مقام‌های جمهوری اسلامی سال‌هاست که روسیه را «متحد استراتژیک» خود می‌دانند و به ویژه جنگ سوریه و همکاری دو کشور برای حمایت از بشار اسد را نمایانگر چنین اتحادی فرض می‌گیرند. اما به نوشته یک تحقیق منتشرشده فصلنامه‌ای وابسته به دانشگاه دفاع ملی، روس‌ها درباره رابطه با ایران طور دیگری فکر می‌کنند.
روسای جمهور روسیه و ایران
«قدرت منطقه‌ای ایران و تاثیر آن بر همسو شدن سیاست خارجی روسیه» عنوان مقاله‌ای تحقیقی در تازه‌ترین شماره فصلنامه «مطالعات دفاعی استراتژیک»، وابسته به «دانشگاه و پژوهشگاه عالی دفاع ملی و تحقیقات راهبردی»، است.
این تحقیق نشان می‌دهد که مسکو فقط با برآورده شدن شروطی خاص موافق قدرت گرفتن جمهوری اسلامی در منطقه است.
این تحقیق بر اساس مصاحبه‌ها و اظهارات ۳۱ مقام بلند‌پایه نظامی و سیاسی ایران و روسیه و همچنین برخی منابع دیگر تدوین شده است.
این مقاله تحقیقی ۴۹ مولفه را درباره نظر روسیه نسبت به قدرتمند شدن جمهوری اسلامی در منطقه صورت‌بندی کرده است.
مهم‌ترین مولفه، بر اساس جمع‌بندی نظرات افراد یادشده، این است که «قدرت منطقه‌ای ایران بستگی به این دارد که چقدر منافع روسیه را تامین» کند.
این تحقیق می‌گوید روس‌ها از وجود یک «کشور قدرتمند ایدئولوژیک» در همسایگی خود «خوشحال نیستند»؛ در صورتی که ایران دارای حکومتی ایدئولوژیک است.
صاحب‌نظران در این تحقیق همچنین گفته‌اند که «روسیه خواهان ایرانی است که نه آن‌قدر قوی باشد که هزینه‌های روسیه را افزایش دهد و نه آن‌قدر ضعیف باشد که امکان رخنه و نفوذ داشته باشد.»
به اعتقاد این کارشناسان، روسیه زمانی با قدرت گرفتن جمهوری اسلامی مشکلی ندارد که این قدرت «در تنش با روسیه نباشد و در عوض با غرب روابط تنش‌آمیزی داشته باشد.»
این افراد همچنین گفته‌اند که «گر روس‌ها احساس کنند ایران به سمت روس‌ها واگرایی ندارند، با قدرت منطقه‌ای‌اش موافق هستند به شرطی که تهران غرب‌گرا» نباشد.
در این تحقیق آمده نگاه روسیه به ایران هرگز «راهبردی» نبوده و نیست و ایران قدرت‌متد در حوزه نظامی و هسته‌ای «نمی‌تواند مورد علاقه روس‌ها باشد.»
آن‌ها همچنین گفته‌اند که مسکو با «کنش‌گری فعال» ایران در بسیاری از حوزه‌ها در منطقه موافق نیست و این امر را «خوشایند» نمی‌داند.
مقام‌ها و کارشناسان ایرانی شرکت‌کننده در این تحقیق اضافه کرده‌اند که روس‌ها تنها در شرایطی از قدرتمند شدن تهران استقبال می‌کنند که این قدرت بر ضد آمریکا و غرب باشد.
به باور آن‌ها، «روس‌ها دوست ندارند ایران آن‌قدر قوی شود که بعد‌ها به روسیه اعتنا نکند». روسیه «نه می‌خواهد ایران ضعیف شود و نه قوی» تا بتواند خودش (مسکو) تنها قدرت منطقه باشد.
۱۰ کارشناس و مقام روس هم که در این تحقیق شرکت داشته‌اند گفته‌اند مسکو نمی‌خواهد که ایران از نظر نظامی و به ویژه هسته‌ای قدرتمند باشد.
این کارشناسان همچنین گفته‌اند مسکو ترجیح می‌دهد ایران مخالف آمریکا باشد، از نظر دفاعی و امنیتی وابسته به مسکو باشد، ایدئولوژیک نباشد و همچنین مکمل ژئوپلیتیک و ژئواستراتژیک آن‌ها باشد.
نتایج این تحقیق نشان می‌دهد روسیه همچنان ایران را به عنوان یک «ابزار فشار بر غرب» و «حیاط خلوت» تلقی می‌کند و نگاهی از بالا به تهران دارد؛ هرچند مقام‌های جمهوری اسلامی هم بر این امر واقف هستند، اما ترجیح می‌دهند در این باره سکوت کنند.
برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی، برنامه‌ای که روسیه به عنوان یکی از پایه‌گذاران آن در بوشهر تلقی می‌شود، نیز از جمله مسائل مهم و استراتژیک است که در این تحقیق به آن اشاره شده و به صراحت ذکر شده است که مسکو مخالفت هسته‌ای شدن تهران است.
با وجود همکاری‌های نسبی روسیه در برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی، مسلم است که آن‌ها مخالف توسعه این برنامه هستند و امضای مسکو پای تمام قطعنامه‌‌های شورای امنیت سازمان ملل علیه تهران گویای همین واقعیت است.
روسیه به شدت با افزایش اعضای باشگاه قدرت‌های هسته‌ای و اضافه شدن ایران به این باشگاه مخالفت است؛ زیرا معتقد است دومینوی هسته‌ای در خاورمیانه انحصار اتمی مسکو را خواهد شکست.
همچنین از نظر مسکو، اسلام هم در روسیه و هم در آسیای مرکزی و قفقاز تهدیدی علیه ثبات امنیت و یکپارچگی فدراسیون روسیه و محیط پیرامونی‌اش به شمار می‌رود. یک «ایران اسلامی قدرتمند» می‌تواند با انتقاد از رفتار دولت روسیه در قبال مسلمانان قفقاز شمالی، آن‌ها را علیه مسکو بشوراند.
گرایش‌های قوی ناسیونالیستی در روسیه و گرایشی که به دنبال احیای امپراتوری روسیه است وجود یک ایران قدرتمند و دارای نفوذ در آسیای مرکزی و قفقاز را یکی از مهم‌ترین خطر‌های بالقوه می‌بیند.
رقابت دو کشور در دریای خزر و رژیم حقوقی آن و همچنین رقابت آن‌ها در حوزه خطوط انتقال انرژی نیز از دیگر عواملی است که باعث شده تا مسکو نگاهی محتاطانه به قدرت‌گیری ایران در منطقه داشته باشد.
مجموعه این عرصه‌های رقابت ژئوپلتیک میان ایران و روسیه تا حد زیادی همکاری روسیه با ایران را تحت‌الشعاع خود قرار داده است؛ چرا که روسیه نگران است توان‌مندی هرچه بیشتر ایران در عرصه‌های هسته‌ای و نظامی، تهران را به یک رقیب قدرتمند و جدی برای مسکو تبدیل کند.
به همین خاطر هم استراتژی روسیه در برخورد با قدرت‌گیری ایران در منطقه بر این اساس استوار است که دامنه همکاری‌ها نباید به گونه‌ای باشد که ایران در آینده در برابر مسکو تبدیل به قدرتی مستقل و اثرگذار شود.
بهنام قلی‌پور, ایران وایر: