزه زنان برای حق داشتن زندگی کامل و با عزت حمایت می‌کند: «این مبارزه در سراسر ایران با آزار و اذیت، زندان، شکنجه و حتی مرگ مواجه شده است.»
کمیته نوبل صلح درباره «آزادی» نیز نوشت: «او برای آزادی بیان و حق استقلال و هم‌چنین علیه قوانینی مبارزه می‌کند که زنان را به دور از چشم بودن و پوشاندن بدن‌شان ملزم می‌کند. مطالبه آزادی بیان توسط تظاهرکنندگان، نه تنها در مورد زنان بلکه برای کل جمعیت [ایران] است.»
کمیته نوبل صلح روز جمعه در بیانیه خود نوشت که شعار معترضان اخیر در ایران، یعنی زن، زندگی، آزادی، به درستی بیان‌گر فداکاری و کار نرگس محمدی است.
ریس اندرسون افزوده است: «هم‌اکنون که من صحبت می‌کنم، خانم محمدی هم‌چنان در زندان است.»
نرگس محمدی در مجموع ۱۳ بار بازداشت و پنج بار مجرم شناخته شده و در مجموع به ۳۱ سال زندان و ۱۵۴ ضربه شلاق محکوم شده است. او گفته است که ماموران امنیتی در زمان بازداشت و زندان، زنان را مورد آزار و اذیت جسمی و جنسی قرار می‌دهند؛ وضعیتی که خانم محمدی را بی‌واسطه در برابر بی‌رحمی‌های یک حکومت استبدادی قرار داده اما موفق نشده است صدای عدالت‌خواهی او را خاموش کند.
در بیانیه کمیته نوبل صلح در رابطه با نرگس محمدی آمده است: «مبارزه شجاعانه او با هزینه‌های شخصی بسیار زیادی همراه بوده است.»
نرگس محمدی در سال‌های اخیر حتی فرصت زندگی با خانواده خود را که مجبور به ترک ایران شده‌اند، نداشته است.
«تقی‌رحمانی»، همسر او پس از بیش از هشت بار بازداشت و سپری کردن نیمی از عمر خود در زندان، بهمن سال ۱۳۹۰ از ایران خارج شد. پس از گذشت چند سال، به دلیل محکومیت نرگس محمدی به زندان، فرزندان این دو نیز ایران را ترک کردند و به پدر خود ملحق شدند. نرگس محمدی بارها در طول بازداشت و زندان از حق تماس تلفنی با فرزندان خود نیز محروم شده بود.
رییس هیات نروژی کمیته نوبل صلح در اسلو در پایان سخنانش به سوالی در رابطه با چرایی اهدای این جایزه به یک ایرانی پاسخ داد پیام این اقدام نوبل صلح به حکومت جمهوری اسلامی ایران این است که به صدای مردمش گوش دهد: «جامعه پایدار، جامعه مدنی نیاز به احترام به حقوق همه تک تک مردم دارد.»
در بیانیه کمیته نوبل صلح در رابطه با نرگس محمدی آمده است: «مبارزه شجاعانه او با هزینه‌های شخصی بسیار زیادی همراه بوده است.»
ریس اندرسون در پایان ابراز امیدواری کرد که نرگس محمدی آزاد شود و بتواند در مراسم دریافت جایزه خود که چند ماه دیگر برگزار می‌شود، شرکت کند.
ساعتی بعد از انتشار خبر اهدای نوبل صلح به این فعال حقوق بشر، خانواده نرگس محمدی با انتشار بیانیه‌ای، اهدای جایزه صلح نوبل به نرگس محمدی را به همه ایرانیان، به ویژه زنان و دختران شجاع ایران تبریک گفتند.
در این بیانیه نوشته شده است: «ما می‌خواهیم تبریکات صمیمانه خود را به همه ایرانیان، به‌ویژه زنان و دختران شجاع ایران که با شجاعت خود در مبارزه برای آزادی و برابری، توجه جهان را جلب کردند، ابراز کنیم… این افتخار چشم‌گیر شاهدی است ماندگار بر تلاش مدنی و صلح‌آمیز خستگی‌ناپذیر نرگس محمدی در ایجاد تغییر و آزادی برای ایران.»
خانواده نرگس محمدی با ابراز تاسف از این که او اکنون در زندان است، نوشته‌اند: «متأسفانه نرگس در کنار ما نیست تا این لحظه فوق‌العاده را به اشتراک بگذاریم. به این دلیل که ناعادلانه زندانی شده است، نمی‌توانیم شاهد واکنش شادمانه او به این خبر قابل توجه و باشکوه باشیم.»
در بخش دیگر این بیانیه آمده است: «این افتخار قابل توجه متعلق به تک تک شما مردم مقاوم و شجاع ایران است که خستگی‌ناپذیر و مسالمت‌آمیز برای آزادی مبارزه کرده‌اید.»
نرگس محمدی پیش‌تر در نامه‌ای که برای انتشار در اختیار «ایران‌وایر قرار گرفته، در رابطه با سال‌های دوری از فرزندانش نوشته بود: «من در زمان متوقف شده‌ام؛ در زمان متعلق به همین دمپایی‌های چند سانتی‌متری در پاهای کوچک دخترم. کیانا را در اسکایپ دیدم، بزرگ شده، موهایش بلند و چهره‌اش عوض شده، علی تغییر کرده و پسر کوچولوی مو فرفری من قد کشیده.»
در بخش دیگری از نامه آمده بود: «استبداد زندگی را متوقف می‌کند. استبداد فاصله را فعال و به هم رسیدن‌ها و با هم بودن‌ها را منفعل می‌سازد. استبداد جان می‌سوزاند و روح می‌رنجاند. استبداد روح و جسم را توامان زخم می‌کند. شاید یکی دیده شود اما آن دیگری پر زخم و پرعفونت، دیده نمی‌شود. استبداد فقط با شکنجه و زندان و هجرت و سرکوب، انسان‌ها را شکنجه نمی‌کند. استبداد در زاویه به زاویه و لحظه به لحظه، یعنی در هر مکان و زمان، زیست بشر را می‌خشکاند.»
نزدیک به ۳۰ سال فعالیت برای ارتقای حقوق بشر در ایران استبدادی
نرگس محمدی از سال ۱۳۷۵ روزنامه‌نگاری را در هفته‌نامه «پیام هاجر» آغاز کرد و هم‌زمان به عضویت «کانون مدافعان حقوق بشر» درآمد. او اکنون نایب رییس کانون مدافعان حقوق بشر و رییس کمیته زنان آن است.
محمدی هم‌چنین از موسسان «شورای ملی صلح در ایران» است و از سال ۱۳۸۷ به عنوان رییس هیات اجرایی آن برگزیده شد.
او از چهره‌های شاخص مخالف حکم اعدام در ایران و یکی از اعضای کارزار «لگام» (لغو گام‌به‌گام اعدام) نیز بود.
این فعال حقوق بشر هم‌چنین کارزاری علیه حبس انفرادی به راه انداخت و در رابطه با شکنجه جنسی زنان زندانی اسناد بسیاری را جمع‌آوری کرد.
او از جمله ۱۵ فعال سیاسی و مدنی بود که در بهمن ۱۳۹۶ با تاکید بر «اصلاح‌ناپذیری» نظام جمهوری اسلامی ایران، خواستار برگزاری همه‌پرسی تحت نظارت سازمان ملل متحد برای «گذار مسالمت‌آمیز» از حکومت فعلی به یک «دموکراسی سکولار پارلمانی» شد.
نرگس محمدی در یادداشتی که روز جمعه ۲۴ تیر ۱۴۰۱ در صفحهٔ اینستاگرامش منتشر شد، با حمایت از کوشش‌ها در مخالفت با حجاب اجباری در ایران، خطاب به رییس قوه قضاییه نوشت که تلاشِ زنانِ ایرانی برای برخورداری از حق پوشش، نه بی‌حیایی بلکه تقلایی حق‌طلبانه و مبارزه‌ای شجاعانه است.
این فعال حقوق بشر و زندانی سیاسی در پیامی که در سال‌روز کشته شدن «مهسا (ژینا) امینی» در ۲۵ شهریور سال ۱۴۰۱ منتشر شد، این روز را «روز ثبت ظلم حکومت استبدادی دینی علیه زنان ایران» توصیف کرده بود.
دومین جایزه صلح نوبل به ایرانیان هم به یک زن ایرانی رسید
«شیرین عبادی»، حقوق‌دان، قاضی سابق دادگاه، نویسنده و مدرس، اولین ایرانی بود که در سال ۱۳۸۷ برنده جایزه نوبل صلح شده بود.
جایزه نوبل صلح یکی از پنج جایزه نوبل است که توسط «آلفرد نوبل»، صنعت‌گر و مخترع سوئدی وقف شده است. این جایزه برای اولین بار در سال ۱۹۰۱ اعطا شد.
آلفرد نوبل در وصیت‌نامه خود گفته است این جایزه باید به کسی داده شود که بهترین یا بیشترین کوشش را در راه برادری ملل، انحلال یا کاهش ارتش‌ها یا تشکیل و ترغیب کنفرانس‌های صلح کرده باشد.
جایزه نوبل صلح تنها جایزه نوبل است که در استکهلم داده نمی‌شود. این جایزه هر ساله در اسلو، پایتخت نروژ اهدا می‌شود.
اگرچه در سال‌هایی نامزدها یا برنده‌های جایزه نوبل صلح با اما و اگرهایی مواجه بوده‌اند اما در میان برندگان این جایزه نام‌هایی تاثیرگذار هم‌چون «نلسون ماندلا»، «جین آدامز»، «مارتر لوتر کینگ»، مادر «ترزا»، «دالای لاما» و «ملاله یوسف‌زی» دیده می‌شود.
هم‌چنین نهادهایی مانند صلیب سرخ، کمیساریای عالی سازمان ملل برای پناهندگان، سازمان بین المللی کار، سازمان عفو بین‌الملل یا کارزار بین‌المللی برای نابودی سلاح‌های هسته‌ای از جمله برندگان این جایزه بوده‌اند.
در اسفندماه پارسال، به دنبال اعلام تعداد نامزدهای جایزه نوبل صلح ۲۰۲۳، خبرگزاری‌های بین‌المللی از «مسیح علی‌نژاد»، دیگر چهره شاخص اپوزیسیون ایران و نرگس محمدی به عنوان نامزدهای احتمالی این جایزه نام برده بودند.
مقامات جمهوری اسلامی در مقابل اهدای این جایزه به یک فعال حقوق بشر زندانی در ایران سکوت کرده‌اند.
چهره‌هایی مانند «حامد اسماعیلیون»، «نازنین بنیادی» و مسیح علی‌نژاد اما در پیام‌هایی جداگانه به نرگس محمدی تبریک گفتند.
اسماعیلیون در این رابطه خطاب به محمدی نوشت: «آن‌چه از شما می‌توان آموخت، پی‌گیری و استقامت در مبارزه است. حاکمان تاریک‌اندیشِ کشور ما نتوانستند و نمی‌توانند مبارزه شما را برای حقوق بشر، به ویژه حقوق زنان، برای آزادی و عدالت و شان و کرامت آدمی، با درفش و زندان متوقف کنند.»
مسیح علی‌نژاد نیز در حساب کاربری خود در اینستاگرام نوشت: «نرگس عزیز! از دل زندان خامنه‌ای، از دل یک حکومت ضدزن، جایزه صلح نوبل را دریافت کردی. تو و هزاران زن و مرد بی‌گناه دیگر نباید اکنون در زندان باشید بلکه خامنه‌ای و حاکمان ستمگر باید در غل و زنجیر باشند.»
جایزه نوبل صلح دوباره و در یکی از تاریک‌ترین مقاطع تاریخ معاصر ایران و در اوج استبداد حاکم بر این کشور توسط علی خامنه‌ای، یک بار دیگر به این کشور رفته است؛ از راهی دور در اسلو به درون سلول تاریک اوین. این نویدی است بر این که تلاش خیره کننده زنان ایرانی و نرگس محمدی به نمایندگی از همه آن‌ها ارج گذاشته می‌شود.
سولماز ایکدر
ایران‌وایر