ایران به عنوان یک کشور چهار فصل که هم از نظر فرهنگی و تاریخی و هم جغرافیایی غنی است، همواره پتانسیل جذب و پذیرش گردشگران داخلی و خارجی را دارد. در بسیاری از شهر‌های ایران بستر‌های خوبی برای پذیرایی از مسافران در سطوح مختلف کیفیتی تدارک دیده شده و تا پیش از برهم خوردن برجام، شاهد ورود تعداد زیادی از گردشگران خارجی در شهر‌هایی همچون اصفهان، شیراز و حتی تهران بودیم، اما با تشدید مشکلات دیپلماتیک، تقاضا و ورود مسافران بین‌المللی به ایران کاهش یافت و تمام دست نیاز بخش گردشگری به سمت مسافران داخلی دراز شد.
تورمی که ادامه‌دار است
با افزایش تورم، کیفیت زندگی خانوار تحت تاثیر قرار گرفت؛ سفره‌ها کوچکتر شد و افراد تلاش کردند تا برای ادامه زندگی تا جایی که می‌توانند هزینه‌های خود را حذف کنند و یا محدود‌تر خرج کنند. یکی از این موارد که خانوار تلاش کرد تا هزینه چندان غیرمعقول برای آن نپردازد، سفر بود. تا سال‌های گذشته سفر‌های داخلی آن هم زمینی، از جمله ارزان‌ترین سفر‌ها محسوب می‌شدند؛ کافی بود یک خودرو داشته باشی تا ظرف مدت ۴ الی ۵ ساعت خود را از تهران به نزدیک‌ترین شهر ساحلی یا شمالی برسانی.
۲ سال پیش هزینه اجاره کردن یک اتاق ۲ نفره در هتل ۳ ستاره در رشت، شبی حدود ۳۰۰ تومان بود. این در حالی بود که اگر می‌خواستی یک ویلا برای ۴ نفر در رامسر اجاره کنی، بین ۵۰۰ الی ۷۰۰ تومان برای هر شب می‌پرداختی. مجموع مخارج سفر به یکی از شهر‌های شمالی به مدت ۳ روز با احتساب هزینه خوراک، استهلاک ماشین، بنزین، اقامت در یک مکان متوسط از نظر کیفیت و برخی خرج‌های جانبی، برای یک خانوار ۴ نفره، بین ۲ تا حداکثر ۲ و نیم میلیون تومان می‌شد.سال ۱۴۰۱ حداقل دستمزد کارگران حدود ۵ میلیون تومان بود؛ یعنی یک کارگر با نصف پایه حقوق خود می‌توانست خانواده ۴ نفره خود را به مسافرت شمال ببرد.
بومگردی‌های نه‌چندان ارزان
هزینه همین سفر به یکی از شهر‌های نه‌چندان گران شمالی در تابستان ۱۴۰۳، به بالای ۲ برابر رسیده؛ البته اگر کیفیت خدمات را بتوانی با همان کیفیت تهیه کنی. یک سفر ۳ روزه به یکی از شهر‌های شمالی، به شرط آنکه خودروی شخصی داشته باشی و بنزین لیتری ۳۰ هزار تومانی استفاده کنی، برای یک خانوار ۴ نفره حتی در برخی موارد تا ۱۰ میلیون تومان هم آب می‌خورد؛ آن هم در شرایطی که باید این رقم را برای محل اقامت بسیار متوسط و خوراک معمول و باقی اتفاقات سفر بپردازی که رقمی بسیار چشم‌گیر است.
وخامت اوضاع برای گردشگری در ایران زمانی وخیم می‌شود که به جای شمال، شهری دیگر مانند اصفهان و یا شیراز را برای سفر انتخاب کنی؛ حتی بومگردی‌هایی که یک زمان به عنوان ارزان‌ترین اقامتگاه‌ها شناخته می‌شدند نیز سر به فلک کشیده‌اند. ارزان‌ترین اتاق بومگردی در شیراز که براساس عکس‌های تبلیغاتی گذاشته شده دیوارهایش نم گرفته، برای چهار نفر شبی نزدیک به دو میلیون تومان است. البته همین بومگردی هم در زمان‌های تعطیلات گران‌تر شده و حتی تکمیل ظرفیت می‌شود.
هزینه بلیت دو طرفه هواپیما تهران شیراز هم اگر خوش‌شانس باشی از نفری ۲ میلیون و ۶۰۰ هزار تومان شروع شده و حتی تا ۸ میلیون تومان هم وجود دارد؛ این رقم یعنی یک خانوار چهار نفره برای سفر ۴ روزه به شیراز، آن هم بدون احتساب خوراک و هزینه‌های جانبی سفر باید حدود ۲۰ میلیون تومان بپردازد که رقمی جدا متحیرکننده است.
احوال خوب سفر‌های خارجی!
گشت‌وگذار در تور‌های گردشگری که این روز‌ها نه‌تنها از تعداد آن‌ها کاسته نشده بلکه به نظر می‌رسد به میزان فعالیت آن‌ها افزوده شده باشد، نشانگر آن است که تبلیغات و پیشنهادات برای تور‌های خارجی بسیار زیاد شده که مسئله‌ای قابل تامل است. نه صرفا تور‌های گران اروپایی که شرکت در آن برای بسیاری از افراد شبیه به رویا می‌ماند، بلکه کشور‌هایی در اطراف ایران که با هزینه‌های کم می‌توان به آن‌ها سفر کرد، جزو تبلیغات پر سر و صدای چند سال اخیر آزانس‌های مسافرتیست.
کافیست نزدیک یک تعطیلات رسمی یا حتی اواخر هفته به یکی از این آژانس‌های مسافرتی برای رزرو بلیت و هتل تماس بگیری و با پر شدن تور و نبود بلیت هواپیما مواجه شوی. این تکمیل ظرفیت، به دلیل پایین بودن حجم پرواز‌ها و یا حتی تعداد نفرات تور‌ها نیست؛ به نظر می‌رسد واقعا مردم این روز‌ها خواهان سفر به اطراف شده‌اند و سرشلوغی فرودگاه امام هم به این مسئله حکم تایید جدی می‌زند. شاید همین تعداد هم باعث شد تا دولت برای افزایش هزینه‌های عوارض خروج از کشور، به صرافت بیفتد.
سفر‌های اقتصادی روی میز است
تور‌های متنوع و رنگارنگ اغلب کشور‌های همسایه از شمال تا جنوب، کم نیست؛ انگار نان گردشگری از مسافرت به امارات، عمان، ترکیه، ارمنستان، گرجستان و… در می‌آید. به دنبال توسعه و گسترش تعداد آژانس‌های فعالی در سفر‌های خارجی و همچنین کارگزاران آن، خبرنگار اقتصاد ۲۴ با چند کارگزار و مدیریت این آژانس‌های گردشگری به گفتگو پرداخت.
یکی از کارگزاران، دلیل افزایش تور‌های خارجی را رغبت افراد به این سفر‌ها دانست و گفت: «مسافرانی که ایران را دیده اند، ترجیح می‌دهند تجربه‌های جدیدتری امتحان کنند. همین باعث می‌شود تا یکی از کشور‌های همسایه را آن هم به دلیل مقرون به صرفه بودن، انتخاب کنند.
در حال حاضر فصل مسافرت به کشور‌های همسایه است و قیمت‌ها بسیار بالاست، اما با همین وضعیت هم می‌توان سفر اقتصادی داشت. به عنوان مثال کم‌هزینه‌ترین سفر به گرجستان، برای سه شب نفری کمتر از ۸ میلیون تومان است، یعنی یک خانواده ۳ نفره می‌توانند با کمتر از ۲۴ میلیون تومان یک سفر خارجی را تجربه کنند. حالا هرچقدر که دنبال بهتر شدن کیفیت سفر باشند یعنی هتل بهتر و یا تعداد روز‌های بیشتر، این رقم بالاتر خواهد رفت.»
سرمایه‌های اندک، امید‌های بزرگ
یکی از آژانس‌های مسافرتی در پاسخ به این سوال که وضعیت فروش تور‌های گران منطقه به‌ویژه محدوده آسیای شرقی چطور است، به اقتصاد ۲۴ گفت: «سفر به آسیای شرقی مانند مالزی، فصل خود را دارد و بهترین زمان پاییز و زمستان است. فروش آن هم بد نیست؛ در زمستان سال گذشته تور ۵ روزه مالزی از ۲۵ میلیون تومان قیمت داشت و با بهتر شدن هتل، این رقم بیشتر می‌شد. افرادی هم که در این تور‌ها شرکت می‌کنند، لزوما پولدار نیستند. افراد پولدار سراغ تور‌های اروپا و حتی آمریکا می‌روند.»
این آژانس مسافرتی می‌افزاید: «اقشار متوسط که یک سال پس انداز خود را برای یک سفر نه خوب و نه بد جمع کرده‌اند، به کشور‌های منطقه سفر می‌کنند. بسیاری از مسافران می‌گویند با این پول ۲۰، ۳۰ میلیونی که نمی‌توان ماشین عوض کرد یا حتی ملک را تغییر داد. با همین هزینه حداقلی یک یادگاری خوش از زندگی برای خودمان باقی می‌گذاریم. این رغبت افراد باعث شده تا دنبال برنامه‌های متعدد و متنوع برای قشر متوسط بیشتر باشیم. حتی چند ماه اخیر تور‌های سفر زمینی به کشور‌های همسایه که یک سوم قیمت سفر با هواپیما را دارند، طرفداران زیادی پیدا کرده است.»
بی‌توجهی، آفت گردشگری ایران
شاید در وهله نخست به نظر برسد ظاهر اقتصادی برخی سفر‌ها به کشور‌های همسایه، به دلیل پایین بودن ارزش پول آن‌ها باشد در حالی که چنین نیست. هر لاری گرجستان حدود ۱۸ هزار تومان است و هر ۱۰۰ درام ارمنستان به طور تقریبی ۱۶ هزار تومان فروخته می‌شود. هر لیر ترکیه حدود ۲ هزار تومان است و هر درهم امارات ۱۱ هزار تومان؛ یعنی ریال ایران پایین‌ترین ارزش را در میان کشور‌های منطقه دارد و اگر این ارزش بالاتر بود، حتی سفر‌ها برای مردم ارزان‌تر هم می‌شدند.
اینکه هزینه سفر داخلی آن هم با کیفیتی که هزار اما و اگر دارد با سفری خارجی که به هر حال تجربه‌ای جدیدیست، تفاوت چشم‌گیری نداشته باشد یک معضل است که باید به آن رسیدگی کرد. شاید کم‌توجهی نهاد‌های مسئول به مسئله گردشگری در ایران، اعطای تسهیلات به فعالان گردشگری و در نهایت ارتقاء این مسئله در ایران را بتوان عامل اصلی این عدم توازن و از بین بردن فعالیت‌های این حوزه در کشور دانست.
اینکه افراد مجبور باشند برای اقامت در یک مکان متوسط، رقمی بالا هزینه کنند و تنها سفر زمینی به نسبت برای آن‌ها مقرون به صرفه باشد تا هوایی، بدیهیست که راه را برای گزینه‌های جایگزین باز می‌کند. در چنین شرایطی افراد تصمیم می‌گیرند هزینه دو بار سفر کردن به شیراز را برای رفتن به یکی از کشور‌های همسایه هزینه کنند شاید منطقی باشد.