چند درصد از پنج میلیون ایرانی خارج از کشور؛ به ایران رفت‌وآمد دارند؟

علیرضا بیگدلی، معاون کنسولی، مجلس و امور ایرانیان وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی، ادعا کرد که حدود پنج میلیون ایرانی خارج از ایران زندگی می‌کنند که بیشتر آن‌ها در کشورهای آمریکا، ترکیه، کانادا، بریتانیا و آلمان سکونت دارند.

ادعای این مقام رسمی جمهوری اسلامی درباره مهاجرت پنج میلیون ایرانی در حالی است که آمارهای غیررسمی از مهاجرت حدود هفت تا هشت میلیون ایرانی به کشورهای مختلف دنیا حکایت دارد. با این حال مقایسه همین آمار پنج میلیون نفری وزارت امور خارجه با تعداد افرادی که به ایران تردد می‌کنند، اثبات می‌کند که بالغ بر چهار میلیون ایرانی پس از مهاجرت هرگز به ایران بازنگشته‌اند.

بر مبنای گفته‌های معاون کنسولی، مجلس و امور ایرانیان وزارت امور خارجه، در سال ۱۳۹۸ نزدیک به ۸۵۰ هزار ایرانی به صورت منظم به ایران رفت‌‌وآمد می‌کردند که این آمار در دوران همه‌گیری کرونا کاهش یافت و اکنون نیز نزدیک به همان رقم سال ۱۳۹۸ است.

دولت ابراهیم رئیسی از حدود دو سال قبل طرحی با نام «پرسمان تردد» را راه‌اندازی کرد، با این ادعا که ایرانیان خارج کشور چنانچه از پیامدهای بازگشت به کشور نگران‌اند، می‌توانند از طریق این سامانه وضعیتشان را از نظر پیگیری‌های قضایی استعلام کنند. طی دو سال اخیر مقام‌های دولتی به تناوب طرح پرسمان تردد را تبلیغ کردند و مدعی شدند که ایرانیان خارج کشور برای بازگشت به کشور «مشکلی» ندارند. علیرضا بیگدلی نیز در گفت‌وگو با خبرگزاری ایلنا این ادعا را تکرار کرد و گفت ایرانیان ساکن خارج از کشور با ورود به سامانه کنسولی و کلیک روی گزینه «پرسمان تردد»، می‌توانند اطلاعاتشان را ثبت کنند تا چنانچه مشکلی وجود داشته باشد، به آن‌ها اطلاع داده شود.

از سال ۱۴۰۰ که این سامانه در وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی راه‌اندازی شد، شماری از فعالان مدنی و سیاسی هشدار دادند که هدف از راه‌اندازی این طرح «طبقه‌بندی اطلاعات ایرانیان خارج از کشور» است و برای ورود بی‌مشکل به ایران با استناد به استعلام از این سامانه، هیچ تضمینی وجود ندارد؛ هشداری که به نظر می‌رسد ایرانیان خارج از کشور آن را جدی گرفته‌اند، زیرا طبق اعلام معاون وزیر امور خارجه تا امروز، کمتر از ۱۳ هزار نفر در سامانه پرسمان تردد تقاضایشان را ثبت کرده‌اند. یعنی نزدیک به پنج میلیون نفر به طرح موردادعای حکومت ایران اعتماد نکرده‌اند.

پیش‌تر عبدالله سهرابی، دستیار وزیر امور خارجه و مدیرکل شورای عالی امور ایرانیان خارج از کشور، نیز ادعا کرده بود که وزارت امور خارجه در استعلام وضعیت ایرانیان خارج از کشور با دادستانی، اطلاعات فراجا، سازمان اطلاعات سپاه و وزارت اطلاعات همکاری می‌کند و چنانچه نتیجه استعلام فردی مثبت هم باشد، این وزارتخانه ورود فرد به ایران را «تضمین» می‌کند.

به‌رغم ادعاهایی از این دست، برخی ایرانیان خارج از کشور که در تجمع‌های اعتراضی شهرهای مختلف جهان حضور داشتند، در بازگشت به ایران بازداشت و روانه زندان شدند. چنانچه وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی شهریورماه از دستگیری چند شهروند خبر داد که ادعا می‌کرد «لیدر تجمع‌های ضدایرانی در خارج از کشور» بوده‌اند.

فعالان ایرانی ساکن کانادا، استرالیا و ترکیه پیوسته هشدار می‌دهند که عوامل جمهوری اسلامی در این کشورها شرکت‌کنندگان در تجمع‌های اعتراضی علیه جمهوری اسلامی را شناسایی می‌کنند تا به محض بازگشت آن‌ها به ایران برایشان پرونده‌سازی کنند. مقام‌های حکومتی همواره این معترضان را به عناوینی مانند «جاسوسی» متهم می‌کنند. آنچه حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی، هم در یک برنامه تلویزیونی آن را مطرح کرد و گفت آن‌هایی که پس از ورود به ایران دستگیر می‌شوند، یا «جاسوسی» کرده‌اند یا «شاکی خصوصی» دارند.

سامانه پرسمان تردد در وب‌سایت مدیریت یکپارچه خدمات کنسولی با نام اختصاری «میخک» راه‌اندازی شده است. ایرانیان ساکن خارج از کشور برای آگاهی از وضعیت ترددشان باید نشانی ایمیلشان را به سامانه بدهند و از طریق رمز یکبار مصرف که به ایمیل آن‌ها ارسال می‌شود، به سامانه وارد می‌شوند تا اطلاعات شخصی خود را وارد کنند. در مرحله بعد، بارگذاری تصویر صفحه اول شناسنامه و گذرنامه ضروری است. پس از وارد کردن تمام اطلاعات، به کاربران گفته می‌شود که نتیجه نهایی به آنان اعلام خواهد شد.

تابستان دو سال قبل (۱۴۰۰)، وقتی غلامحسین محسنی اژه‌ای، رئیس قوه قضاییه، ادعا کرد که هیچ ایرانی ممنوع‌الورود نیست، کیانوش سنجری، روزنامه‌نگار، در پستی در شبکه اجتماعی ایکس نوشت که سال ۱۳۹۵ پس از ۱۰ سال اقامت در خارج از کشور به ایران بازگشت و پس از مدت‌ها «بازجویی و شکنجه در سلول انفرادی»، سه سال زندانی شد.

بهرام صلواتی، مدیر رصدخانه مهاجرت ایران، اوایل آبان، در وب‌سایت جماران نوشت: «ایران هم در فهرست ۱۵ کشوری قرار دارد که شهروندانشان بیشترین درخواست پناهجویی در کشورهای میزبان ثبت کرده‌اند. طی سال‌های اخیر، کشورهایی که میزبان پناهجویان ایرانی شده‌اند به ترتیب استرالیا، مجارستان، بریتانیا، ترکیه، لتونی، کانادا، دانمارک، آلمان، لوکزامبورگ و فنلاند بوده‌اند.» به گفته صلواتی، ایران رتبه اول مهاجرفرستی به کشورهای عضو سازمان توسعه و همکاری اقتصادی (OECD) را دارد.

پیمایش رصدخانه مهاجرت ایران در میان ایرانیان خارج کشور در سال ۱۴۰۱ نیز نشان می‌دهد به‌رغم وعده‌های پیاپی مقام‌های حکومتی، تنها ۱۴ درصد افراد برای بازگشت به ایران تصمیم قطعی دارند و ۶۲ درصد به‌ هیچ‌ عنوان نمی‌خواهند بازگردند. همچنین بیش از ۹۰ درصد آن‌ها وعده‌های حاکمیت را در خصوص استفاده از ظرفیت ایرانیان خارج از کشور باور ندارند.