اظهارات خامنه‌ای درباره “اشتباه” او در برجام از اکثر خبرگزاری‌ها و نیز سایت رسمی رهبر جمهوری اسلامی حذف شد. چرا دقیقا این بخش از سخنان نبایستی منتشر می‌شدند؟ سه تحلیلگر و فعال سیاسی دلایل احتمالی آن را بررسی کرده‌اند.
علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، روز دوشنبه (۲۲ مرداد/ ۱۳ اوت) در جریان یک سخنرانی طولانی در کنار تأکید بر “ممنوعیت” مذاکره با آمریکا، از جمله اعلام کرد: «مذاکرات برجام اشتباه بود. در موضوع مذاکرات بنده اشتباه کردم و به اصرار آقایان اجازه تجربه را دادم که البته از خطوط قرمز معین‌شده هم عبور کردند. رئیس‌جمهور اعتراف کرد اگر محدودیت‌های شما نبود ما امتیازات بیشتری می‌دادیم».
دویچه وله:
این بخش از سخنان رهبر جمهوری اسلامی اما از سایت رسمی او و بسیاری از دیگر رسانه‌ها و خبرگزاری‌های ایران یا کاملا حذف شد یا شکل تعدیل‌شده‌ای به خود گرفت.
این نخستین بار نیست که رهبر جمهوری اسلامی از “اشتباه” خود سخن می‌گوید. او یک بار دیگر نیز در ۱۹ مهرماه سال ۱۳۹۱ به “اشتباه” خود در سیاست کنترل جمعیت در ایران اشاره کرده و گفته بود: «مسئولان کشور در این باره اشتباه کردند و خود بنده هم سهیم هستم. این را خدای متعال و تاریخ بر ما ببخشد».
البته بسیاری از منتقدان و همچنین کارشناسان نه سیاست کنترل جمعیت، بلکه دستورالعمل او برای رشد جمعیت را یکی از “اشتباهات” رهبر جمهوری اسلامی می‌دانند و در کنار آن، حمایت همه‌جانبه و مکرر از محمود احمدی‌نژاد و دولت او، پافشاری بر برنامه اتمی و از این طریق رساندن پرونده ایران به شورای امنیت و نیز سیاست‌های منطقه‌ای به‌خصوص سیاست‌های تعیین یا تأییدشده از سوی خامنه‌ای در قابل سوریه و حمایت از بشار اسد را از جمله دیگر “اشتباهات” او عنوان می‌کنند.
این بار اما موضوع بر سر حذف سخنانی از خود رهبر جمهوری اسلامی در مورد “اشتباه” او در خصوص مذاکرات هسته‌ای با قدرت‌های جهانی است؛ مذاکراتی که حتی جزئیات آن، به گفته‌ی نمایندگان دستگاه دیپلماسی ایران، وزیر خارجه و شخص حسن روحانی، لحظه به لحظه به خامنه‌ای گزارش شده است.
چرا باید “اشتباه” رهبر جمهوری اسلامی در مذاکرات اتمی، چنانچه به چنین اشتباهی باور دارد، ناگفته بماند یا از اذهان پاک شود؟ سه تن از تحلیلگران و فعالان سیاسی به این پرسش دویچه وله فارسی پاسخ داده‌اند.
بیم از “عکس‌العمل”
• حسن شریعتمداری، فعال سیاسی، علت حذف بخشی از سخنان اخیر رهبر جمهوری اسلامی را در مواجه شدن احتمالی او با اعتراض تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای می‌بیند و می‌گوید: «آقای خامنه‌ای نوعی فرار به جلو داشته و از خود سلب مسئولیت کرده، اما با اعتراض مذاکره‌کنندگان هسته‌ای مواجه شده است؛ زیرا مذاکره‌کنندگان از محل جلسات تمام جزئیات مذاکرات را با ایشان در میان می‌گذاشتند و کسب تکلیف می‌کردند.
ریز و درشت مذاکرات با موافقت و تحت سرپرستی آقای خامنه‌ای انجام شده است. بنابراین اینکه ایشان زمانی که ترامپ از برجام خارج میشود، بخواهد بگوید که من از اول هم موافق نبودم و مسئولیت را به گردن دیگران بیندازد، این مسئله با عکس‌العمل دیگران مواجه خواهد شد، چون برخلاف حقیقت است.
این سخنان آقای خامنه‌ای از سوی دیگر مشکلی را هم حل نمی‌کند، چون شاید ایشان یک بار دیگر هم مجبور شود آنچه را که “اشتباه” می‌خواند، تحت فشار تحریم‌ها، تکرار کند و این “جام زهر” را دوباره بنوشد. ولی به‌طور موقت، مانند رویه همیشگی، می‌خواهد از خود سلب مسئولیت کند و توپ را به میدان دیگران بیندازد.
واقعیت این است که بزرگترین اشتباه در برجام این بود که آقای خامنه‌ای به یک مسئله جنبی، یعنی انرژی اتمی در ایران، اکتفا کرد و نخواست و نتوانست مسئله را در همه ابعاد آن با آمریکا حل کند و این استخوان لای زخم باعث شد که برجام شکست بخورد».
“دروغی آشکار” حتی برای معتمدان
• رضا علیجانی، تحلیلگر سیاسی، علت حذف “اشتباه” رهبر جمهوری اسلامی از سایت رسمی او را بیشتر در “آشکار” بودن یک “دروغ” می‌بیند و می‌گوید: «علت اصلی حذف، گفتن “من اشتباه کردم” نیست؛ علت اصلی بقیه جملات است. آقای خامنه‌ای نمی‌گوید اشتباه کرده است؛ او در واقع اشتباه خود را “اعتماد به دولت” اعلام می‌کند؛ یعنی من “اشتباه کردم که اجازه مذاکره دادم”. این می‌تواند اعتقاد آقای خامنه‌ای باشد، اما حذف این بخش از سخنان او علت فرعی است. علت حذف این بخش فرعی این است که آقای خامنه‌ای بایستی در چشم نیروهای “ذوب‌شده در ولایت” که با این فرهنگ تربیت می‌شوند، قوی و اشتباه‌ناپذیر جلوه کند. بنابراین برای اینکه “ابهت” آقای خامنه‌ای حفظ شود، این بخش حذف میشود تا هواداران چهره مردد و لرزانی در مقابل خود نبینند، چون در آن صورت بعد از این هم ایشان اگر هر حرفی بزند، در ذهن آن جوان حزب‌اللهی افراطی که می‌خواهد پا به رکاب باشد و در سرکوب‌ها شرکت کند و یا در سوریه جان خود را بدهد، این تردید پیش می‌آید که پس آقای خامنه‌ای می‌تواند الآن هم اشتباه کرده باشد و بعدا بگوید که “این موضع من اشتباه بود”. این اما عامل فرعی است.
عامل اصلی این است که آقای خامنه‌ای دارد خلاف واقع می‌گوید. معتمدان بیت آقای خامنه‌ای که اجازه حک و اصلاح در سخنان او را دارند، می‌دانند که این خلاف واقع است؛ گویی دولت بدون اجازه آقای خامنه‌ای مذاکره کرده و از خط قرمزهایی عبور کرده و حتی این عبور را هم آقای روحانی به آقای خامنه‌ای اعلام کرده است. تاکنون موضع آقای روحانی و آقای ظریف همیشه این بوده است که تمام مسایل برجام با آقای خامنه‌ای چک می‌شده است.
در اینجا آقای خامنه‌ای دروغ واضحی گفته است. او با این دروغ آشکار، به هر دلیلی، چه کهولت سن چه توهم (چون واقعیت در ذهن انسان‌های متوهم جابه‌جا میشود) رسما دارد به هواداران خود می‌گوید، اگر اشتباهی صورت گرفته به خاطر این بوده که اینها به حرف‌های من گوش نکرده‌اند. آقای خامنه‌ای در مورد موضوع فساد هم همین را می‌گوید؛ او می‌گوید، من همیشه از اقتصاد مقاومتی و مبارزه با فساد حرف زده‌ام، اما اینها گوش نکرده‌اند. یعنی فرافکنی می‌کند.
اگر خلاصه بگویم، علت حذف “اشتباه کرده‌ام” این است که در سیمای اسطوره‌ای آقای خامنه‌ای و اشتباه‌ناپذیری او برای هوادارانی که برای سرکوب داخلی و ماجراجویی‌های خارجی تربیت می‌شوند، هیچ خللی وارد نشود. اما مسئله مهم‌تر این است که آقای خامنه‌ای خلاف آشکار بزرگی را می‌گوید که دفترش و مطلعان به جزئیات موضوع خواسته‌اند این خلاف را پاک کنند تا در حوزه عمومی باقی نماند؛ چون این می‌تواند بعدا مورد انتقاد روحانی و ظریف قرار بگیرد که حتی اگر جرأت هم نکنند آن را علنی بگویند، به هر حال با پچ‌پچ‌هایی نشت خبری پیدا کرده و به بیرون درز می‌کند که آقای خامنه‌ای دارد دروغ می‌گوید».
“اشتباه” مسئولیت‌زا
• حسن یوسفی اشکوری، تحلیلگر و پژوهشگر دینی، در گفت‌وگو با دویچه وله فارسی، با اشاره به “مسئولیت‌زا” بودن اقرار به اشتباه، به دو دلیل احتمالی در مورد حذف بخش‌هایی از سخنان اخیر رهبر جمهوری اسلامی اشاره می‌کند و می‌گوید: «پیروان “ذوب‌شده در ولایت” برای آقای خامنه‌ای به عنوان ولایت مطلقه فقیه، به نوعی مقام “عصمت” قائل هستند؛ همان‌گونه که در زمان آیت‌الله خمینی هم چنین بود. بنابراین نباید هیچ گردی بر دامن ایشان بنشیند و ایشان قاعدتا نباید هیچ‌وقت اشتباه کند. ذهنیتی که در طرفداران ایشان ساخته شده و خود او هم در این داستان نقش مهمی داشته، همین بوده است. ایشان هر وقت در این سی سال در هر موردی که موضع‌گیری کرده، همیشه درست‌ترین نظر را داشته و این دیگران بوده‌اند که اشتباه کرده‌اند و اگر انحرافی هم بوده، همان‌گونه که در این سخنرانی هم در مورد برجام می‌گوید، ناشی از بد عمل کردن مسئولان بوده است؛ ناشی از این بوده است که خط قرمزهای ایشان را نادیده گرفته‌اند.
بنابراین یک دلیل می‌تواند این باشد که بعد از سخنرانی ایشان، اعضای بیت و مدیران سایت آقای خامنه‌ای، البته قطعا با اطلاع او، مصلحت‌اندیشی کرده‌اند که این اعتراف صریح به “اشتباه” از یک طرف از مقام “عصمت” ایشان می‌کاهد و از طرف دیگر لزوم مسئولیت‌پذیری او را در جامعه تقویت می‌کند. یعنی مردم خواهند پرسید که اگر اشتباه کرده‌اید، باید جایی هم پاسخ بدهید، باید مسئولیت بپذیرید و مسئولیت این شکست را هم قبول کنید.
دلیل دوم هم می‌تواند این باشد که ایشان پس از این سخنان متوجه شده یا مشاوران ایشان به او یادآوری کرده‌اند که این اظهارات حرف‌های خیلی تندی علیه دولت است که تمام تقصیر را به گردن دولت و رئیس جمهور و هیأت مذاکره‌کننده می‌اندازد، در حالی که همه اینها زیر نظر شما بوده‌اند. آقای روحانی هم اعلام کرده است که مذاکرات با تمام جزئیات آن با نظر رهبری انجام شده و یک روز هم این اسناد و مدارک منتشر خواهد شد. بنابراین آقای خامنه‌ای احساس کرده است که سخنان او تندروانه بوده است. خود ایشان در همین سخنرانی هم نشان داد که نمی‌خواهد دولت کنار برود یا بیش از این تضعیف شود. حال اینکه آیا در زمان سخنرانی متوجه ابعاد ماجرا نبوده یا دچار خشم و عصبانیت شده (چون آقای خامنه‌ای این‌گونه هست که گاهی دچار خشم شده و از حالت عادی خارج میشود) روشن نیست؛ در هر حال پس از سخنرانی متوجه شده که نباید این‌قدر تند می‌رفته است».