به گزارش اقتصاد ۲۴، بانک مرکزی در زمستان سال ۱۴۰۱ در گزارش فصلی خود آمار حساب سرمایه را منتشر کرد و بر اساس این گزارش در بهار همان سال حساب سرمایه به بیش از منفی ۱۰ میلیارد دلار رسیده بود و این آمار تلویحا به معنای خروج سرمایه از کشور است که اکنون با شدت بیشتری احتمالا انجام می‌شود.
مسعود خوانساری رئیس اتاق بازرگانی تهران نیز اواخر آذرماه سال ۱۴۰۱ عنوان کرده بود که در ۱۰ سال گذشته یعنی در بازه زمانی ۱۳۹۱ تا سال ۱۴۰۰ سالانه حدود ۱۰ میلیارد دلار خروج سرمایه رسمی از کشور اتفاق افتاده است و طبق گفته خوانساری این آمار تنها آمار رسمی است و طبیعتا اگر آمار غیررسمی و زیرزمینی را به آن اضافه کنیم رقم بسیار بیش از این مقدار خواهد بود. وی همچنین اواخر شهریور ماه همان سال نیز گفته بود که در چهار سال اخیر بیش از ۴۵ میلیارد دلار سرمایه از کشور خارج شده و ادامه داد که میزان خروج سرمایه بسیار بیش از این رقم است چرا که بخش قابل توجهی از اقتصاد ایران به صورت زیرزمینی است.
مسکن اصلی‌ترین مسیر فرار سرمایه از ایران
یکی از مقاصد خروج سرمایه از کشور البته همواره، بخش ساخت و ساز بوده است و نمونه آن نیز کشور ترکیه است که طبق داده‌هایی که مرکز آمار ترکیه منتشر کرده فقط در ماه سپتامبر ۲۰۲۲ ایرانی‌ها رکورددار خرید ملک در این کشور بعد از روس‌ها بوده‌اند.
همچنین در ۹ ماهه اول سال ۲۰۲۲ ایرانی‌ها با نزدیک به ۶۰۰ ملک در رده دوم قرار داشته‌اند. آمار سال‌های گذشته، اما حتی از این نیز بسیار بیشتر بوده به طوری که طبق گزارش یک رسانه، «ایرانی‌ها در سال ۲۰۱۸ حدود ۳۶۵۰ ملک، در سال ۲۰۱۹ حدود ۵۴۰۰ ملک و در سال ۲۰۲۰ بیشتر از ۷ هزار ملک خریداری کرده‌اند. در سال ۲۰۲۱ میز طبق آمار‌های منتشر شده حدود ۱۳ هزار ملک در ترکیه توسط ایرانی‌ها خریداری شده است». سرجمع این آمار‌ها نیز نشان می‌دهد که ماهانه ۱۳۰ تا ۱۵۰ میلیون دلار توسط ایرانی‌ها برای خرید ملک در ترکیه سرمایه‌گذاری می‌شود.
آمار‌های دیگری که در رسانه‌های دیگر منتشر شده نشان می‌دهد «ایرانی‌ها از سال ۲۰۱۵ تا سال ۲۰۲۲ تعداد ۳۵ هزار و ۵۵۸ فقره مسکن در این کشور خریداری کرده که اگر به طور میانگین رقم سرمایه‌گذاری ۲۵۰ هزار دلار در نظر گرفته شود، رقم خروج سرمایه از ایران به ترکیه فقط در این بازه زمانی حدود ۹ میلیارد دلار خواهد بود.»
ارقام تکان دهنده‌ای که نشان می‌دهد سرمایه‌ها چطور به طور مکرر در حال خروج از کشور هستند.
سود بانکی مسیر تازه‌ای برای فرار سرمایه‌ها از کشور
اما حالا دیگر به نظر می‌رسد رقم خروج سرمایه از کشور مدام در حال افزایش و روش‌های آن نیز از قبل بیشتر شده و در میان این شرایط حالا دیگر نوبت به خروج سرمایه به روش سپرده بانکی رسیده باشد و ارقام مختلفی از سوی ایرانیان در بانک‌های ترکیه اکنون سرمایه گذاری می‌شوند. اگر روزگاری اصلی‌ترین مسیر فرار سرمایه از کشور در یک دهه اخیر خرید مسکن بوده، اما اکنون این مسیر با یک تغییر محسوس به سراغ سرمایه‌ها خردتر در حوزه سود‌های بانکی نیز رفته و این همان زنگ خطری است که شبکه بانکی کشور و مسئولان بانک مرکزی هنوز چندان به آن توجه‌ای ندارند.
کما اینکه اگر به طور میانگین هزینه خرید خانه در ترکیه را در کف ۱۵۰ هزار دلار در نظر بگیریم یعنی در کف قیمت رقمی حدود هفت میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان برای خرید یک خانه در ترکیه نیاز است، حال آن که اکنون با رقمی حدود ۲۰ هزار دلار و معادل ۵۰۰ هزار لیر (با رقم متوسط هر لیر ۲۰۰۰ تومان) برابر با یک میلیارد تومان، شهروندان ایرانی می‌توانند در ترکیه حساب بانکی باز کنند و از سود‌های این حساب‌های بانکی بهره ببرند و تا ماهیانه ۳۰ تا ۳۴ میلیون تومان نیز سود دریافت کند.
در واقع اکنون ایرانیان دیگر نه لزوما با خروج سرمایه‌هایی بین ۱۵۰ هزار تا ۵۰۰ هزار دلار بلکه با ارقامی بسیار کمتر یعنی حدود ۲۰ تا ۵۰ هزار دلار نیز راهی ترکیه می‌شوند تا بتوانند سود مناسب برای سرمایه حتی محدود خود به دست بیاورند.البته که در ادامه به ضریب ریسک این مدل سرمایه گذاری نیز خواهیم پرداخت، اما در ابتدا به سراغ دلایل این مدل از سرمایه گذاری می‌رویم.
حداقل سه بانک مطرح و مهم ترکیه اکنون برای ایرانیان با سرعت بیشتر حساب باز می‌کنند و در حال حاضر بانک‌های مختلفی در کشور ترکیه امکان سپرده گذاری را فراهم کرده‌اند که از جمله آن‌ها می‌توان به زراعت بانک، ایش بانک و هالک بانک ترکیه اشاره کرد.
هرکدام از این بانک‌ها نرخ مخصوص خود را برای سپرده گذاری سود بانکی ارائه می‌دهند و باید متناسب با شرایط و نیاز خود، در یکی از آن‌ها سرمایه گذاری کنید.برای دریافت شهروندی کشور ترکیه از طریق سپرده گذاری در این کشور، باید به مدت ۳ سال، پول خود را در بانک‌های این کشور بلوکه کنید. در این مدت، شما حق دسترسی به وجه مورد نظر و برداشت از آن را نخواهید داشت. بعد از گذشت سه سال، به شما اقامت دائم و سپس تابعیت کشور ترکیه اعطا خواهد شد. در این مدت نیز اقامت موقتی این کشور به شما تعلق خواهد گرفت که می‌توانید به راحتی با در اختیار داشتن آن به ترکیه سفر کنید و در این کشور اقامت داشته باشید.
دریافت سود مناسب از سپرده گذاری در ترکیه
یکی دیگر از دلایلی که باعث شده است تا ترکیه در لیست بهترین کشور‌ها برای سرمایه گذاری بانکی قرار بگیرد، سود بانکی مناسب آن است. در بسیاری از کشور‌های جهان، نرخ سود بانکی بسیار پایین است و به دید سرمایه گذاری نمی‌توان حساب خاصی روی آن‌ها باز کرد. اما در کشور ترکیه، بانک‌ها نرخ مناسبی را به عنوان سود بانکی در نظر گرفته اند و می‌توانید با سرمایه گذاری در آن ها، سرمایه خود را به راحتی چندین برابر کنید.
در مساله سرمایه گذاری در بانک‌ها و دریافت سود در ترکیه باید به چند نکته توجه داشت و یکی آن است در این کشور با توجه به مبلغ سپرده گذاری نرخ سود تغییر می‌کند. همچنین در مواردی بنا بر نظر رییس شعبه برای مبالغ بالا متغیر است.
میزان سود در ترکیه برای سپرده‌های لیر در بانک‌های مختلف نیز ۳۰ الی ۴۰ درصد است، اما این رقم برای حساب‌های دلاری و یورویی تا ۱۷ درصد نیز می‌تواند کاهش یابد و این تلاشی برای تبدیل ارز به لیر ترکیه نیز محسوب می‌شود. سود بانکی در ترکیه بنا به ارقام سرمایه گذاری و نحوه بستن قرارداد می‌تواند پلکانی رشد کند و در کف نیز رقمی حدود ۲۴ درصد است، اما این سود تا ۳۵ درصد و در برخی مدل‌های شرایط بانکی می‌تواند تا ۴۱ درصد افزایش یابد.
| نام بانک | میزان سود – برای سپرده های یکماهه |
| ایش بانک | 23٪ |
| هالک بانک | 24٪ |
| واکیف بانک | 35٪ |
| زراعت بانک | 35٪ |
| آک بانک | 24٪ |
| فیبا بانک | 25٪ |
| اکونمیک تورک بانک | 30٪ |
همچنین سود‌ها روزشمار نیست، اما سود به صورت ماهانه محاسبه می‌شود و در مدل ماهانه سود ۳۵ درصد در همان انتهای ماه محاسبه و پرداخت می‌شود.البته تعداد بانک‌هایی که به این شیوه سود پرداخت کنند در خود ترکیه نیز محدود است.اما به شکل عجیبی در یکی از بانک‌های اصلی دولتی در ترکیه، برای ایرانیان نیز شرایط بسیار ساده‌ای وجود دارد و با افتتاح حساب اولیه حتی در شرایطی که مقیم ترکیه نیز نیستند می‌توانید به این سود دست یابند.
البته یک نکته مهم در اینجا وجود دارد. برای افتتاح حساب در ترکیه رقمی اولیه بین ۲۵۰۰ تا ۵ هزار دلار یعنی معادل ۲۵۰ میلیون تومان، لازم است که این رقم بین ۳ تا ۶ ماه در حساب شما بلوکه شده و غیرقابل برداشت است.بنا به دستورالعمل بانک‌های مختلف این رقم‌ها متفاوت است و اگر بانکی را انتخاب کنید باید این رقم اولیه را نیز از خود بانک جویا شوید.
مانور واسطه‌ها و دلال‌ها در باز کردن حساب برای ایرانیان در ترکیه
اما نکته جالب این که به راحتی واسطه‌هایی در ترکیه وجود دارند که یا اساسا با دریافت رقمی ناچیز حدود ۱۰۰ دلار این مشکل را برای شما حل می‌کنند به طوری که از لحظه افتتاح حساب به آن ۵ هزار دلار دسترسی خواهید داشت و برایتان قابل برداشت است و یا این که رقم افتتاح حساب را برایتان تا ۵۰۰ دلار یعنی حدود ۲۵ میلیون تومان کاهش می‌دهند.همچنین در برخی موارد نه تنها رقم را کاهش می‌دهند که دسترسی را نیز از همان لحظه افتتاح حساب باز می‌کنند.
نکته مهم دیگر اکنون این است که ایرانیان به‌عنوان فرد خارجی حتی بدون کارت اقامت، می‌توانند برای افتتاح حساب بانکی در ترکیه اقدام کنند و این قانون از سال ۲۰۲۲ اجرایی شد و بسیار مورد توجه ایرانیان قرار گرفت.
این طرح البته تلاشی از سوی دولت ترکیه بوده است تا بتواند سرمایه را به صورت ارزی وارد ترکیه کرده و در نهایت ذخایر پس انداز لیر را افزایش دهد.
آرمان از ترکیه، لباس به ایران می‌آورد توضیح داد که ۱۰۰ دلار به یک واسطه پرداخت کرد و با ۷۰۰ دلار در «.. بانک» ترکیه حساب باز کرده است و در نهایت از همان لحظه نیز که حساب را باز کرده به کل پولش دسترسی داشته است.او می‌گوید حساب را به لیر باز و حدود ۱۸ هزار لیر در حساب واریز کرد و فردای همان روز نیز ۱۰ هزار لیر را خرید کرد و هیچ دوره بلوکه‌ای برایش وجود نداشت.
او البته می‌گوید کسی را می‌شناسد که ۵ هزار دلار بلوکه را واریز کرد و دنبال هیچ واسطه و دلالی نرفت، چرا که قصد داشت پول را به منظور گرفتن سود در بانک سرمایه گذاری کند.آرمان درباره دوستش توضیح می‌دهد که او یک میلیون لیر، معادل دو میلیارد تومان اکنون در «.. بانک ترکیه» دارد و ماهیانه ۳۵ درصد سود دریافت می‌کند.
او همچنین می گوید که نوع قرارداد دوستش این طور است که سود را برداشت نمی‌کند بلکه ماهیانه به اصل پولش اضافه می‌شود و باعث افزایش سودش به صورت پلکانی در ماه‌های بعد خواهد شد.
بهروز، اما شهروند ایرانی دیگری است که که اصالتا تبریزی بوده و سال هاست بین ایران و ترکیه کار تجارت و بازرگانی انجام می‌دهد. او می‌گوید اساسا رقم یک یا دو میلیارد تومان بسیار اندک است و ارقام بسیار بیشتر از یک یا دو میلیون لیر اکنون توسط ایرانی‌ها در ترکیه سرمایه گذاری می‌شوند و همین دلال‌ها نیز الباقی مدارک لازم مثل برگه مالیاتی و آدرس در ترکیه را برای مشتریان ایرانی هماهنگ می‌کنند.اشاره بهروز به مساله افتتاح حساب در ترکیه است که مدارک و شرایطی را نیاز دارد.
مساله افتتاح حساب در ترکیه و روند آن
برای افتتاح حساب در ترکیه، هر ایرانی نیاز به مدارکی دارد. در ابتدا همه شهروندان خارجی دارای شماره شناسایی اتباع خارجی (YKN) مجوز افتتاح حساب بانکی در ترکیه را دارند. این شماره شناسایی برای تمامی افرادی که بیشتر از ۳ ماه در ترکیه مستقر هستند، صادر می‌شود. البته میزان دسترسی به خدمات بانکی با توجه به وضعیت اقامت، متفاوت است.
افراد فاقد کارت اقامت نیز می‌توانند حساب بانکی در ترکیه داشته باشند، اما مشکل اصلی دریافت کد شناسایی مالیاتی کشور ترکیه است. در این شرایط می‌توانید با پرسش از مشاور بانکی خود بهترین روش برای اخذ این کد را بیابید. مطمئنا اگر مبلغ قابل توجهی سرمایه وارد سپرده خود کنید یا قصد خرید ملک در ترکیه داشته باشید، نماینده بانک راهکار‌های اثربخشی را در اختیارتان خواهد گذاشت.
در همه بانک‌ها به پول اولیه بلوکه شده نیاز است که بنا به بانک‌های مختلف با هم متفاوت است، مثلا زراعت بانک ۵ هزار دلار است که توضیح دادیم دلال‌ها آن را حل می‌کنند.یک آدرس پستی در ترکیه نیاز است (که برای این مورد نیز شرکت واسط سرمایه گذاری و یا واسطه‌ها و دلال‌ها حتی اگر آدرس نداشته باشید نیز مدارک آن را برای شما تهیه می‌کنند.)
یک شماره تلفن لازم است که باز به روش بالا تهیه می‌شود و در نهایت کپی از پاسپورت هر شهروند نیاز است که خب واضح است بدون پاسپورت اصلا به ترکیه نمی‌رسیدید که حالا نگران داشتنش باشید.به این ترتیب و به همین راحتی شهروندان ایرانی در ترکیه صاحب حساب بانکی می‌شوند و با سرمایه گذاری به سود مورد نظر دسترسی می‌‌یابند.
نکته جالب در این میان البته مربوط به زراعت بانک ترکیه به عنوان یکی از مهم‌ترین بانک‌های دولتی ترکیه است. این بانک برای افتتاح حساب سپرده گذاری به شکلی که حساب را باز کنید و بخواهید پولی در آن واریز کرده و ماهیانه سود بگیرید اساسا شرط پول بلوکه اولیه را نیز لغو کرده تا به این روش جذب بیشتری درباره سرمایه گزاران انجام دهد و در واقع اگر کسی بخواهد در این بانک حساب طولانی مدت باز کند تا بتواند سود دریافت کند اساسا هیچ مبلغ بلوکه اولیه نیاز نیست در حساب موجود باشد.
از بابت دلایل اینکه چرا به ناگاه، سود بانکی چنین در ترکیه افزایش یافت البته دلایل متعددی مطرح شده و از جمله تلاش دولت ترکیه برای جذب سرمایه به سمت بانک‌ها به جای طلا و ارز از سوی شهروندان ترک و همچنین جذب سرمایه است.کما اینکه تاکنون نیز این روند با موفقیت نیز همراه بوده است و پس از جذب سرمایه‌های کلان و بالای ۱۰۰ هزار دلار برای خرید مسکن حالا امکانی برای بخش دیگری از شهروندان است که با یک یا دو میلیارد نیز به سودای سود بیشتر راهی ترکیه شوند.
هر چند برخی منابع از ترکیه گفته اند که مواردی بوده که ایرانیانی با پولی معادل برای خرید دو خانه در ترکیه نیز به سراغ این مدل سپرده گذاری‌ها رفته اند، اما هم چنان به نظر می‌رسد هدف گذاری دولت ترکیه جذب بیشتر سرمایه و حتی سرمایه‌های داخلی در ترکیه است.سودا از ترکیه در این باره می‌گوید که ترک‌ها به دلایل عدیده تمایل زیادی برای نگه داشتن پول سنگین در بانک‌های خودشان ندارند.
او توضیح می‌دهد به دلیل نوسان بالای ارزش لیر در مقابل دلار و سقوط چند باره آن، بخش بزرگی از شهروندان ترکیه چنین ریسکی را نمی‌پذیرند که مبالغ زیادی را در بانک‌های این کشور سپرده گذاری کنند و دولت نیز تلاش دارد از این طریق این پول‌ها به جای حرکت به سمت بازار ارز و طلا به سوی بانک‌ها هدایت کند.
ریسک‌های سرمایه گذاری در بانک های ترکیه برای ایرانیان
اما در این میان باید به خطرات این مدل سرمایه گذاری نیز اشاره داشت.لیر ترکیه اکنون یکی از پرنوسان‌ترین دوران هایش را طی می‌کند و بار‌ها نسبت به دلار سقوط‌های جدی را تجربه کرده است. از سوی دیگر طی سه سال اخیر ارزش این ارز در مقابل پول ایران از ۲۲۰۰ تومان تا ۱۷۰۰ تومان نوسان داشته است و این بدان معناست که اگر دامنه نوسان گسترده‌تر باشد می‌تواند درباره اصل پول سپرده منجر به ریسک شود.
تصور کنید شهروند ایرانی یک میلیارد دلار را با لیر ۲۰۰۰ تومانی، به ۵۰۰ هزار لیر تبدیل کند و آن را سرمایه گذاری کند. با همین دامنه نوسان فعلی در برگشت اگر بخواهد ۵۰۰ هزار لیر را با لیر ۱۸۰۰ تومانی تبدیل کند به ۹۰۰ میلیون تومان خواهد شد.در واقع یکی از مهم‌ترین ریسک‌ها همین نوسان لیر ترکیه بر اصل پول است که خب به نظر می‌رسد با توجه به رقم بالای سود، سرمایه گذاران خرد ایرانی نیز این خطر را پذیرا هستند و البته بیشتر تصور می‌کنند در نهایت ارزش لیر آنقدر دچار نوسان نخواهد شد که آسیب به سرمایه آنان جدی باشد.
اما یکی دیگر از ریسک‌های مهم این سرمایه گذاری که باید آن را بسیار جدی‌تر دانست مساله مسدود شدن حساب‌های بانکی ایرانیان است، مساله‌ای که با توجه به گسترش و شدت تحریم‌ها علیه ایرانیان باید یکی از اصلی‌ترین خطرات این سپرده‌ها دانست.
همین چند سال پیش بود که ایرانیانی که در کشور گرجستان خانه خریده بودند، تابعیت و حساب بانکی داشتند در فرودگاه‌ها سرگردان مانده و نمی‌توانستند حتی وارد کشور شوند.کار در نهایت به رایزنی وزارت خارجه ایران با دولت تاجیکستان کشید و شاید یکی از عجیب‌ترین رخداد‌های ممکن در آن زمان با عدم پذیرش ایرانیانی که گاه تا یک میلیون دلار و بیشتر در گرجستان پول و خانه و سرمایه داشتند رقم خورد.
حال نیز باید اندکی با تردید و صبر به این روند نگاه کرد. هر چند تاکنون مشکلی شبیه آنچه در گرجستان روی داد برای ایرانیان در ترکیه رخ نداده است، اما مساله بسته یا مسدود شدن حساب‌ها به کرات روی داده است.
یک شهروند ایرانی ساکن ترکیهمی‌گوید که به راحتی آب خوردن بانک‌ها با کمترین شبهه یا تردید حساب‌های ایرانیان را برای ماه‌ها مسدود می‌کنند و نکته این است در این دوران مسدودی تا رفع مشکل به راحتی هیچ سودی به این حساب‌ها تعلق نمی‌گیرد.
باید توجه داشت بانک‌های ترکیه برخلاف بانک‌های ایرانی مراودات گسترده‌ای با جهان دارند و به شدت از قوانین مربوط به پولشویی نیز پیروی می‌کنند.این مساله با توجه به تحریم‌های گسترده موجود علیه ایران و قوانین دست و پا گیر می‌تواند خطری دیگر برای سرمایه‌هایی باشد که حال به این شکل از کشور خارج می‌شوند.
اما در نهایت باید پذیرفت در دوره‌ای که در داخل ایران برای افزایش سود از ۲۲ درصد به ۲۴ درصد بلوا‌ها شکل گرفت و در نهایت نیز بانک‌ها فرمان نمی‌پذیرند و در شرایطی که با رقم ۲ میلیارد تومان حالا در جنوبی‌ترین نقطه تهران نیز نمی‌توان خانه‌ای خرید، برای بسیاری از ایرانیان رفتن به سوی سپرده گذاری در بانک‌های ترکیه لزوما در معنای این نیست که با طبقه مرفه مواجه هستیم بلکه این بار طبقه متوسط نه چندان مرفه نیز در تلاش برای حفظ سرمایه و رسیدن به اندکی سود برای زندگی بهتر است که به دنبال این مدل سرمایه گذاری می‌رود.