ایالات متحده امریکا در دوره ریاست جمهوری «جو بایدن» تحریم برخی از اتباع و نهادهای جمهوری اسلامی ایران را بدون مذاکره و توافق رسمی رفع کرده است. آیا آن‌چنان که دولت امریکا می‌گوید، این اقدام با مذاکرات هسته‌ای ارتباطی ندارد؟
از ابتدای آغاز به کار دولت جو بایدن، ایالات متحده تاکنون دو شرکت کشتی‌رانی ایرانی، سه مدیر نفتی جمهوری اسلامی و مدیران شرکت «ماموت» را از فهرست تحریم‌ها خارج کرده است. 
در تازه‌ترین تصمیم، وزارت خزانه‌داری امریکا تحریم خودِ شرکت ماموت را هم برداشته است. ماموت و زیرمجموعه‌های آن از سوی دولت «دونالد ترامپ» متهم به همکاری با «گروه صنعتی شهید همت»، وابسته به سازمان هوا و فضای وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی شده بود.
«دفتر کنترل دارایی‌های خارجی وزارت خزانه‌داری امریکا» (اوفک) اعلام کرده است این خارج شدن از فهرست تحریم، ناشی از تغییر سیاست ایالات متحده نسبت به جمهوری اسلامی ایران نیست و با مذاکرات هسته‌ای وین برای احیای توافق اتمی «برجام» ارتباطی ندارد.
ایران و امریکا بهار ۱۴۰۰ شش دور مذاکرات غیرمستقیم برای احیای برجام در وین برگزار کردند که هدف ایران از آن، رفع تحریم‌های دوره ترامپ بود. اما در نهایت، آیت‌الله «علی خامنه‌ای» اعلام کرد در این مذاکرات برای رفع کامل تحریم‌ها توافق خوبی نشده و حتی ایالات متحده به دنبال مذاکره بر سر برنامه موشکی جمهوری اسلامی است.
بر خلاف دور بودن دو طرف از تفاهم و انتقادهای پی در پی مقام های‌جمهوری اسلامی از امریکا، این کشور بلافاصله پس از پایان مذاکرات ناموفق وین، خارج کردن افراد و موسسات ایرانی از فهرست تحریم را تشدید کرد.
این اقدام از سوی دولت‌های پیشین ایالات متحده در این حد انجام نشده بود. به همین دلیل سوالی به وجود آورده است که چرا با وجود باقی ماندن اختلافات، امریکا حتی مقام‌های نفتی جمهوری اسلامی را بدون هرگونه مذاکره و تفاهمی، از فهرست تحریم ها خارج کرده است.
هدف اصلی ایالات متحده در این باره، فرستادن نشانه‌های مثبت به جمهوری اسلامی است تا قابلیت و آسانی رفع تحریم‌ها را یادآور شود و هم‌زمان، افراد و نهادهای تحریم شده را تشویق به تغییر رفتاری کند که به تحریم شدن آن‌ها انجامیده است.
رفع تحریم از نهادها و افرادی که از سوی وزارت خارجه و وزارت خزانه‌داری امریکا تحریم شده‌اند، به چهار شرط اتفاق می‌افتد؛ اگر فرد تحریم شده فوت کند یا نهاد تحریم شده تعطیل شود و دیگر موجود نباشد، در رفتار فرد یا نهاد تحریم شده تغییر مثبتی از دید ایالات متحده رخ دهد، مبنای تحریم فرد یا نهاد از اساس برداشته شود و دیگر چنین ضرورتی وجود نداشته باشد یا این که در تشخیص هویت شخص یا نهاد تحریم شده اشتباهی رخ داده شده باشد و آن فرد و نهاد بر اساس اطلاعات غلط تحریم شده باشند.
برای نمونه، تحریم «قاسم سلیمانی»، فرمانده کشته شده نیروی «قدس»، شعبه برون مرزی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی یا «محسن فخری زاده»، مرد مرموز اتمی و معاون وزارت دفاع جمهوری اسلامی که در قید حیات نیستند یا تحریم بانک‌های متعلق به نهادهای نظامی که در «بانک سپه» ادغام شده اند، به طور خود به خود منتفی است. هرچند اعضای خانواده درجه یک سلیمانی و فخری زاده هم‌چنان درگیر موضوع تحریم خواهند بود و بانک سپه هم در فهرست تحریم‌های ایالات متحده قرار دارد. اما اگر مثلا یک کشتی‌رانی ایرانی که تحریم است، منحل شود، ادامه تحریم آن به طور خودکار بلاموضوع است.
اگر طرف‌ها درباره رفع مبنای تحریم که شامل فرمان اجرایی رییس جمهوری امریکا یا مصوبات کنگره است، به توافق برسند هم به طور خود به خود افراد و نهادهایی که بر اساس چنین مقرراتی تحریم شده‌اند، از فهرست تحریمی خارج می‌شوند؛ مثل زمان اجرای توافق برجام که با رفع زمینه تحریم‌ها، افراد و نهادهای تحریمی هم از فهرست خارج شدند.
دو شکل دیگر خارج شدن از فهرست تحریم، وارد شدن به اشتباه در این فهرست یا تغییر رفتار فرد و نهاد تحریمی است.
درباره رفع تحریم مدیران نفتی جمهوری اسلامی، ایالات متحده اشاره غیر صریح کرده که رفتار این افراد تغییر یافته و این به آن معنا است که ضرورتی برای تحریم ماندن آن‌ها وجود ندارد. اما درباره مدیران شرکت ماموت و خود این شرکت و زیرمجموعه‌های آن هیچ اشاره‌ای به علت رفع تحریم نشده است.
احتمال این که درباره هویت این افراد اشتباهی رخ داده باشد، منتفی است. هم شرکت ماموت وهم مدیران آن ادعایی درباره این که وزارت خزانه‌داری درباره هویت آن‌ها اشتباه کرده است، نداشته‌اند.
تنها احتمال باقی مانده این است که وزارت خزانه‌داری امریکا تشخیص داده باشد این شرکت و مدیران آن ارتباطی با وزارت دفاع جمهوری اسلامی و سازمان هوافضا ندارند.
با توجه به ادله‌ای که دولت ترامپ در زمان تحریم این شرکت اعلام کرده، ابهام‌ها درباره تصمیم تازه دولت امریکا را دوچندان و این ظن و گمان را تقویت می‌کنند که رفع تحریم از این افراد و شرکت‌ها صرفا با هدف ارسال علامتی مثبت به تهران انجام شده است.
فرامرز داور – ایران‌وایر: