هنوز کارنامه‌های تحصیلی را نداده‌اند؛ ولی دلهره شهریه مدارس از خیلی پیش‌تر برای برخی والدین آغاز شده است. به گفته یک شهروند، شهریه مدارس غیرانتفاعی مقطع ابتدایی برای پیش دبستانی از حدود ۱۶ میلیون تومان در تهران شروع می‌شود که با توجه به طول مدتی که بچه ها در مدرسه هستند و امکانات مدرسه، تغییر می‌کند. این در حالی است که حقوق کارگر در سال ۱۴۰۱ چهارمیلیون و ۱۷۹هزار و۷۵۰تومان و حداقل دستمزد روزانه ۱۳۹هزار تومان است.
ایران کشوری که حتی الفبا هم در آن با تبعیض هجی می‌شود؛ «برخوردار»های آن با چک سفیدامضاء مدرسه را آغاز می‌کنند، «محرومان» اما در کلاس‌های سنگی و کپرهای چکیده ناکارآمدی مسئولان را نشان می‌دهند.
هنوز سال تحصیلی به طور کامل تمام نشده و درِ مدرسه‌ها را چفت نبسته‌اند؛ بسیاری از خانواده‌ها میلیون‌ها تومان پول برای شهریه سال بعد کودکان خود هزینه کرده‌اند. در کشوری که حق آموزش رایگان و همگانی از جمله حقوق شهروندان است که اصل سی‌ام قانون اساسی بدون هیچ لکنتی آن را شفاف بیان کرده است.
تشت رسوایی نظام آموزش و پرورش ایران در تبعیض تحصیلی و نبودِ عدالت آموزشی بلافاصله پس از پیروزی انقلاب اسلامی از بام افتاد. آقازاده‌ها به مدارس «از ما بهتران» روانه شدند، آنها که از طبقه متوسط و محروم جامعه بودند، در مدارس دولتی و سنگی و کانکسی دوران تحصیل خود را گذراندند. منتقدان سیاست‌های آموزشی در ایران می‌گویند، گذشت آن زمان که بچه روستایی رتبه اول کنکور را داشت. الان بی‌عدالتی در آموزش فرصت را از فقرا گرفته و به داراها واگذار کرده است.
در مدارس «از ما بهتران» چه می‌گذرد؟
یک شهروند به «ایران‌وایر» می‌گوید: «مدارس تراز اول که معمولا در منطقه یک و دو تهران هستند، شهریه بیشتری می‌گیرند و معمولا می‌گویند که آموزش در آنها مهارت‌محور است و آموزش مستقیم ندارند.»
این مدارس به هیچ عنوان در مورد شهریه تلفنی پاسخگو نیستند و قرارداد را هم به والدین نمی‌دهند.
به گفته این والد مدارسی که تا ساعت ۱۴ یا ۱۵ بچه‌ها را نگه می‌دارند، شهریه‌ای حدود ۲۸ تا ۳۵ میلیون دریافت می‌کنند که شامل هزینه نهار، سرویس لوازم تحریر و لباس فرم به اضافه after school را که تا ساعت ۱۷ است، هم جداگانه دریافت می‌کنند.
تنها در یک نمونه دبستان غیرانتفاعی «سلام» در منطقه سعادت‌آباد تهران ۲۶ میلیون تومان شهریه ثابت می‌گیرد؛ ۷ میلیون هزینه نهار و هزینه summer school یا همان مدرسه تابستانی را که دو تا سه هفته است، جداگانه اخذ می‌کند.
مادر لایون ۵ ساله می‌گوید، مدرسه تابستانی اجباری است و اگر بخواهیم سال دیگر هم دخترمان را همین مدرسه ثبت نام کنیم، باید مدرسه تابستانی را گذرانده باشد.
مجموعه مدرسه‌های «سوده» در تهران شهریه ۲۸ میلیونی برای پیش دبستانی بدون نهار و سرویس دریافت کرده و پیش‌پرداخت ۱۰ میلیون تومان را از والدین درخواست می‌کنند.
پیش‌دبستانی «راه رشد» برای ۱۲ ماه با تمام هزینه‌ها به‌جز سرویس ۵۸ میلیون می‌گیرد.
مجموعه مهدوی تنها برای شهریه ثابت ۴۸ میلیون در نظر گرفته است.
دبستان «آتیه» فقط شهریه و لباس فرم را ۳۲ میلیون تومان ارائه می‌کند و تا ساعت ۱۴:۴۰ هم کودکان را نگه می‌دارد.
یک والد به ایران‌وایر می‌گوید: «پارسال برای هزینه‌های دانش‌آموز تحت عنوان تن‌خواه مبلغ ۵ میلیون گرفتند که معمولا اواسط سال دوباره هزینه می‌گیرند.»
یکی از این مدارس که «نردبان» نام دارد، از شنبه تا چهارشنبه از ساعت ۷ و نیم صبح تا ساعت ۲ و نیم یا ۳ بعدازظهر با پایگاه تابستانی ۴ روزه ۴۸ میلیون تومان شهریه می‌گیرد.
برخی مدارس هم اگر والدین در مورد چرایی هزینه بالای شهریه سوال بپرسند، ثبت نام را انجام نمی‌دهند.
این مادر می‌گوید: «اشکالی که همه این مدارس به‌جز مهدوی و سوده، دارند این است که فضای مدرسه یک خونه است، پله داره، حیاط بسیار کوچیکه و سیستم سرمایش و گرمایش مناسب یک خونه است و نه مدرسه و تعداد بچه‌هایی که توی یک اتاق یعنی کلاس هستند.»
در کشوری با بیشتر از ۴۰ سال تورم دو رقمی خیلی ترسناک است که تنها قشر بسیاری محدودی امکان استفاده از مکان استاندارد آموزشی را داشته باشند. معاون وزیر آموزش و پرورش اول خرداد امسال به صراحت گفت: «کلاس‌های درسی پرجمعیت شامل حال مدارس غیرانتفاعی نمی‌شود.»
مدارس ۴ درصدی‌ها
۱ خرداد ۱۴۰۱، معاون وزیر آموزش و پرورش با بیان اینکه استاندارد شهریه هنوز برای سال تحصیلی آینده مشخص نشده است، اعلام کرد: «یکی از فعالیت‌هایی که در حال انجام دادن آن هستیم، تخصیص کمک هزینه تا سقف ۳۰ میلیون تومان برای شهریه مدارس است که از طریق بانک‌های قرض‌الحسنه به خانواده‌های دانش‌آموزان اعطا می‌شود.»
چراغ سبزی برای افزایش شهریه مدارس غیرانتفاعی یا طرحی برای حمایت از مدارس غیرانتفاعی؟ تبعیض آشکار وزارت آموزش و پرورش حتی صدای خودی‌های حکومت را هم درآورده است. «روزنامه جوان»، رسانه وابسته به ارگان سپاه پاسداران در ایران، پنج‌شنبه ۱۲خرداد ۱۴۰۱ در مورد شهریه مدارس با انتقاد از سیاست‌های حاکم بر اخذ شهریه از دانش‌آموزان نوشته است که اعطای وام ۳۰ میلیونی به والدین دانش‌آموزان «عدالت‌آموزشی با‌کار‌نمایشی» است. جوان با این توضیح که شهریه مدارس در مقطع ابتدایی حتی از «خیلی نجومی» هم عبور کرده است، سیاست دولت در برابر افزایش شهریه مدارس غیرانتفاعی با ارائه وام شهریه مدارس غیرانتفاعی را «چراغ سبزی برای میزان رشد شهریه‌های مدارس غیرانتفاعی» عنوان کرده است. در این گزارش روزنامه نزدیک به حکومت در ایران، با انتقاد تند از وزارت آموزش و پرورش آمده است: «وقتی وزارت آموزش و پرورش به جای تمرکز بر اصول سوم و سی‌ام قانون اساسی مبنی بر لزوم آموزش رایگان، روی گسترش مراکز غیرانتفاعی تمرکز کند، برای خالی نماندن این مدارس که حدود ۱۳ درصد از بار آموزش کشور را به دوش می‌کشند، وام کمک‌هزینه شهریه مدارس غیرانتفاعی تا سقف ۳۰ میلیون تومان طراحی و پرداخت می‌کند.»
جامعه هدف وام ۳۰ میلیونی چه کسانی هستند؟
باید دید خانواده‌هایی که از پس مخارج تحصیل چند میلیونی کودکان خود برمی‌آیند، چند درصد جامعه را تشکیل می‌دهند.
اردیبهشت ۱۳۹۶ «محمدباقر قالیباف»، کاندیدای دوازدهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری در ایران در نطق‌های انتخاباتی خود در انتقاد به توزیع نامتقارن ثروت در ایران گفت، ۴درصد سرمایه‌سالاران جامعه مقابل ۹۶درصد جامعه ایستاده‌اند. این قشر به ۴ درصدی‌ها معروف شدند. ماجرای «سیسمونی گیت» که لو رفتن خرید سیسمونی برای نوه دختری رییس مجلس ایران بود، نشان داد، خود آقای قالیباف یکی از همین ۴ درصدی‌ها است.
گزارش وزارت کار ایران در ۳۰ مهر ۱۴۰۰، نشان می‌دهد که بیش از یک‌سوم جمعیت ایران در «فقر مطلق» زندگی می‌کنند.
آمارهای وزارت کار همچنین بیانگر این است که طی ۱۳۹۹ متوسط درآمد خانوارهای شهری ۷۵ میلیون تومان (۶.۲ میلیون تومان برای هر ماه) است و این رقم برای خانوارهای روستایی ۴۲ میلیون تومان است.
این گزارش نشان‌دهنده بی‌عدالتی محرز اجتماعی و اقتصادی در ایران بود. طبق آمارهای وزارت کار هزینه ثروتمندترین قشر جامعه، یعنی دهک دهم در کشور تقریبا ۱۴ برابر دهک اول است. در مجموع هزینه زندگی دهک هشتم، نهم و دهم جامعه دو برابر کل دهک‌های اول تا هفتم است. آمارهایی که به آن اشاره شد، مربوط به سال ۱۳۹۹ است که نرخ تورم ۳۶ درصد بود، در حال حاضر نرخ تورم سه رقمی برای سال ۱۴۰۱ پیش‌بینی شده است.
با این شرایط، هزینه تحصیل دانش‌آموزان برای خانواده‌های کم‌برخوردار و محروم غیرممکن به نظر می‌رسد.
دی ۱۴۰۰ روزنامه شهروند در گزارشی از شهریه‌های ۵۰ میلیون تومانی در ایران نوشت. ولی برخی شهروندان تهرانی به «ایران‌وایر» می‌گویند، در حال حاضر شهریه‌ها تا ۶۰ میلیون تومان برای مقطع اول ابتدایی افزایش داشته است.
تهران در گران‌فروشی مدرسه هم از باقی شهرها جلوتر است
به گفته یک مدیر مدرسه غیرانتفاعی، شهریه مدارس تهران از همه کلان‌شهرها بالاتر است، هر مدرسه غیرانتفاعی نیز بسته به سطح خود معلم استخدام کرده و شهریه از دانش‌آموزان می‌گیرد. در گفتار عامیانه، کلاس هر مدرسه با مدرسه دیگر فرق دارد و این موقعیت و شهرت مدرسه است که شهریه را مشخص می‌کند. شهریه مدارس غیرانتفاعی خیلی بالا رفته بسته به سطح مدرسه و معروفیت معلم فرق دارد.
مدیر یکی از مدارس غیرانتفاعی در تهران با این توضیحات به «ایران‌وایر» می‌گوید، به دلیل افزایش حقوق معلمان شهریه مدارس غیرانتفاعی نیز افزایش پیدا کرده است.
او دلیل دیگر را گران شدن اکثر اقلام مصرفی عنوان کرده و اضافه می‌کند: «همپای گرانی‌ها هزینه‌های مدرسه‌ها نیز افزایش پیدا می‌کند؛ به همین دلیل شهریه مدارس رشد کرده است.» این مدیر مدرسه اضافه می‌کند: «سال گذشته شهریه ما ۲۸ میلیون بود؛ ولی امسال ۱۰ میلیون به شهریه اضافه کرده‌ایم.»
به گفته این مدیر مدرسه غیرانتفاعی، حداقل شهریه دبیرستان غیرانتفاعی کلاس یازدهم و دوازدهم بین ۵۰ تا ۶۰ میلیون است. یک دلیل آن هم دستمزد متفاوت معلمان مدارس غیرانتفاعی است. یک معلم جلسه‌ای ۴۰۰ هزار تومان دستمزد می‌گیرد؛ ولی معلمی هم هست که جلسه‌ای ۱۰۰ هزار تومان دستمزد می‌گیرد.
و توضیح می‌دهد که کلاس خصوصی معلم خصوصی هم به ازای یک ساعت و نیم، ۲۰۰ هزار تومان است.
به گفته این مدیر مدرسه، سطح هر مدرسه غیرانتفاعی و معلم‌هایی که برای درس دادن به کار می‌گیرد با سایر مدارس فرق دارد.
چند میلیون بده، اشکالت رو رفع کنم
مدارس که در بعد از تعطیلی های طولانی‌مدت دوران همه‌گیری کووید-۱۹ باز شد، مشخص‌ترین نکته که در تمام دنیا به چشم آمد، افت تحصیلی دانش‌آموزان بود. این را جدای از مشکلات روحی و روانی باید در نظر گرفت که نگرانی کادر مدارس را در پی داشت.
معاون یکی از مدارس مقطع ابتدایی منطقه یورک در شهر تورنتوی کانادا به «ایران‌وایر» می‌گوید: «بعد از بازگشایی مدارس در سال تحصیلی فعلی علاوه بر افت تحصیلی که در بسیاری از دانش‌آموزان دیده می‌شود، مشکلات دانش‌آموزان نیز در مدرسه بیشتر شده است و والدین هر روز به مدرسه مراجعه می‌کنند که یا شکایت از پایین بودن نمرات دانش‌آموزان دارند یا مسائلی که کودکان آنها در مدرسه با آن مواجه می‌شوند.»
نکته مهم این است که عمده مدارس در کانادا برای جبران افت تحصیلی دانش‌آموزان برنامه‌ریزی داشتند؛ ولی داستان در ایران متفاوت است. با نخستین آزمون‌های سراسری مدارس عقب‌ماندگی تحصیلی بین دانش‌آموزان نمایان شد. راه حل چه بود؟ والدین برخوردار به عنوان نخستین عکس‌العمل از کلاس‌های تقویتی استفاده کردند. کلاس‌های رفع اشکال بار دیگر بعد از پایان قرنطینه‌های کرونایی روی کار آمدند و این بار با شهریه‌های نجومی رکورد زدند. در بحران اقتصادی که بیشتر مردم در ایران را گرفتار کرده است، روزنامه همشهری ۱۰ خرداد ۱۴۰۱ در گزارشی تحت عنوان «هزینه‌های میلیونی رفع اشکال» دانش‌آموزان نوشت، بعضی معلم‌ها حتی فرصت خالی کردن ساعتی برای یک دانش‌آموز جدید را بین برنامه‌های خود ندارند. گران‌ترها نیز تضمینی درس می‌دهند. معلم‌هایی که در مدرسه‌هایی خاص و مشهور تدریس می‌کنند، جلسه‌ای ۷۰۰هزار تومان هم دستمزد می‌گیرند. بر اساس گزارش همشهری هر ساعت تدریس معلمان به نام و شناخته شده یک‌ونیم میلیون تومان هزینه دارد.
بخشی از این کلاس‌های خصوصی مخصوص کودکان پیش از دبستان است که بر اساس گزارش روزنامه همشهری «برای هر ساعت در شهرستان ۱۵۰هزارتومان و در تهران ۲۰۰هزار تومان در نظر گرفته می‌شود که کف هزینه در آموزش است. البته این عدد می‌تواند نسبت به هر منطقه و با تخصص مربی متفاوت باشد؛ مثلا آن دسته که به کودکان زبان انگلیسی آموزش می‌دهند، برای هر ساعت آموزش آنلاین از ۱۸۰تا ۳۰۰هزار تومان دریافت می‌کنند.»
ثمانه قدرخان