ویروس کرونا پس از ایجاد یک بحران سلامت جهانی در حال بدل شدن به یک معضل اقتصادی است، چشم‌انداز رکود اقتصادی و بیکاری، نگرانی‌ها را نسبت به تامین هزینه‌های زندگی افزایش داده و این دغدغه‌ها در اقشار آسیب‌پذیرتری همچون زنان سرپرست خانوار بیشتر خود را نشان می‌دهد.
به گزارش ایرنا، کرونا از همان ابتدای ظهور نشان داد که تبعات اجتماعی گسترده ای را همراه خود دارد و این تبعات البته هر چه زمان به جلوتر می رود پیچیده تر و وسیع تر می شود و اثرات آن برا معیشت خانواده ها تبعات اجتماعی و روانی این ویروس را شدت بیشتری می بخشد.شدت این تبعات در طیف مشکلات اقتصادی، اجتماعی و روانی آن هر چند تمام اقشار و افراد را در سطوح مختلف درگیر میکند یکی از این طیف گسترده زنان سرپرست خانوار هستند که در دوران خانه نشینی همان اندک درآمدهای آنها به صفر رسیده است و در عین حال پس اندازی برای خود ندارند تا بتوانند روزگار بگذرانند.طرح‌های دولت اعم از تاکید بر در خانه ماندن، فاصله گذاری اجتماعی و هوشمند برای کاهش تبعات و کنترل انتشار ویروس کووید ۱۹ اگرچه تا حدودی به مدیریت این بیماری کمک کرد، اما درعمل اقشار آسیب‌پذیر و از جمله زنان سرپرست خانوار با در خانه ماندن برای در مصون بودن از ویروس کرونا به شدت آسیب دیدهاند و در این شرایط هیچگونه امیدی برای آینده خود متصور نیستند.بنا بر آمار رسمی اعلام شده، تعداد سه میلیون زن سرپرست خانوار در کشور وجود دارد که میانگین سنی آنها بین ۱۸ تا ۶۰ سال است. در لرستان نیز حدود ۲۴ هزار زن سرپرست خانوار وجود دارد که ۶ هزار و ۵۰۰ مورد آن در بروجرد تحت پوشش کمیته امداد قرار دارند.
صدای زنان نان‌آور خانه
لیلی یکی از زنان سرپرست خانوار است که با دختر ۱۳ ساله اش زندگی می کند، می گوید: بعد از یک ماه به کارگاه خیاطی خود بازگشته و در ۲ ماه گذشته هیچ درآمدی نداشته است.این بانوی سرپرست خانوار افزود: همیشه با ایام نوروز می توانستیم معادل درآمد تمام سال پس انداز داشته باشیم ولی امسال هیچ درآمدی نداشتم و نگران تامین هزینه های زندگی هستم چون هیچگونه پس اندازی هم ندارم که از آن هزینه کنم.
یکی دیگر از زنان سرپرست خانوار میگوید: همیشه با تهیه ترشی، مربا و سبزی های تازه مورد نیاز افراد محل زندگی خود چه به صورت مراجعه حضوری و گاه از طریق گرفتن سفارش های تلفنی، هزینه های زندگی خود و فرزندانم را کم یا زیاد تامین کرده ام.این بانوی دستفروش می افزاید: با این بیماری کرونا، هیچگونه سفارشی نداشته ام و فروشم به صفر رسیده و به ناچار برای مشتریانی را که از قبل می شناختم، سبزی را در منزل شان می بردم که بعضی قبول می کردند و بعضی ها هم از ترس کرونا سبزی را تحویل نمیگرفتند.وی می گوید: قطعا من نکات بهداشتی را رعایت می کنم و سلامتی خودم و خانواده و مردم برایم مهم است ولی در شرایط بدی به سر می بریم و همه از همدیگر می ترسیم.یکی دیگر از زنان سرپرست خانوار که سرویس مدرسه بوده است، می گوید: مدارس تعطیل شدند و عملا هیچگونه درآمدی ندارم گاهی خانواده های دانش‌آموزان برای برخی خریدهای خانه از من می خواهند برایشان انجام دهم ولی همیشگی نیست و نمی توان به امید آن نشست.
لیلی یکی از زنان سرپرست خانوار است که با دختر ۱۳ ساله اش زندگی می کند، می گوید: بعد از یک ماه به کارگاه خیاطی خود بازگشته و در ۲ ماه گذشته هیچ درآمدی نداشته است.این بانوی سرپرست خانوار افزود: همیشه با ایام نوروز می توانستیم معادل درآمد تمام سال پس انداز داشته باشیم ولی امسال هیچ درآمدی نداشتم و نگران تامین هزینه های زندگی هستم چون هیچگونه پس اندازی هم ندارم که از آن هزینه کنم.
یکی دیگر از زنان سرپرست خانوار میگوید: همیشه با تهیه ترشی، مربا و سبزی های تازه مورد نیاز افراد محل زندگی خود چه به صورت مراجعه حضوری و گاه از طریق گرفتن سفارش های تلفنی، هزینه های زندگی خود و فرزندانم را کم یا زیاد تامین کرده ام.این بانوی دستفروش می افزاید: با این بیماری کرونا، هیچگونه سفارشی نداشته ام و فروشم به صفر رسیده و به ناچار برای مشتریانی را که از قبل می شناختم، سبزی را در منزل شان می بردم که بعضی قبول می کردند و بعضی ها هم از ترس کرونا سبزی را تحویل نمیگرفتند.وی می گوید: قطعا من نکات بهداشتی را رعایت می کنم و سلامتی خودم و خانواده و مردم برایم مهم است ولی در شرایط بدی به سر می بریم و همه از همدیگر می ترسیم.یکی دیگر از زنان سرپرست خانوار که سرویس مدرسه بوده است، می گوید: مدارس تعطیل شدند و عملا هیچگونه درآمدی ندارم گاهی خانواده های دانش‌آموزان برای برخی خریدهای خانه از من می خواهند برایشان انجام دهم ولی همیشگی نیست و نمی توان به امید آن نشست.
مسئولان چه می‌گویند
سهیلا جلودارزاده، نماینده و عضو فراکسیون زنان مجلس درباره شرایط شغلی زنان سرپرست خانوار در دوران کرونا و پسا کرونا میگوید: کارفرمایان باید از این زنان حمایت کنند و انصاف داشته باشند به خصوص آن دسته از بانوانی که سرپرست خانوار نیز هستند و باید تاکید شود این زنان به هیچ عنوان تعدیل نشوند در عین حال دولت باید تعدیل زنان سرپرست خانوار را ممنوع اعلام کند واز صنعت حمایت شود تا کارفرما مجبور به تعدیل نیرو نشود.بنا بر گفته معصومه آقاپور نائب رئیس فراکسیون زنان مجلس شورای اسلامی، دولت حمایت‌های ویژه‌ای از اقشار آسیب‌پذیر خواهد داشت و ما نیز تاکید کردیم که در تخصیص بسته‌های حمایتی، زنان آسیب پذیر در اولویت قرار بگیرند و امیدواریم برای زنان سرپرست خانوار به طور ویژه سهمیه‌ای درنظر گرفته شود.این نماینده مجلس با بیان اینکه بسیاری از مشاغلی که زنان در آنها مشغول به فعالیت هستند اکنون دچار مشکل شده است، می گوید: دولت معافیت‌هایی را برای بنگاه‌های رسمی در بخش مالیات و پرداخت در نظر گرفته است و امیدواریم بانک‌ها و بیمه‌ها این موضوع را هم برای زنان شاغل و سرپرست خانوار در نظر بگیرند.بنا بر گفته حبیب‌الله مسعودی‌فرید، معاون اجتماعی سازمان بهزیستی با شیوع کرونا آسیب زیادی به کسب وکارهای خرد زنان سرپرست خانوار وارد شد بطوریکه بهزیستی نگران تامین هزینه و اشتغال این بانوان است.بنا بر گفته وی به ادارات بهزیستی استان ها اعلام شده تا حمایت های لازم را از گروه های در معرض آسیب مانند زنان سرپرست خانوار و افراد دارای ضایعه نخاعی انجام دهند و ادارات استانی نیز حمایت های لازم را انجام می دهند، اگرچه ممکن است کفایت نکند.
معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی کشور می گوید : در حال حاضر ۲۴۵ هزار خانوار زن سرپرست تحت پوشش بهزیستی هستند، به دنبال آن هستیم تا از ستاد بهزیستی کشور، اعتبارات لازم برای حمایت های بیشتر از زنان سرپرست خانوار تامین شود.
معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی کشور می گوید : در حال حاضر ۲۴۵ هزار خانوار زن سرپرست تحت پوشش بهزیستی هستند، به دنبال آن هستیم تا از ستاد بهزیستی کشور، اعتبارات لازم برای حمایت های بیشتر از زنان سرپرست خانوار تامین شود.
آیا این حمایت‌ها به دست زنان سرپرست خانوار می رسد؟
فارغ از اظهار نظرهای مسوئولان درمورد ضرورت توجه به زنان سرپرست خانوار در شرایط بحرانی همچون کرونا ولی پرسش این است که آیا این حمایت ها واقعی هستند و به دست آنها می رسد و یا صرفا در مقام اظهارنظر باقی میماند.زنان سرپرست خانوار و دختران خودسرپرست که به تنهایی باید از عهده زندگی‌شان برآیند در این شرایط بسیار آسیب‌پذیرند؛ زنان دستفروش و کارگران کار در خانه تنها بخش قابل مشاهده از بخش کثیری از زنان سرپرست خانوار هستند و بسیاری از آنها نیازمند حمایت‌های اجتماعی هستند که این حمایت در شرایط بحران ویروس کرونا ضروری تر است.معصومه زارعی، پژوهشگر و جامعه شناس میگوید: حمایت از زنان سرپرست خانوار از سوی مسئولان مطرح می شود اما اینکه چقدر این حمایت ها واقعی باشند و عملا کمکی به وضعیت زنان سرپرست خانوار کند را نمی توان با قاطعیت حتمی دانست و دست کم تا عملی شدن این گفته ها فاصله وجود دارد.وی گفت: در شرایط کرونایی، برنامه های جامع با هدف توانمند سازی و کمک به زنان سرپرست خانوار از سوی نهادهای متولی باید انجام شود چرا که بازار اندک فروش محصولات این زنان بی رونق شده است و کسب و کارهای خانگی زنان سرپرست خانوار بر اثر کرونا کساد شده است.این جامعه شناس گفت: تسهیل روند اعطای بیمه زنان صنعتگر، تقویت بازار فروش مجازی و اعطای کمک هزینه به زنان سرپرست خانوار تحت پوشش نهادهای حمایتی می تواند تا حدودی از بار سنگین مشکلات اقتصادی بر دوش زنان سرپرست خانوار بکاهد.زارعی یادآور شد: اگر چه با شیوع کرونا، کسب و کارهای کوچک و اقشار آسیب پذیر فشارهای بسیاری را متحمل شدند اما این فشارها برای زنان سرپرست خانوار که از راه مشاغل خانگی درآمد زندگی آنها را تامین می کردند، مضاعف شده است.به گفته وی مشاغل زنانه بی سر و سامان و ناپایدار است، بازارچه و یا محل کسب ثابت ندارند از سوی دیگر زنان فقاد پشتوانه مالی هستند و بخصوص آنهایی که به مشاغل خانگی یا دستفروشی اشتغال دارند با محدودیت زیادی روبرو هستند.این جامعه شناس افزود: اغلب زنان سرپرست خانوار سواد و تجربه لازم برای فعالیت در شبکه های اجتماعی و فضای مجازی را ندارند و همین مساله آسیب پذیری اقتصادی آنها در بحران کرونا را بیشتر می کند. این افراد اگر تا پیش از کرونا می‌توانستند خرج روزمره خود را تامین کنند حالا در این شرایط از عهده این کار هم برنمی‌آیند و این مساله ناامیدی و یاس در آنها را افزایش می‌دهد.زارعی گفت: دولت وظیفه دارد بسته های اقتصادی، اجتماعی و بهداشتی را در زنان سرپرست خانوار قرار دهد اگر این حمایت ها به موقع انجام نشود که معمولا هم نمی شود، تلفات فقر و از هم گسستن خانواده نیز به تلفات کرونا در این قشر اضافه می‌شود.
فارغ از اظهار نظرهای مسوئولان درمورد ضرورت توجه به زنان سرپرست خانوار در شرایط بحرانی همچون کرونا ولی پرسش این است که آیا این حمایت ها واقعی هستند و به دست آنها می رسد و یا صرفا در مقام اظهارنظر باقی میماند.زنان سرپرست خانوار و دختران خودسرپرست که به تنهایی باید از عهده زندگی‌شان برآیند در این شرایط بسیار آسیب‌پذیرند؛ زنان دستفروش و کارگران کار در خانه تنها بخش قابل مشاهده از بخش کثیری از زنان سرپرست خانوار هستند و بسیاری از آنها نیازمند حمایت‌های اجتماعی هستند که این حمایت در شرایط بحران ویروس کرونا ضروری تر است.معصومه زارعی، پژوهشگر و جامعه شناس میگوید: حمایت از زنان سرپرست خانوار از سوی مسئولان مطرح می شود اما اینکه چقدر این حمایت ها واقعی باشند و عملا کمکی به وضعیت زنان سرپرست خانوار کند را نمی توان با قاطعیت حتمی دانست و دست کم تا عملی شدن این گفته ها فاصله وجود دارد.وی گفت: در شرایط کرونایی، برنامه های جامع با هدف توانمند سازی و کمک به زنان سرپرست خانوار از سوی نهادهای متولی باید انجام شود چرا که بازار اندک فروش محصولات این زنان بی رونق شده است و کسب و کارهای خانگی زنان سرپرست خانوار بر اثر کرونا کساد شده است.این جامعه شناس گفت: تسهیل روند اعطای بیمه زنان صنعتگر، تقویت بازار فروش مجازی و اعطای کمک هزینه به زنان سرپرست خانوار تحت پوشش نهادهای حمایتی می تواند تا حدودی از بار سنگین مشکلات اقتصادی بر دوش زنان سرپرست خانوار بکاهد.زارعی یادآور شد: اگر چه با شیوع کرونا، کسب و کارهای کوچک و اقشار آسیب پذیر فشارهای بسیاری را متحمل شدند اما این فشارها برای زنان سرپرست خانوار که از راه مشاغل خانگی درآمد زندگی آنها را تامین می کردند، مضاعف شده است.به گفته وی مشاغل زنانه بی سر و سامان و ناپایدار است، بازارچه و یا محل کسب ثابت ندارند از سوی دیگر زنان فقاد پشتوانه مالی هستند و بخصوص آنهایی که به مشاغل خانگی یا دستفروشی اشتغال دارند با محدودیت زیادی روبرو هستند.این جامعه شناس افزود: اغلب زنان سرپرست خانوار سواد و تجربه لازم برای فعالیت در شبکه های اجتماعی و فضای مجازی را ندارند و همین مساله آسیب پذیری اقتصادی آنها در بحران کرونا را بیشتر می کند. این افراد اگر تا پیش از کرونا می‌توانستند خرج روزمره خود را تامین کنند حالا در این شرایط از عهده این کار هم برنمی‌آیند و این مساله ناامیدی و یاس در آنها را افزایش می‌دهد.زارعی گفت: دولت وظیفه دارد بسته های اقتصادی، اجتماعی و بهداشتی را در زنان سرپرست خانوار قرار دهد اگر این حمایت ها به موقع انجام نشود که معمولا هم نمی شود، تلفات فقر و از هم گسستن خانواده نیز به تلفات کرونا در این قشر اضافه می‌شود.
زنان سرپرست خانوار و خلا قانونی
فارغ از بحران کرونا که وضعیت را از حالت عادی خارج کرده است ولی در مجموع بنظر می رسد زنان سرپرست خانوار در جامعه ما در یک خلا قانونی به سر می برند در این خصوص، محمد نبی سعدی پور، استاد علوم سیاسی و مسائل ایران گفت: قانون در خصوص زنان بی‌سرپرست یا زنان سرپرست خانوار یا مسکوت مانده یا اینکه خیلی ضعیف است چون وضعیت جنسیتی مجلس از ابتدا تا کنون بگونه‌ای بوده است که زنان حضور کمتری در آن داشته‌اند و طبیعتاً جنسی غیر زن در بسیاری موارد نمی‌تواند درک جامع و کاملی از مسائل و مشکلات حوزه زنان داشته باشد.وی با تاکید بر اینکه قانون در بلندمدت تا کنون در مسائل زنان ضعیف عمل کرده است، اظهار داشت: زن بی سرپرست و بعبارتی دیگر زنی که سرپرست خانوار است جز نیروی کار دیده نمی‌شود و اینکه حوزه آموزش آنها بر عهده چه نهادی است نیز مسائلی هستند که بصورت واضح و مشخص تعریف نشده‌اند.این پژوهشگر مسائل سیاسی با بیان اینکه زنان سرپرست خانوار در سازمان‌های حمایتی از جمله بیمه‌ها دیده نشده‌اند، اضافه کرد: سازمان‌های حمایتی همچون بیمه و تأمین اجتماعی رویکردی مشخص در مورد این زنان ندارد و در افکار عمومی با گفتن عنوان زنان بی سرپرست یا سرپرست خانوار ذهن‌ها به سمت نهادهای حمایتی همچون کمیته امداد و بهزیستی می‌رود.این استاد علوم سیاسی بیان کرد: با گفتن عنوان زنان سرپرست خانوار بی درنگ متوجه کمیته امداد و بهزیستی می‌شویم و کمتر به یاد نقش و عملکردی که بانک‌ها و ادارات و سازمان‌ها و مؤسسات بیمه‌ای باید داشته باشند می‌افتیم و بخصوص در استانی مثل لرستان این مشکل مشهودتر است. وی افزود: می‌توان گفت که برنامه جامع و مدونی در این حوزه وجود ندارد و بیشتر این مساله زنان بی سرپرست یا سرپرست خانوار در سایه نگاه سنتی و پدرسالارانه دیده می‌شود که تا حدودی رنگ و لعاب قانونی هم بخود گرفته است.
از بین رفتن ضعف‌های قانونی که در حوزه زنان سرپرست خانوار و بی سرپرست وجود دارد در کنار ارائه برنامه‌های جامع توسعه‌ای به این قشر، می‌تواند علاوه بر کم کردن بار مشکلات اقتصادی که بر دوش این قشر سنگینی بیشتری دارد از بسیاری از بحران‌ها و آسیب‌های اجتماعی که متعاقب چنین ضعف‌هایی اجتناب ناپدر است پیشگیری کند.که البته در شرایط بحران ناشی از کرونا و پیامدهای اقتصادی آن، توجه به مشکلات این قشر از جامعه که آسیب پذیری بیشتری حتی در حالت عادی دارند بسیار مشهود بنظر می رسد.
فارغ از بحران کرونا که وضعیت را از حالت عادی خارج کرده است ولی در مجموع بنظر می رسد زنان سرپرست خانوار در جامعه ما در یک خلا قانونی به سر می برند در این خصوص، محمد نبی سعدی پور، استاد علوم سیاسی و مسائل ایران گفت: قانون در خصوص زنان بی‌سرپرست یا زنان سرپرست خانوار یا مسکوت مانده یا اینکه خیلی ضعیف است چون وضعیت جنسیتی مجلس از ابتدا تا کنون بگونه‌ای بوده است که زنان حضور کمتری در آن داشته‌اند و طبیعتاً جنسی غیر زن در بسیاری موارد نمی‌تواند درک جامع و کاملی از مسائل و مشکلات حوزه زنان داشته باشد.وی با تاکید بر اینکه قانون در بلندمدت تا کنون در مسائل زنان ضعیف عمل کرده است، اظهار داشت: زن بی سرپرست و بعبارتی دیگر زنی که سرپرست خانوار است جز نیروی کار دیده نمی‌شود و اینکه حوزه آموزش آنها بر عهده چه نهادی است نیز مسائلی هستند که بصورت واضح و مشخص تعریف نشده‌اند.این پژوهشگر مسائل سیاسی با بیان اینکه زنان سرپرست خانوار در سازمان‌های حمایتی از جمله بیمه‌ها دیده نشده‌اند، اضافه کرد: سازمان‌های حمایتی همچون بیمه و تأمین اجتماعی رویکردی مشخص در مورد این زنان ندارد و در افکار عمومی با گفتن عنوان زنان بی سرپرست یا سرپرست خانوار ذهن‌ها به سمت نهادهای حمایتی همچون کمیته امداد و بهزیستی می‌رود.این استاد علوم سیاسی بیان کرد: با گفتن عنوان زنان سرپرست خانوار بی درنگ متوجه کمیته امداد و بهزیستی می‌شویم و کمتر به یاد نقش و عملکردی که بانک‌ها و ادارات و سازمان‌ها و مؤسسات بیمه‌ای باید داشته باشند می‌افتیم و بخصوص در استانی مثل لرستان این مشکل مشهودتر است. وی افزود: می‌توان گفت که برنامه جامع و مدونی در این حوزه وجود ندارد و بیشتر این مساله زنان بی سرپرست یا سرپرست خانوار در سایه نگاه سنتی و پدرسالارانه دیده می‌شود که تا حدودی رنگ و لعاب قانونی هم بخود گرفته است.
از بین رفتن ضعف‌های قانونی که در حوزه زنان سرپرست خانوار و بی سرپرست وجود دارد در کنار ارائه برنامه‌های جامع توسعه‌ای به این قشر، می‌تواند علاوه بر کم کردن بار مشکلات اقتصادی که بر دوش این قشر سنگینی بیشتری دارد از بسیاری از بحران‌ها و آسیب‌های اجتماعی که متعاقب چنین ضعف‌هایی اجتناب ناپدر است پیشگیری کند.که البته در شرایط بحران ناشی از کرونا و پیامدهای اقتصادی آن، توجه به مشکلات این قشر از جامعه که آسیب پذیری بیشتری حتی در حالت عادی دارند بسیار مشهود بنظر می رسد.