تصاویر و روایت‌هایی که از سرکوب زنان توسط گشت ارشاد از روز شنبه ۲۵فروردین۱۴۰۳ از خیابان‌های ایران منتشر شده، حاکی از خشونتی بی‌سابقه از سوی این نیروهاست. گزارش‌ها از نحوه آرایش نیروهای سرکوب و حضور نیروهای یگان‌ویژه زن، مرد و لباس‌شخصی، نشان از این دارد که حکومت الگوی جدیدی را برای سرکوب زنان و جامعه ایران، به‌ویژه در شرایط رویارویی نظامی با اسراییل در پیش گرفته است.
خشونت بی‌سابقه گشت ارشاد در خیابان
روایت‌های زنان در شبکه‌های اجتماعی، حاکی از خشونتی بی‌مثال از سوی گشت‌های پلیس امنیت اخلاقی، موسوم به «گشت ارشاد» است که به فرمان «علی خامنه‌ای»، از روز شنبه ۲۵فروردین۱۴۰۳، دوباره به‌صورت علنی به خیابان‌های پایتخت و شهرهای دیگر بازگشته‌اند.
زنان بسیاری در اینستاگرام و توییتر، از ضرب‌و‌شتم، توهین و آزار جنسی، استفاده ماموران از شوکر و باتوم و حتی تحریک به منظور ایجاد درگیری فیزیکی صحبت کرده‌اند.
در روایتی که از یک زن در «بی‌بی‌سی فارسی» منتشر شده بود، او به‌وضوح می‌گوید که براثر ضربه لگد مامور از پشت سر، کلیه‌اش پاره شده است.
پیش‌تر نیز ویدیویی به «ایرانوایر» رسیده بود که در آن زنی در مقابل مترو تجریش پس از اینکه گوشی تلفن او به دست ماموران گشت ارشاد ضبط می‌شود، دچار حمله عصبی شده و سپس به بیمارستان منتقل می‌شود.
«دیپا پرنت»، خبرنگار روزنامه گاردین چاپ لندن، پیش‌تر تصویری از خواهر یکی از دوستان ایرانی‌اش که در تهران توسط گشت ارشاد بازداشت شده و بر بدن او آثار کبودی کاملا مشهود است را، منتشر کرده بود.
گزارش‌ها اما حاکی از این است که این خشونت فقط شامل حال زنانی که حجاب اجباری بر سر ندارند نمی‌شود. مردان یا زنانی که نسبت به خشونت اعمال شده پلیس اعتراض می‌کنند نیز، مورد خشونت کلامی و فیزیکی قرار می‌گیرند. برخی بازداشت شده و با کسانی که در حال تصویربرداری باشند، برخورد می‌شود.
برای مثال، کاربر «ژومیدا»، در شبکه اجتماعی ایکس که در مقابل بازداشت یک زن جوان در حوالی چهارراه ولیعصر تهران مداخله کرد و از یک مامور «سن بالا با چهره مهربان‌تر» خواسته مانع بردن دختر شوند، از تحقیر کلامی خود توسط آن مامور خبر داده است.
پیش‌از این یک شهروند نیز از ضرب‌و‌شتم خود توسط نیروهای گشت ارشاد در تهران به ایرانوایر گفته بود.
گشت ارشاد یا نیروی سرکوب برای اعتراضات احتمالی؟
به‌جز خشونت شدید، در معدود ویدیوهای منتشر شده از لحظه بازداشت زنان توسط گشت ارشاد، حضور نیروهای لباس‌شخصی نیز مشهود است.
در ویدیویی که حساب سازمان حقوق‌بشری «هیرکانی» در شبکه اجتماعی ایکس از لحظه بازداشت زنان یک خانواده در سقالکسار رشت منتشر کرده، به‌وضوح سه مامور زن چادری، هفت مامور مرد با لباس معمول گشت ارشاد و دست‌کم دو مامور لباس‌شخصی که یکی از آن‌ها دستبند به کمر خود دارد، حضور دارند.
در این ویدیو که گفته می‌شود مربوط به جمعه ۳۱فروردین۱۴۰۳ است، چندین خانواده در نزدیکی رودخانه در حال پیک‌نیک هستند و کودکان نیز در همان محدوده در حال بازی هستند.
علاوه‌بر این در ویدیوهایی که از تهران منتشر شده نیز، حضور نیروهای لباس‌شخصی کاملا مشهود است. این نیروها در اغلب ویدیوها در مقابل رهگذران و افرادی که می‌خواهند مانع بازداشت زنان شوند حاضر می‌شوند و از این مداخله ممانعت به‌عمل می‌آورند.
همچنین دست‌کم در مورد اصفهان، محدوده «سیتی‌سنتر»، گزارش‌هایی از حضور زنان یگان‌ویژه که با لباس فرم مشکی و بدون چادر هستند منتشر شده است. در تهران نیز در محدوده چهارراه ولیعصر، تصاویری از آرایش نیروهای یگان‌ویژه مرد در پارک دانشجو و تئاتر شهر منتشر شده است.
«امید شمس»، حقوق‌دان و پژوهشگر که در زمینه الگوها و روش‌های سرکوب حکومت ایران تاکنون مقالات متعددی منتشر کرده، به ایرانوایر می‌گوید که آنچه در خیابان‌های ایران علیه زنان در جریان است، یک عملیات ترکیبی است.
به گفته او، «مجموعه اتفاقاتی که در حال وقوع است، مقاصدی را دنبال می‌کند که صرفا مساله حجاب نیست و آن را در سایه مساله رویارویی نظامی ایران و اسراییل می‌برد.»
امید شمس معتقد است هدف حکومت از برخوردهای خشن، «ارعاب و وحشت» است و «دارد سعی می‌کند ترس را به‌صورت سیستماتیک به جامعه تزریق کند.»
او تاکید می‌کند: «به‌نظر من، در عین سرکوب زنان، دارند یک تست امنیتی خیلی حساب‌شده هم می‌زنند. به این معنا که جمهوری اسلامی و مقامات امنیتی آن برای اینکه میزان مقاومت جامعه را در این شرایط بحرانی رویارویی نظامی با اسراییل بسنجند، این تست را طراحی کرده‌اند.»
این پژوهشگر با تاکید بر نقش علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی در این دور از خشونت علیه زنان به‌بهانه حجاب اجباری، می‌گوید: «در سایه مساله جنگ که به‌صورت سنتی هم در دهه ۶۰ از آن استفاده شده، تلاش دارند با یک حمله همه‌جانبه و کمپین خشن، به قول خودشان بساط بدحجابی و بی‌حجابی را یک بار جمع کنند و تمام شود. در وضعیت جنگی که جامعه در حالت اضطراب به سر می‌برد و عمده توجه جامعه به موضوع جنگ است، می‌خواهند یک موضوع امنیتی و بحرانی که مربوط به انقلاب ژینا هم نیست، به‌زعم خودشان حل کنند؛ من فکر نمی‌کنم موفق شوند.»
امید شمس همچنین به چند لایه بودن نیروهای سرکوبی که تحت‌عنوان گشت ارشاد از روز شنبه۲۵فروردین به خیابان‌ها آمده‌اند نیز اشاره کرده و می‌گوید: «مدل سرکوب تفاوت کرده است. ما شاهد حرکت گله‌ای این گروه‌ها هستیم و اصلا حالت قبل را ندارد. دوم، نیروی اعمال زورکننده، نیروهای انتظامی مرد هستند و نیروهای زن خیلی نقش خاصی ندارند در عین حال می‌بینیم یگان‌ویژه زنان را هم آورده‌اند و تست می‌کنند.»
این پژوهشگر حقوق‌بشر در پاسخ به این سوال ایرانوایر که آیا نیروهای حاضر همان نیروهای گشت ارشاد پیشین هستند، می‌گوید: «نمی‌توان با اطمینان گفت که چه واحدهایی هستند. اما، به‌طور قطع می‌توان گفت که سیستمی که عمل می‌کند، یک سیستم چند لایه است. یعنی یک مجموعه‌ای متکثری از نیروها ازجمله نیروهای امنیتی برای احتمال ورود مردم را شامل می‌شود.»
او توضیح می‌دهد: «به‌نظر می‌رسد سه لایه دارد، یک نیروهای زنان هستند که اگر زورشان نرسد، مردان نیروی انتظامی وارد عمل می‌شوند و این در ویدیوها هم قابل مشاهده است. اگر آن‌ها هم نتوانند هیچ‌کاری کنند و مردم وارد صحنه شوند، نیروهای امنیتی هستند که شرایط را به‌عنوان شرایط امنیتی در نظر بگیرند و وارد عمل شوند.»
به گفته آقای شمس، «لباس‌شخصی‌ها هم همیشه حضور دارند برای اینکه غیرقانونی‌ترین شکل رفتار را مرتکب شوند و نهایتا آن رفتار را به هیچ‌جا نتوان نسبت داد. آن‌ها هستند تا اگر افتضاحی به بار آمد، تقصیر را به گردن نیروهایی که معلوم نیست که هستند، به گردن مردم، مخالفان یا معاندها، بیاندازند.»
اشاره این حقوق‌دان به روشی از سرکوب توسط نظام جمهوری اسلامی است که در آن نیروهای سرکوب، بدون لباس فرم و بدون نام و نشان در صحنه حضور دارند.
کشتار بسیاری از معترضان در جریان اعتراضات سال‌های اخیر، به‌ویژه اعتراضات «زن، زندگی، آزادی» به دست این ماموران صورت گرفته است. قوه‌قضاییه جمهوری اسلامی به‌همین واسطه، از بار شناسایی آن‌ها شانه خالی کرده یا دستگاه‌های امنیتی شهروندان عادی و بعضا گروه‌های سیاسی مخالف را، عامل کشته شدن معترضان خوانده‌اند.
سرکوب زنان فقط در تهران نیست
مجموعه «گرشاد»، اپلیکیشنی که از سال‌ها قبل به شهروندان در گزارش‌دهی و مکان‌یابی نیروهای گشت ارشاد، خدمت‌رسانی می‌کند در ایمیلی در پاسخ به سوالات ایرانوایر بر این موضوع تاکید می‌کند که باوجود اینکه گشت ارشاد در زمان اعتراضات نیز همیشه وجود داشته، اما از روز ۲۵فروردین۱۴۰۳، الگوی متفاوتی را دنبال کرده است.
این مجموعه تاکید دارد که لباس شخصی‌ها، به جز تفکیک‌ناپذیر سرکوب زنان از بعد از کشته شدن «مهسا (ژینا) امینی» در بازداشت گشت ارشاد تبدیل شده‌اند و در گزارش‌هایی که در ماه‌های اخیر توسط این اپلیکیشن دریافت شده نیز، به حضور آن‌ها اشاره شده بوده است.
گرشاد همچنین می‌گوید که گزارش‌های دریافتی این اپلیکیشن، نشان از این دارد که در یک هفته اخیر علاوه‌بر نیروی انتظامی، یگان‌ویژه نیز در خیابان‌ها حضور دارند. گشت‌ها در شهرهای مذهبی مانند قم و یزد افزایش یافته‌اند و در شهرهای «کم خطرتر» نیز، گزارش‌دهی‌های بیشتر شده است.
این اپلیکیشن همچنین به ایرانوایر می‌گوید که گزارش‌های بیشتری از افزایش بازداشت‌ها و رفتارهای خشونت‌آمیز دریافت کرده و «این تغییر الگو را می‌توان برنامه‌ریزی حکومت برای آماده باش در برابر واکنش‌های اجتماعی پس از حمله به اسراییل و جلوگیری از اعتراضات دانست.»
مجموعه گرشاد که علاوه‌بر امکان گزارش‌دهی و مکان‌یابی گشت‌های ارشاد، خدماتی مانند خدمات آگاهی‌بخشی در زمینه حقوقی و سلامت روان نیز ارائه می‌کند، بنا بر داده‌هایی که از این طریق جمع‌آوری کرده، به ایرانوایر می‌گوید: «روایت‌هایی که روزانه از زنان دریافت می‌کنیم نشان داده که باوجود افزایش سرکوب‌ها، همبستگی زنان بیشتر شده است. تاثیر جنبش “زن، زندگی، آزادی” به قدری زیاد بوده است که پس از جنبش، از طرف مردان هم مورد حمایت قرار گرفتیم.»
این مجموعه در پایان نیز به برخی توصیه‌هایی که خود زنان و کاربران این اپلیکیشن برای همدیگر می‌فرستند اشاره کرده و می‌گوید: « شهروندان گاهی در توضیحات گزارش‌هایی که ثبت می‌کنند برای مراقبت از یکدیگر راهکار می‌نویسند. مثلا “در این منطقه فیلم‌برداری می‌کنند عینک و ماسک بزنید”یا “در شرقی فلان مترو گشته از اون یکی خروجی برید”.»
ایرانوایر نیز پیش‌از این در گزارشی، برخی از توصیه‌های زنانی که به نافرمانی مدنی علیه حجاب اجباری ادامه می‌دهند به همدیگر را منتشر کرده بود.
پیش‌تر یک فعال مخالف حجاب اجباری خطاب به زنانی مانند خود گفته بود: «حتی اگر همدیگر را هم نمی‌شناسیم، وقتی گشت را دیدیم جفت‌جفت یا چند نفره راه برویم که فکر کنند با هم هستیم. زن‌ها باید هوای همدیگر را داشته باشند.»