فرماندهان و سرداران، صحنه‌گردان‌های اصلی نهاد عریض و طویل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی هستند. هر کدام از آن‌ها نقش اول یکی از زیر مجموعه‌های این لابیرنت بی انتها را به عهده دارند. از آن‌ها چه می‌دانیم؟ از کجا امده‌اند؟ چه کرده‌اند؟ مواضع‌شان چیست؟ زندگی شخصی‌شان چگونه است؟
در این مجموعه سعی کرده‌ایم نگاهی بیاندازیم به زندگی مهمترین سرداران سپاه پاسداران، از گذشته تا روزی که به سپاه پیوستند و جایگاهی که امروز در آن قرار دارند.
ایران‌وایر: احسان مهرابی
برادر بزرگ‌تر را سرمنشاء تحولات بزرگی در سازمان رزم سپاه و «شیوه جدید دشمن‌شناسی» می‌دانند و برادر کوچکتر حدود سه دهه پس از پایان جنگ، به عنوان جوان‌ترین سرلشکر در حال خدمت ایران، در ۵۶ سالگی رییس ستاد کل نیروهای مسلح شد. این دو برادر چهرهای نحیف و صورتی کم مو داشتند. برادر بزرگ‌تر از لحاظ جسمی به قدری ضعیف بود که گاهی درحال تزریق سرم، به هدایت عملیات می‌پرداخت.
آن‌ها نام و نام خانوادگی خود را در جنگ تغییر دادند. «غلامحسین افشردی»، برادر بزرگ‌تر به دلیل این که مسوولیت اطلاعات و عملیات سپاه را برعهده داشت، به «حسن باقری» تغییر نام داد. شباهت چهره دو برادر آن قدر زیاد بود که دیگری هم مجبور شد نامش را از «محمدحسین افشردی» به «محمد باقری» تغییر دهد.
حسن باقری ۲۵ اسفند ۱۳۳۴ در تهران به‌دنیا آمد و ۹ بهمن ۱۳۶۱ در فکه کشته شد. براساس روایت نزدیکانش، از کلاس سوم دبیرستان در مدرسه «مروی» فعالیت‌های سیاسی را آغاز کرده بود. سال ۱۳۵۴ در رشته دامپروری «دانشگاه ارومیه» پذیرفته شد. نزدیکانش ادعا میکنند که از دانشگاه اخراج شد چون برای دانشجویان درباره اصول و عقاید اسلامی صحبت می‌کرد. در سال ۱۳۵۸ دوباره در کنکور شرکت کرد و در رشته حقوق قضایی «دانشگاه تهران» پذیرفته شد.
او را سرمنشاء تحولات بزرگ در سازمان رزم سپاه و شیوه جدید دشمن‌شناسی می‌دانند. می‌گفت باید به خود جرات داد و شیوه جنگ را تغییر داد.
اوایل جنگ که برخی معتقد به جنگ‌های چریکی بودند، حسن باقری می‌گفت جنگ‌های چریکی باید مکمل جنگ‌های منظم باشند تا موثر شوند. گفته می‌شود تیم سه نفره حسن باقری، «غلامعلی رشید» و «رحیم صفوی» برای شکست حصر آبادان روی «طرح حمزه» کار می‌کردند. این طرح اولیه برای عملیات شکستن حصر آبادان بود که بعدا به عملیات ثامن الائمه تبدیل شد.
سپاه پاسداران حسن باقری را یکی از نظریه‌پردازان خود در جنگ با عراق می‌داند. «محمد علی جعفری»، فرمانده کل سپاه در خاطرات خود می‌گوید حسن باقری گردان‌های سپاه در خوزستان و سازمان تیپ‌های رسمی سپاه را تدوین کرد.
«حسن ظریف‌منش»، از فرماندهان سپاه نیز سه کار مهم حسن باقری در سازمان سپاه را تشکیل واحد اطلاعات عملیات، تشکیل توپخانه و تشکیل گردان‌ها و تیپ‌های زمینی نیروی زمینی می‌داند.
این جمله باقری مشهور است: «اگر در شناخت دشمن هزار شهید هم تقدیم شود، می‌پذیریم. اما در اثر ناآگاهی از وضعیت دشمن، منطقه و زمین، یک شهید هم پذیرفتنی نیست.»
گفته می‌شود که از اسیران عراقی برای شناسایی استفاده می‌کرد با این دیدگاه که شیوه فکرکردن عراقی‌ها شبیه هم است. آن‌ها را در موقعیت تصمیم‌گیری، شبیه به موقعیت ارتش عراق قرار می‌داد و برنامه نظامی این کشور را پیش‌بینی می‌کرد.
او مسوولیت تیم‌های شناسایی فرماندهی لشکرهای ۲۵ «کربلا» و ۱۴ «امام حسین» را برعهده داشت. در عملیات «طریق‌القدس»، معاون فرمانده عملیات بود و در عملیات‌های «فتح‌المبین» و «بیت‌المقدس»، قرارگاه «نصر» سپاه پاسداران را فرماندهی می‌کرد. در عملیات‌های بیت‌المقدس، «ثامن‌الائمه» و فتح‌المبین نیز حضور داشت.
آخرین مسوولیت حسن باقری، جانشینی فرماندهی نیروی زمینی سپاه بود که تا بهمن ۱۳۶۱ و کشته شدنش ادامه داشت. زمانی که کشته شد، ۲۸ سال داشت.
«قاسم سلیمانی» گفته است: «حسن باقری واقعا مثل بهشتی بود برای جنگ و هیچ‌وقت هم خلاء حسن پر نشد.»
حسن باقری پیش از پیوستن به سپاه پاسداران، به عنوان خبرنگار در روزنامه «جمهوری اسلامی» مشغول به کار بود. گفته می‌شود بنا به دعوت «سازمان امل»، از طرف این روزنامه سفر ۱۵ روزه‌ای به لبنان و اردن انجام داشته و گزارشی درباره وضعیت مسلمانان دراین دو کشور نوشته است.
میراث برادر بزرگ‌تر
برادر کوچکتر نیز مانند برادر بزرگ‌تر، به فعالیتهایش در حوزه اطلاعات و عملیات مشهور بود. محمدحسین افشردی، معروف به محمد باقری، در سال ۱۳۳۹ در تهران متولد شد.
محمد باقری که پیش از انقلاب اسلامی دانشجوی مهندسی مکانیک «دانشگاه پلیتکنیک» بود، پس از انقلاب در تسخیر سفارت امریکا در ایران شرکت داشت. او از تابستان سال ۱۳۵۹ به عضویت سپاه پاسداران درآمد.
به گفته خودش، در جنگ هشت ساله ایران و عراق، در تمامی عملیات‌ها به جز عملیات ثامن‌الائمه (شکست حصر آبادان) حضور داشته است. در عملیات طریق‌القدس، محمد باقری برای نخستین بار کنار برادرش حسن حضور داشت.
او را از جمله طراحان و مغزهای متفکر عملیاتی می‌دانند که سال ۱۳۷۵ «احمد کاظمی»، فرمانده لشکر ۸ نجف اشرف و فرمانده ارشد سپاه در استان کردستان، در عمق ۱۰ کیلومتری خاک عراق برای حمله به گروههای کُرد مسلح مخالف حکومت ترتیب داده بود.
او در سال ۱۳۸۷، همراه با «مصطفی ایزدی» به درجه سرلشکری رسید و نام خود را در زمره معدود فرماندهان نظامی ایران ثبت کرد که پیش از رسیدن به فرماندهی کل سپاه، ارتش و یا ریاست ستادکل نیروهای مسلح، به درجه سرلشکری رسیده بود.
با وجودی که تا پیش از رسیدن به فرماندهی ستاد کل نیروهای مسلح، محمد باقری کمتر در رسانهها حضور داشت اما در پشت پرده نقش‌های مهمی ایفا می‌کرد.
او سپس در حالی که معاونت ارکان و امور مشترک ستادکل و معاونت اطلاعات و عملیات این ستاد را در کارنامه خود داشت، هشتم تیرماه ۱۳۹۵ با حکم رهبر ایران، جایگزین «حسن فیروزآبادی» در ستاد کل نیروهای مسلح شد.
اما پس از رسیدن به این سمت، باقری به عنوان عالیترین مقام نظامی جمهوری اسلامی ایران، به حوزه‌هایی ورود کرد که فرمانده قبلی به آن وارد نمی‌شد؛ مثلا او در شهریورماه ۱۳۹۶ در راس هیاتی به ترکیه سفر کرد. گفته می‌شود که در این سفر، علاوه بر روابط دوجانبه، مساله دخالت نظامی ایران در سوریه و عراق و رفراندوم اقلیم کردستان عراق به بحث گذاشته شد. باقری تیرماه ۱۳۹۷ هم سفری به پاکستان داشت.
فروردین ۱۳۹۶ ، ماجرای اهدای ادکلن از سوی محمد باقری به تعدادی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی خبرساز شد. «حسینعلی حاجی دلیگانی» در جلسه علنی روز ۱۵ فروردین‌ماه گفت: «دیروز که از کازیو نامهام را برداشتم، دیدم که سرلشکر باقری، رییس ستاد کل نیروهای مسلح یک عدد ادکلن فرانسوی همراه با تقدیرنامه فرستادهاند.»
در جلسه فردای آن روز، «سیدحسین نقوی حسینی»، نماینده دیگر مجلس این‌گونه از باقری دفاع کرد: «جناب آقای “]مسعود[مطهر”، نماینده ستاد کل نیروهای مسلح به تعداد انگشت شماری از نمایندگانی که از طرحهای ستادکل پشتیبانی کردند، ادکلن بیارزش مادی داده بود و خودش هم تهیه کرده بود و هیچ ارتباطی به ستاد کل نیروهای مسلح ندارد و فقط به سه نفر داده است.»
هر چند او در مواضع سیاسی، مانند دیگر فرماندهان سپاه و یا رییس سابق ستاد کل نیروهای مسلح، کمتر موضعگیری میکند اما مواضعش نزدیک به آن‌ها است. او پس از خروج امریکا از توافق «برجام» گفته بود: «برجام از اول هم مطلوب ملت ما نبود.»
او در سخنانی دیگر که طی ماه‌های اخیر گفته، مشکلات اقتصادی را به «دشمن» نسبت داده و افزوده است اطلاعات متقن دارد که دولت ترامپ در پی تغییر رژیم ایران است.