زندان «شیبان» اهواز، در ۱۲ کیلومتری جاده اهواز به مسجد سلیمان، در نزدیکی روستای شیبان واقع شده؛ زندانی با ظرفیت ۳۵۰۰ هزار نفری که بیش از ۵ هزار نفر در آن جا داده شده‌اند. این زندان، به‌عنوان یکی از مخوف‌ترین زندان‌های ایران شناخته می‌شود.
«ایران‌وایر» به اسناد و اطلاعاتی دست یافته که نشان می‌دهد شکنجه‌های معمول دهه ۶۰، همچون «تابوت» که در اوین و گوهردشت به نام «تابوت حاج داوود» شناخته می‌شد، در بازداشتگاه‌های امنیتی اداره اطلاعات و اطلاعات سپاه در اهواز همچنان اعمال می‌شود و رییس حفاظت اطلاعات زندان شیبان، فردی به نام «عبدالحسین غلام‌نژاد»، رسما در این زندان، بند «توابین» راه انداخته است.
ایران‌وایر برای تهیه این گزارش، با چند زندانی سیاسی و عقیدتی سابق که مدتی را در زندان شیبان گذرانده‌اند، گفتوگو کرده است. نام و اطلاعات هویتی این افراد، نزد ما محفوظ است.
زندانی جهنمی در سرزمین نفت
زندان شیبان یا آن‌گونه که فعالان عرب اهوازی آن را می‌شناسند، «کلینیک اهواز»، یکی از بدترین زندان‌های ایران ازنظر استانداردهای بهداشتی، سلامت و نحوه نگهداری از زندانیان است.
رییس آن فردی به نام «احمدرضا آزاده» است. او پیش‌از این در پست‌های مدیریتی در زندان‌های دزفول و بهبهان و معاونت زندان سابق کارون اهواز بوده است.
زندان شیبان از ۹ بند، شامل دو سوله بزرگ تشکیل شده که به‌عنوان بند ۶ و ۷ زندان شیبان شناخته می‌شوند. هریک از این سوله‌ها، محل نگهداری حدودا ۱۷۰۰ نفر است.
بند ۵ زندان شیبان، معروف به بند «امنیتی» است، ولی در واقع زندانیان سیاسی در این زندان نگهداری می‌شوند.
براساس اطلاع ایران‌وایر، ظرفیت این بند حدود ۱۵۰ نفر است، ولی در زمان اعتراضات و افزایش بازداشت‌ها، گاهی حدود ۲۵۰ نفر نیز در این بند جا داده شده‌اند.
در بند ۵ زندان شیبان، دو کابین تلفن کارتی وجود دارد که منابع ایران‌وایر می‌گویند یکی از آن‌ها همیشه خراب است. یعنی یک تلفن برای ۲۰۰ نفر. در این بند، ۶ اتاق وجود دارد و در مواقع اعتراضات، در هر اتاق به‌طور متوسط بین ۳۵ تا ۴۰ نفر گنجانده می‌شوند. تعداد تخت‌ها این قدر نیست و بسیاری مجبورند کف‌خوابی کنند.
منابع ایران‌وایر گفته‌اند که در این ۶ اتاق و تمامی تمام راهروها و حیاط بند ۵ دوربین وجود دارد و تنها جایی که دوربین ندارد، دستشویی و حمام است.
اغلب زندانیان سیاسی بند ۵، فعالان عرب اهوازی هستند، ولی برخی از زندانیان سیاسی غیرعرب نیز بعضا در این زندان نگهداری می‌شوند؛ ازجمله «غلامحسین کلبی»، زندانی سیاسی که در ۱۹دی۱۳۷۹ بازداشت شد و با اتهام «محاربه» از طریق «عضویت در سازمان مجاهدین خلق» ابتدا به اعدام و سپس با یک درجه تخفیف، به حبس ابد محکوم شد. او هم‌اکنون ۲۳ سال است که بدون یک روز مرخصی، در زندان به سر می‌برد.
همچنین اطلاعاتی به دست ایران‌وایر رسیده که حاکی از این است که بند ۸ زندان شیبان با ظرفیتی حدود ۳ برابر بند ۵، محل نگهداری زندانیان عقیدتی است. قوه‌قضاییه جمهوری اسلامی پیروان خوانش‌های متفاوت از اسلام سنی و شیعه را تحت عناوینی چون «سلفی»، «داعش» و «مهدویت»، با زندان‌های بلندمدت تنبیه می‌کند. بند ۸ زندان شیبان، اغلب محل نگهداری این زندانیان عقیدتی است.
گزارش‌های رسیده به ایران‌وایر نشان می‌دهد که مقامات زندان شیبان، تمایل دارند بند ۵ را کوچکتر کرده و به بهانه تعمیر، جای زندانیان سیاسی محبوس در این بند را تنگ‌تر کنند.
پیش‌تر سازمان حقوق‌بشری «کارون»، در گزارشی، درباره عدم تفکیک جرایم در این زندان هشدار داده بود. این سازمان حقوق‌بشری در گزارشی که در اردیبهشت۱۴۰۱ منتشر کرد، نوشته بود که مسوولان زندان شیبان قصد تعطیلی بند ۵ و انتقال زندانیان سیاسی به بندهای دیگر، به‌ویژه بند ۸ را دارند.
بیماری بی‌داد می‌کند؛ گرسنگی جولان می‌دهد
زندانیان سیاسی سابقی که ایران‌وایر درباره زندان شیبان با آن‌ها گفتوگو کرده، همگی درباره شیوع بیماری‌های ناشی از نبود شرایط بهداشتی در این زندان ابراز نگرانی کرده‌اند. آن‌ها تنها بهداری این زندان با جمعیت حدودا ۵ هزار نفری را، به «کشتارگاه» توصیف کرده‌اند.
یک فعال عرب اهوازی به ایران‌وایر گفته که زندانیان سیاسی اغلب گرسنگی می‌کشند، ولی حاضر نیستند غذای زندان را بخورند، زیرا کیفیت این غذا به قدری بد است که کسانی که از آن می‌خورند، با بیماری‌های مختلف گوارشی دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند.
منابع ایران‌وایر همچنین همگی تایید کرده‌اند که فروشگاه زندان که به روش «مافیایی» اداره می‌شود، محصولات خوراکی را با قیمتی اغلب ۵ برابر قیمت همان اجناس در بیرون از زندان می‌فروشد، به همین دلیل نیز، زندانیان سیاسی که برخی از اقشار کم‌درآمد جامعه هستند، قادر به خرید و پخت غذا نیستند: «مجبوریم و از سر اجبار، کسی که دارد به کسی که ندارد کمک می‌کند. به غذا و بهداری اعتماد نیست. مورد بوده طرف غذا خورده، معده‌اش ویروس گرفته یا انواع و اقسام بیماری گرفته‌اند و در آن شرایط هم که از مداوا خبری نیست. به خاطر همین جز در حالت‌های حاد، کسی سراغ بهداری و غذا در شیبان نمی‌رود.»
ایران‌وایر پیش‌از این، گزارش‌هایی درباره وضعیت غیرقابل زیست و گرانی مواد غذایی و بهداشتی در فروشگاه زندان‌های شهرهای دیگر ایران، ازجمله زندان «قرچک»، تنها زندان زنانه ایران منتشر کرده است.
همچنین گزارش‌هایی از وضعیت نامساعد سلامت و بهداشت این زندان به دست ما رسیده است. بنا بر این گزارش‌ها، زندانیان سیاسی که با حبس‌های طولانی‌مدت روبه‌رو هستند و بیش از یک دهه است که در زندان به سر می‌برند، با بیماری‌های دردناک و آزاردهنده‌ای مختلفی چون بزرگ شدن پروستات، پوسیدگی دندان و البته بیماری‌های مزمن خطرناکی چون ام‌اس، دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند ولی از حق مرخصی استعلاجی محرومند، چون بازجوها اجازه اعزام به مرخصی درمانی نمی‌دهند.
بند توابین؛ این‌جا هنوز دهه ۶۰ است
براساس اطلاع ایران‌وایر، مسوولان زندان شیبان در سال ۱۳۹۷، با ابتکار رییس حفاظت اطلاعات این زندان، فردی به نام «عبدالحسین غلام‌نژاد»، بند توابین راه انداخته‌اند. این بند که در واقع یک اتاق در سوله ۷ این زندان است، با عنوان بند ۹ نیز شناخته می‌شود.
دو نفر از افرادی که در‌این‌باره با ایران‌وایر گفتوگو گو کرده‌اند، تاکید می‌کنند که زندانیان و برخی کارکنان زندان شیبان می‌گویند عبدالحسین غلام‌نژاد خود از اعضای ارتش صدام حسین در زمان جنگ ایران و عراق است که همان زمان به دست سپاه پاسداران اسیر و «تواب» شده است.
سیاست تواب‌سازی در زندان‌های دهه شصت جمهوری اسلامی اجرا می‌شد و طی فرایندی، زندانیان سیاسی در هم شکسته توسط بازجویان و مقامات زندان مجبور به توبه واصطلاحا «تواب» می‌شدند. این زندانیان باوجود ندامت و اعلام انزجار از گذشته مبارزاتی خود، در زندان می‌ماندند و در واقع به بخشی از سیستم سرکوب زندان تبدیل می‌شدند.
اگرچه تواب‌سازی در همه زندان‌های ایران اعمال می‌شد، اما گفته می‌شود که مبتکر آن «اسدالله لاجوری»، رییس پیشین زندان اوین و دادستان اسبق انقلاب تهران بوده است.
اما توابین فقط زندانیان سیاسی ایرانی نبودند. در جریان جنگ هشت ساله ایران و عراق، برخی از اسیران جنگی عراقی نیز تحت فشار و شکنجه و سیاست تواب‌سازی، از مواضع خود عقب نشسته و «ابراز پشیمانی» کردند.
بسیاری از این اسرای جنگی برای همیشه در ایران ماندگار شدند و با هویت جدید به زندگی خود ادامه دادند. برخی از آن‌ها نیز به‌دلیل اشراف به زبان عربی، در دستگاه‌های امنیتی و در جهت سرکوب مردم عرب در استان خوزستان استخدام شدند.
تعدادی از آن‌ها نیز در گردانی با نام گردان «توابین» که در سال ۱۳۹۲، «مسعود ده‌نمکی»، کارگردان وابسته به حکومت تعداد آن ها را ۱۵ هزار نفر عنوان کرده، در جنگ دوباره شرکت کردند و این بار علیه رژیم صدام حسین می‌جنگیدند.
بنا به گفته‌های منابع ایران‌وایر، بند توابین زندان شیبان زیرنظر مستقیم غلام‌نژاد اداره می‌شود و اشخاصی که تواب شده‌اند، روزانه سه بار باید در نماز جماعت زندان شرکت کنند: «هفته‌ای دو بار بازجوها می‌آمدند در سینمای زندان و از آن‌ها می‌خواستند درباره زندانیان سیاسی حرف بزنند. معمولا با وعده تخفیف مجازات، یا اینکه اگر عفوی بیاید شما را لحاظ می‌کنیم، آن‌ها را جذب می‌کنند؛ ولی از تخفیف مجازات هم خبری نیست. من کسی را می‌شناسم که ۲۵ سال حکم داشت، ۲۴ سال و چند ماهش را کشید و وقتی حکمش داشت تمام می‌شد، گفتند که همکاری کرده و آزادش کردیم. نه در حکومت بود و نه دیگر بین شعب (مردم) جایی داشت.»
از تابوت حاج داوود تا شلنگ آب
گزارش‌های رسیده به ایران‌وایر نشان می‌دهد که زندانیان سیاسی و عقیدتی در زمان بازجویی و بازداشت موقت در این زندان نگه داشته نمی‌شوند، اما در بازداشتگاه‌های امنیتی اهواز، هنوز به شیوه‌های دهه ۶۰ زندانیان سیاسی و عقیدتی را تحت شکنجه قرار می‌دهند.
دست‌کم سه زندانی سیاسی سابق که بعد از بازجویی در شیبان محبوس بوده‌اند، وجود شکنجه «تابوت» را در اهواز تایید کرده‌اند.
یک زندانی سیاسی سابق که در اواخر دهه ۹۰ در زندان شیبان بوده و خود دو بار در طول دوران بازجویی در تابوت قرار داده شده، می‌گوید: «تابوت یک جعبه آهنی است. ارتفاعش خیلی کم است و حتی نمی‌توان داخلش نشست، باید خودت را جمع بکنی. ما به آن تابوت آهنی می‌گفتیم. من را دو بار در آن گذاشته‌اند. دست و پای زندانی را می‌بندند، باز اگر دست و پا بسته نباشد، می‌توان یک تکانی خورد، اما با دست و پای بسته اصلا نمی‌شود حرکت کرد. ارتفاعش حتی ۵۰ سانتی‌متر نیست. فکر کنید طرف قدش ۱۸۵ سانت است، جا نمی‌شود. خودش را جمع‌و‌جور می‌کند، ولی دیگر نمی‌تواند تکان بخورد و آن‌قدر احساس عذاب می‌کند تا بی‌هوش شود. من بار اول نیم ساعت در تابوت بودم، ولی بار دوم دیگر بی‌هوش شدم؛ یادم نیست چقدر آن داخل بودم و چطور من را بیرون آوردند.»
منابع ایران‌وایر همچنین تایید کرده‌اند که اعدام مصنوعی و شکنجه با شلنگ آب نیز، به وفور در بازداشتگاه‌های امنیتی اهواز اعمال می‌شود.
حقوق شما
«موسی برزین»، حقو‌ق‌دان و مشاور حقوقی ایران‌وایر می‌گوید که مطابق قوانین ایران، هر زندانی حقوقی دارد که به‌هیچ‌وجه و با هیچ دلیلی نمی‌توان آن را محدود کرد، مثل عدم همکاری با مسوولان زندان.
او به حق درمان، مرخصی و ملاقات اشاره کرده و می‌گوید: «در آیین‌نامه سازمان زندان‌ها آمده که هر زندانی حق درمان دارد و اگر مریض شد، ابتدا باید بهداری داخل زندان معاینه‌اش کند و اگر در داخل زندان امکان درمان نبود، به خارج از زندان ارسال شود.»
این وکیل حقوق‌بشری همچنین به شیوه تفکیک بند زندان، بیشتر براساس جرم و سن مجرمین تاکید کرده و در خصوص بند توابین می‌گوید: «اینکه به دلیل همکاری با مسوولان زندان امتیاز خاصی برای یک سری قائل شوند که معمولا به این گونه است، برخلاف مقررات آیین‌نامه اجرایی سازمان زندان‌هاست. در آن آیین‌نامه به‌هیچ‌وجه گفته نشده که زندانی اگر همکاری کند، از امتیازات بیشتری برخوردار خواهد شد.»
رقیه رضایی
ایران‌وایر