کارشناسان درباره رشد گلسنگ روی آثار باستانی و تاریخی ایران هشدار داده‌اند
محمد سهرابی، سرپرست سابق پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی که درباره رویش گلسنگ بر آثار تاریخی و باستانی ایران تحقیقات جامعی انجام داده است، وضعیت بناهای تاریخی ایران را از نظر فرسودگی زیستی بسیار آسیب‌زا و ناپایدار توصیف کرد و درباره خطرناک‌ترین و شدیدترین فرسودگی زیستی ناشی از رشد گلسنگ در محوطه باستانی بیستون هشدار داد.
به گفته این پژوهشگر، پس از بیستون، تخت جمشید، پاسارگاد، میراث جهانی محور ساسانی، چغازنبیل، شوش، گنبد سلطانیه و گنبد قابوس، تخت سلیمان و برخی کاروانسراهای ثبت‌شده در میراث جهانی از نظر رشد گلسنگ در رتبه‌‌های بعدی آثار در معرض خطر قرار می‌گیرند.
سرپرست پیشین پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی با اشاره به اینکه تاکنون نزدیک به ۵۰۰ گونه گلسنگ در حال رویش روی بناهای تاریخی و باستانی ایران مشاهده شده، تاکید کرد که نرخ فرسایش بناهای باستانی ایران با رتبه‌بندی‌های متفاوت افزایش یافته است.
گلسنگ نوعی قارچ همزیست با جلبک‌ها و سیانوباکتری‌ها است که روی سنگ‌ها، صخره‌ها، تنه و ساقه درختان می‌رویند و می‌تواند تا چهار هزار سال عمر کند.
سهرابی درباره اینکه فرسودگی زیستی و رشد قارچ‌های گلسنگی چه آسیبی به بناهای باستانی وارد می‌کند، به خبرگزاری ایلنا توضیح داد که برخی گلسنگ‌ها در سطح نقوش سنگ‌ها، کتیبه‌ها و صخره‌های باستانی نفوذ می‌کنند و باعث تخریب آنها می‌شوند.
این پژوهشگر مرمت آثار تاریخی شناسایی همه گونه‌های گلسنگ در محوطه‌های تاریخی، تفکیک نقاط بحرانی و غیربحرانی و برطرف کردن آسیب و زدودن آنها از روی آثار تاریخی را ضروری دانست و افزود که ایران حدود سه هزار گونه گلسنگ دارد که تاکنون یک هزار گونه آن شناسایی شده‌اند و حدود یک‌چهارم این گونه‌ها در آثار باستانی و تاریخی یافت شده‌اند. او پیش‌بینی کرد که با اضافه شدن ۵۴ کاروانسرای ایران به فهرست میراث جهانی، شمار گلسنگ‌های روی آثار باستانی و تاریخی به ۷۰۰ نوع برسد.
به‌رغم تعداد و تنوع بالای گلسنگ‌ها در ایران، آن‌طور که پژوهشگران میراث فرهنگی می‌گویند، برای شناسایی و زدودن آنها از آثار باستانی اقدام موثری انجام نمی‌شود. سرپرست سابق پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی نیز به این موضوع اشاره کرد و گفت: «به دلیل محدودیت‌های قانونی و فقدان حمایت‌های مالی لازم، هنوز برای ارزیابی و تعیین نرخ تخریب هر گونه گلسنگ و میزان آسیب آن در سطح بناهای تاریخی ایران هیچ پیشرفتی حاصل نشده است.»
به گفته این پژوهشگر، در حال حاضر در بنایی مثل تخت جمشید که اتفاقا آسیب‌های گلسنگی در آن «بسیار بسیار جدی» است، به دلیل نبود بودجه کافی، علی‌رغم تهیه نقشه کلی پراکنش گونه‌ها و جانمایی تک‌تک گونه‌های شناسایی‌شده روی سطوح، هنوز مشخص نیست هریک از گونه‌های گلسنگ دقیقا چه مساحتی از سطح بنا را اشغال کرده است؛ چرا که برخی از گلسنگ‌های در بخش‌های بالای دیوار‌ها رشد کرده‌اند و قابل دسترسی نیستند.
او در ادامه ضمن تاکید بر اینکه آثار و بناهای تاریخی ایران مملو از گونه‌های ناشناخته گلسنگ است، یادآور شد که تحقیقات گلسنگ‌شناسی در ایران سال‌ها است که به دلیل نبود بودجه و امکانات کافی در پایگاه‌های میراث فرهنگی متوقف شده است.
او که دکترای گلسنگ‌شناسی از دانشگاه هلسینکی فنلاند دارد، تاکید کرد که این حوزه به تامین بودجه برای تربیت متخصص نیاز دارد. در حالی که با وجود امتناع میراث فرهنگی از حمایت‌های مالی و معنوی، همچنان برخی دانشجویان علاقه‌مند پایان‌نامه‌هایشان را با موضوع فرسودگی زیستی ناشی از گلسنگ‌ها انتخاب می‌کنند.
کارشناسان میراث فرهنگی پیش‌تر نیز هشدار داده بودند که کتیبه‌های خط میخی ایران به دلیل رشد گلسنگ‌ها آسیب جدی دیده‌اند. پیشینه هشدارها درباره رشد گلسنگ‌ها در کتیبه‌های بیستون نیز به حدود دو دهه قبل می‌رسد.
سنگ‌نگاره بیستون، از یادگارهای به‌جامانده از دوران هخامنشیان در شهر بیستون از توابع استان کرمانشاه است. این نقش برجسته، طرح پیروزی داریوش بزرگ بر گئومات مغ و به بند کشیدن یاغیان است که در کنار آن به خط میخی نیز نگاشته شده است.
بی‌اعتنایی به وضعیت آثار باستانی و تاریخی و نبود برنامه جامع اصولی و کاربردی برای نگهداری و مرمت آنها در کنار عوامل آب‌وهوایی از دلایل رشد گلسنگ روی آثار تاریخی‌اند.
پس از احداث سد سیوند در بالادست دو مجموعه جهانی پاسارگاد و تخت جمشید، رطوبت در مناطق اطراف این دو محوطه باستانی افزایش پیدا کرد و در نتیجه رشد گلسنگ‌ها سرعت یافت.