«رضا سراج»، از چهره‌های پشت‌پرده و بدنام سازمان اطلاعات سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، پس از طی یک دوره بیماری در تهران درگذشت. نام او در زمان سرکوب‌های اعتراضات سال ۱۳۸۸ که آن زمان خونین‌ترین و خشن‌ترین مواجه حکومت با شهروندان ایران بود، بر سر زبان‌ها افتاد. شایعه مرگ او چند هفته پیش باعث واکنش‌هایی شد که نشان می‌داد این چهره امنیتی چه میراثی به‌جا گذاشته و در خشن شدن فضای ایران، چقدر موثر بوده است.
رضا سراج را می‌توان نماد نسلی از مقام‌های امنیتی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی خواند که پس از دوره‌های بازجویی و فعالیت در سپاه پاسداران در فضای عمومی، با عناوینی چون دکتر و تحلیلگر معرفی شده و اقدام به تاسیس پژوهشکده و اندیشکده کردند.
نام سراج به‌دلیل نقش داشتن در بازجویی «علی افشاری»، از رهبران جنبش دانشجویی ایران در دهه ۱۳۷۰ و ۱۳۸۰ خورشیدی در فضای عمومی نیز مطرح شد، اما بسیاری از آنان شناخته شده نیستند، ازجمله بازجویانی که در مرحله دوم بازجویی از معترضان سال ۱۳۸۸ با عنوان دکتر در بازداشت‌گاه‌ها ظاهر شدند و اعلام کردند که مخالف روند خشن قبلی هستند.
معاون قرارگاه امنیتی ثارالله
رضا سراج در اواخر دهه ۷۰ معاون، سیاسی قرارگاه ثارالله سپاه پاسداران بود. قرارگاهی که از گذشته، فرماندهی سرکوب در تهران و سپس کشور را بر عهده داشته است. در این دوره، او در موضوعات مربوط به سرکوب دانشجویان پس از اعتراضات کوی دانشگاه نقش داشت. او همچنین در سال ۱۳۸۰ و در زندان ۵۹ سپاه پاسداران، در نقش سربازجو ظاهر شده بود.
علی افشاری از«رضا سراج» به‌عنوان سربازجو خود نام برده و گفته است: «پس از اینکه روحیه خود را به‌دست آوردم، به قاضی اعلام کردم که دیگر به سربازجو –که خود را علوی معرفی می‌کرد– پاسخ نمی‌دهم . پس از اینکه بریدم، چشم‌بندم را در بازجویی برمی‌داشتند. چهره او را دیده بودم. بعدها فهمیدم نام او سراج است.»
بعدها علی افشاری در نامه‌ای افشا کرد که ابتدا بازجو از او مصاحبه اجباری گرفته است: «سپس مصاحبه‌کننده صداوسیما (اسماعیل فلاح) بر روی صندلی نشست و در چارچوب متن از پیش تعیین شده سوالاتی را مطرح کرد و من نیز پاسخ‌های مدنظر بازجویان را ارائه کردم.»
ریاست بسیج دانشجویی و جرقه حمله به سفارت‌ها
سراج سال ۱۳۸۶ به‌عنوان رییس بسیج دانشجویی کل کشور انتخاب شد. ازجمله افرادی که در مراسم معارفه او سخن گفت، «حسین طائب»، جانشین نیروی مقاومت بسیج، بود که پس از انتخاب به‌عنوان رییس سازمان اطلاعات سپاه پاسداران، سراج را هم به‌عنوان معاون با خود به این سازمان برد.
سراج یک سال پس از ریاست بر سازمان بسیج دانشجویی، دفتر این سازمان را به محل سابق سفارت آمریکا در تهران منتقل کرد. او گفته بود: «این انتقال در آستانه ۱۳ آبان، سالروز تسخیر لانه جاسوسی، پاسخی است به بحث تقاضای آمریکایی‌ها برای بازگشایی دفتر حافظ منافع در ایران.»
ثبت‌نام دانشجویان بسیجی در «گردان‌های استشهادی لبیک یا خامنه‌ای» و حضور دانشجویان مقابل سفارتخانه‌های کشورهای غربی به مناسبت جنگ ۳۳ روزه اسراییل و حزب‌الله و همچنین انتشار کاریکاتورهای پیامبر اسلام در نشریه دانمارکی، ازجمله اقدامات سراج بود. این اقدامات به‌نوعی زمینه‌ساز حمله نیروهای بسیج دانشجویی به سفارت‌های خارجی، ازجمله سفارت بریتانیا در دوره «محمود احمدی‌نژاد» بود. «طرح بزرگ تحول و تعالی در بسیج دانشجویی» و برگزاری اردوهای مربوط به این طرح نیز، از اقدامات سراج بود.
در انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۱۳۸۸ نیز، سراج یادداشتی با عنوان «جنگ روانی انتخاباتی یا زمینه‌سازی برای انقلاب رنگین» نوشت. او پس از دو سال ریاست بر بسیج دانشجویی مانند برخی از نیروهای سپاه پاسداران، به‌دنبال تاسیس مراکزی با عنوان پژوهشکده رفت و در رسانه‌ها از او با عنوان ریاست مرکز مرکز آینده‌پژوهی و مطالعات راهبردی «تابان» و اندیشگاه آفاق انقلاب اسلامی نام برده می‌شد.
مرکز آینده‌پژوهی و مطالعات راهبردی تابان، ازجمله دوره‌هایی چون «آینده‌پژوهی و مطالعات راهبردی صراط» در دانشگاه «امام حسین» برگزار کرد. «شناسایی نیروهای توانمند در تحلیل‌های راهبردی و تربیت نیروی تراز انقلاب اسلامی»، از اهداف این دوره ذکر شده بود.
در انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۱۳۹۲، انتشار یک یادداشت از سوی سراج خبرساز شد. او در نوشته‌ایی در سایت «برهان»، به نقد تفکر وابسته به محافلی در قم پرداخت و تفکر آنان را حتی مغایر رهبر جمهوری اسلامی خواند؛ محافلی که در انتخابات ریاست‌جمهوری کاندیدا داشتند و خود را نماینده تفکر انقلاب اسلامی می‌دانستند.
یادداشت رضا سراج از خروجی سایت برهان حذف شد، اما برخی از سایت‌ها نوشتند که این یادداشت «محمدتقی مصباح یزدی» را نشانه رفته بود که در آن زمان «کامران باقری لنکرانی»، وزیر بهداشت کابینه اول محمود احمدی نژاد را به‌عنوان نامزد خود معرفی کردند.
سایت «کلمه»، نزدیک به «میرحسین موسوی» هم در یادداشتی نوشت که سراج جزو مخالفان تیم احمدی‌نژاد است که از سوی بخشی از جریان حاکم، آن‌ها را «جریان انحرافی» می‌خوانند. سراج سخنرانی‌هایی نیز علیه احمدی‌نژاد و «اسفندیار رحیم‌مشایی» داشت.
پس‌از ریاست حسین طائب بر سازمان اطلاعات سپاه پاسداران، رضا سراج نیز ازجمله مقامات این سازمان شد و در آن نفوذ گسترده‌ای یافت.
در گزارش‌های مربوط به شکست عملیات ایران در ترکیه علیه اتباع اسراییلی، نام رضا سراج به‌عنوان معاون ویژه سابق سازمان اطلاعات سپاه پاسداران مطرح شد. در بیانیه سازمان اطلاعات خارجی اسراییل (موساد) اعلام شده بود که سراج، فرمانده «یگان ۸۰۰» در سپاه پاسداران است که «ماموریت‌های ویژه عملیات تروریستی در خارج از کشور را طراحی و اجرا می‌کند.» آمریکا سراج را تحریم کرده است و حتی برخی مرگ او را به ترور بیولوژیک نسبت می‌دهند. با‌این‌حال برخی دیگر در درست بودن این گزارش‌ها تردید دارند، چرا‌که سراج هیچ‌گاه نیروی عملیاتی جدی نبوده که بتواند در اقداماتی چون ترور در خارج از کشور نقش ایفا کند.
پس از برکناری حسین طائب از ریاست سازمان اطلاعات سپاه پاسداران و انتصاب «محمد کاظمی»، سراج نیز مانند برخی از مقامات برکنار شد. سراج پس از انتصاب «علی اکبر احمدیان» به‌عنوان دبیر شورای عالی امنیت ملی، به‌عنوان معاون فرهنگی و ارتباطات و سخنگو این شورا منصوب شد و به‌نوعی از پشت پرده بیرون آمد. با‌این‌همه در این مدت اما او دچار بیماری بود و با‌وجود سمت سخنگویی، مانند گذشته در فضای رسانه‌ای حضور نداشت.
مرگ او براثر عوارض جراحی برای درمان تومور مغزی عنوان شده است.
احسان مهرابی
ایران وایر