وقت خرید گوشی هوشمند اولین سؤال فروشنده این است: «فیلترشکن نصب کنیم؟»
مشکلات اینترنت در ایران تنها مربوط به دیوارهای چیده شده میان کاربران و سایت‌ها و اپلیکیشن‌های مختلف نیست. ولی معضل فیلترینگ از مهمترین دلایل فرسایش روانی کاربران در ایران است.
از سویی تجارت فیلترینگ از پرسودترین بخش‌های غیررسمی اقتصاد ایران است که بسیاری آن را زیر نفوذ نهادهای حکومتی به‌خصوص سپاه پاسداران انقلاب اسلامی می‌دانند.
بحث مدیریت و فروش بسیاری از فیلترشکن‌ها توسط سپاه از جمله شایعاتی است که اگر در ایران بازگو کنید کمتر کسی با آن مخالفت خواهد کرد.
این میان البته در خارج از کشور نیز گروه‌ها و سایت‌های زیادی هستند که تلاش می‌کنند با ایجاد پروکسی امکان دسترسی کاربران داخل کشور به جهان را فراهم کنند. مسئله‌ای که هرازگاهی باعث خشم مسئولان شده و نتیجه‌اش تأکید بر ضرورت راه‌افتادن اینترنت ملی است.
کاهش سرعت اینترنت هم از مهمترین مشکلات کاربران ایران است که تأثیر زیادی بر استفاده از فضای مجازی دارد. اگرچه در سال‌های اخیر مسئولان وزارت ارتباطات تلاش برای افزایش سرعت اینترنت را جزء اهم برنامه‌های خود اعلام کرده‌اند. اما به‌وضوح مشخص است دستکم تا زمان به سرانجام رسیدن پروژه ملی شدن اینترنت و قطع ارتباط با اینترنت جهانی (با مدل امتحان شده در چین) این کاهش سرعت بخشی از استراتژی حاکمیت برای کنترل فضای مجازی و افکارعمومی در ایران است.
جمهوری اسلامی ایران و حکومت‌های مستبد مشابه در جهان، اینترنت و فضای مجازی را پاشنه آشیل خود می‌داند و ابایی از بیان خطرات گسترش فرصت استفاده از آن را ندارد. از دید مسئولان ایران اینترنت تنها زمانی مناسب است که توان نظارت بر جزئی‌ترین فعالیت‌های کاربران داخل ایران وجود داشته باشد.
از این رو صحبت ولنگاری مجازی، فساد لجام‌گسیخته مجازی و تمام اتهاماتی که هرازچندی نثار کاربران می‌شود، نه از سر دغدغه‌های اخلاقی که بیشتر بهانه‌ای برای آماده‌سازی اذهان جامعه است تا در برابر پروژه اینترنت ملی کمترین مقاومت را نشان دهند. هرچند مقاومت یا مخالفت ایرانیان در نهایت کمترین تأثیر را در تصمیم بالادستی جمهوری اسلامی خواهد داشت.
اینترنت از همین منظر در یک دهه گذشته تبدیل به ابزاری برای رقابت‌های سیاسی نیز شده است. وعده رفع فیلترینگ یا ایجاد ترس برای قطع اینترنت در صورت رأی‌آوری کاندیدای دیگر از مهمترین ترفندها و شعارهای انتخاباتی است و بی‌شک در انتخابات ۱۴۰۰ نیز یکی از مهمترین برنامه‌های ارائه شده نامزدها خواهد بود.
مسئله اینترنت به حدی برای ایرانیان اهمیت پیدا کرده است که جوان‌ترین وزیر کابینه حسن روحانی با وجود سابقه امنیتی‌اش به‌واسطه مواضعی پیرامون دفاع از رفع فیلترینگ و افزایش سرعت شهرت پیدا کرده است.
مواضعی که البته بخشی از جامعه آن را برنامه تبلیغات سیاسی دولت اعتدال می‌دانند و بخش دیگری اعتقاد دارند آن‌قدر که بیان می‌شود جدی نیست.
به هر حال آنچه روشن است در بزنگاه تصمیم‌گیری برای قطع اینترنت، کاهش سرعت، فیلترینگ وزارت ارتباطات و رئیس‌جمهور تصمیم‌گیرندگان نهایی نیستند.
فیلترشدن تلگرام به‌حکم یکی از قضات و قطع اینترنت در زمان اعتراضات، سبب شد کاربران بعد از وصل مجدد اینترنت به حسن روحانی یادآوری کنند که در مورد وزیر ارتباطات گفته بود: «وزیر دستش هرگز روی دکمه قطع اینترنت نخواهد رفت.»
از زمان اعتراضات دی‌ماه ۹۶ تا امروز کاربران ایرانی به‌وضوح متوجه تصمیم‌ها در جهت کنترل حاکمیت برفضای ارتباطی از طریق اینترنت هستند.
بالابردن تعرفه استفاده از ترافیک خارجی، ازکارانداختن بسیاری از فیلترشکن‌ها، بالابردن قیمت اینترنت همراه و از همه مهمتر اُفت فاحش سرعت اینترنت در ساعات یا روزهای خاص روشن می‌کند، چرا به‌احتمال زیاد یکی از مهمترین بخش‌های توافق جنجالی ۲۵ ساله با چین بر محوریت کمک گرفتن از این کشور در جهت کنترل اینترنت به شیوه مشهور چینی شکل گرفته است. تجربه‌ای که در صورت عملی شدن می‌تواند پایان ارتباط اینترنتی حداقل امن ایرانیان با جهان باشد.
این زنگ خطر زمانی بلندتر از همیشه شنیده می‌شود که رهبر جمهوری اسلامی ایران در سخنرانی هرساله خود که روز اول فروردین انجام داده و از دید تحلیلگران نقشه راه حاکمیت را برای سال جدید تعیین می‌کند، در میان تمامی بحران‌ها و مشکلاتی که کشور و مردم با آن دست به گریبان هستند، هشدار خود را بر مسئله «ول بودن» فضای مجازی می‌گذارد.
سخنرانی که برخی آن را پاسخی محکم به صحبت‌های آذری جهرمی با روزنامه اعتماد در آخرین روزهای بهمن‌ماه می‌دانند.
آذری جهرمی گفته بود: «ما در شبکه ملی اطلاعات دنبال قطع ارتباط با دنیا نیستیم. ما دنبال بازار منطقه‌ای هستیم. اگر ایده هرکسی در کشور این باشد که چیزی به اسم «اینترنت ملی» ساخته شود اصلاً از نظر فنی امکان‌پذیر نیست. هیچ‌گاه یک اندیشکده با ظرفیت ۸۰ میلیون فکر از یک اندیشکده با ظرفیت ۸ میلیارد فکر برتر نیست و کسی که دنبال این برود، خیانت است.»
علی خامنه‌ای، اما در نخستین سخنرانی سال ۱۴۰۰ به شدت از وضعیت اینترنت در ایران انتقاد کرد و گفت: «دشمنان از فضای مجازی حداکثر استفاده را می‌کنند. متأسفانه در فضای مجازی کشور ما آن رعایت‌های لازم با وجود آن‌همه تأکیدی که داشته‌ام، صورت نمی‌گیرد و در یک جهاتی واقعاً «ول» است. باید کسانی که مسئول هستند حواسشان باشد.»
او اگرچه مثل همیشه تلاش کرد تمایزی میان استفاده صحیح از اینترنت در نظر وی و بستر مهیای نفوذ دشمن قائل شود، ولی تلویحاً همانند چند سال گذشته جدی‌ترین گلایه خود از مسئولان را بر بحث به سرانجام نرسیدن پروژه ملی شدن اینترنت گذاشت.
«همه دنیا و همه کشورهای دنیا روی فضای مجازی خودشان دارند اعمال مدیریت می‌کنند. اما ما افتخار می‌کنیم به اینکه فضای مجازی را ول کردیم. این افتخار ندارد. این به هیچ وجه افتخار ندارد؛ فضای مجازی را باید مدیریت کرد. باید از این امکان مردم استفاده کنند. فضای مجازی بلاشک برای مردم وسیله آزادی است و خیلی هم خوب است. اما نباید این وسیله را در اختیار دشمن گذاشت که بتواند علیه کشور و ملت توطئه کند. دشمنان دارند از این فضا استفاده می‌کنند.»
برای آنکه باور حاکمیت به میزان آزادی عملکرد کاربران در استفاده از اینترنت را متوجه شویم باید به خود یادآور شویم که این «ول بودن اینترنت» در خصوص کشوری بیان می‌شود که شاید بعد از چند کشور از جمله چین، بالاترین میزان محدودیت و فیلترینگ را اعمال می‌کند.
بنابراین معنای کنترل بیشتر در واقع چیزی جز همان ملی شدن اینترنت و قطع دسترسی به اینترنت جهانی نخواهد بود.
همچنین سخنان رهبر جمهوری اسلامی در نخستین سخنرانی سال انتخابات ریاست‌جمهوری، هشداری است که نامزدان انتخاباتی بدانند هر دولتی با هر گرایش و باور سیاسی بر سر کار بیاید، باید پروژه ملی شدن اینترنت را به‌سرعت به نقطه مطلوب علی خامنه‌ای برساند.
نقطه مطلوبی که بسیاری از مردم و به‌ویژه جوانان بر این باورند، بی‌گمان همان الگوی ارائه شده چینی است.