با خبرهای مربوط به «علیرضا اکبری»، بار دیگر موضوع استعفای «علی شمخانی» از دبیری شورای عالی امنیت ملی مطرح شده اما این شورا این خبرها را تکذیب کرده است.
دوره حضور علی شمخانی در دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی را می‌توان پربحران‌ترین دوره پس از پایان جنگ ایران و عراق دانست و او با چالش‌های متعددی مواجه بوده که تقریبا هیچ یک از آن‌ها حل نشده است.
در این دوره سه اعتراض سراسری بزرگ و اعتراض‌های مختلف دیگر رخ داده، ارشدترین فرمانده نظامی ایران در خارج از کشور ترور شده، چندین مورد درگیری محدود با آمریکا رخ داده و درگیری ایران با کشورهای منطقه به اوج خود رسیده است. حصول برجام و شکست آن نیز در دوره شمخانی رخ داده است.
هر چند که همه مصوبات شورای عالی امنیت ملی باید به تایید رهبر جمهوری اسلامی برسد، اما دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی نیز در برخی موضوعات تاثیرگذار است. در دوره دبیری شمخانی «قاسم سلیمانی» نیز قدرت بیشتری یافته بود اما این موضوع مشکلی برای شمخانی ایجاد نمی‌کرد چرا که سلیمانی با او به نسبت جلیلی بیشتر هماهنگ بود و به تعبیری زبان یکدیگر را بهتر می‌فهمیدند.
اعتراضات سراسری: بدون استثنا همه را می‌کشیم
هر چند که علی شمخانی سال ۹۸ سعی کرد با نامه خود به خامنه‌ای درباره «شهید» محسوب شدن برخی معترضان، فضا را تلطیف کند اما سخنان «محمود صادقی»، نماینده سابق مجلس، فضا را علیه او تغییر داد.
محمود صادقی گفته بود: «به آقای شمخانی گفتم این‌ها مردم هستند که در خیابان‌ها می‌کشید. اگر مردم نرفتند و در خیابان ایستادند، می‌خواهید همه مردم را بکشید؟ شمخانی گفت ولو بلغ ما بلغ (بدون پرده پوشی و استثنا)، همه را می‌زنیم.»
اعتراضات دی ماه ۹۶ نیز در دوره شمخانی رخ داد. شمخانی درباره اعتراضات به حذف یارانه‌ها در بهار امسال نیز نوشته بود که «اعتراضات محدود برخی هموطنان نگران، هیچ نسبتی با موج‌سواری رسانه‌های معاند و دنباله‌های داخلی آن‌ها ندارد.»
اعتراضات سراسری امسال سبب شده که برخی چهره‌های اصول‌گرا از جمله «حمید رسایی» فرصت را برای برکناری شمخانی مناسب ببیند و خواستار برکناری او شوند.
در فایل صوتی افشا شده از نشست مدیران رسانه‌ها با «قاسم قریشی»، جانشین سازمان بسیج نیز شمخانی در جلسه با مدیران رسانه‌ها اعلام کرده بود: «ما در جنگ شناختی، ادراکی و رسانه‌ای شکست کامل خوردیم.»
مدیران رسانه‌های اصول‌گرا اما به کنایه این سخنان شمخانی را مشابه تبلیغات انتخابات ریاست جمهوری می‌خواندند.
ترور سلیمانی و پنهان‌کاری درباره هواپیمای اوکراینی
ترور قاسم سلیمانی به عنوان ارشدترین فرمانده نظامی ایران در زمان حضور در خارج از کشور که اتفاقی بی‌سابقه بوده، در دوره شمخانی رخ داده است. هر چند که پیش از آن تنش‌هایی مانند بازداشت ملوانان آمریکایی یا سرنگون کردن پهپاد آمریکاییرخ داده بود اما این اتفاق اوج تنش بین دو کشور بود.
واکنش ایران با وجود تبلیغات گسترده اما بیشتر جنبه تبلیغاتی داشت و به شلیک موشک به یک پایگاه آمریکایی محدود شد. اقدامی که می‌توانست در آینده به عنوان نشانی از «تدبیر» شورای عالی امنیت ملی مطرح شود، همان‌گونه که در ماجرای کشته شدن دیپلمات‌های ایران توسط طالبان این موضوع به شکل مشابهی مطرح و از خامنه‌ای نقل شده که «ما وارد این دام نمی‌شویم ولی تدابیر دیگر باید انجام شود.»
شلیک به هواپیمای اوکراینی و پنهان‌کاری سه روزه آن اما ماجرا را کاملا برعکس کرد و شورای عالی امنیت ملی نیز در این پنهان‌کاری نقش داشت.
در فایل افشا شده از مصاحبه «محمد جواد ظریف» نیز، او اعلام کرد که روز جمعه، یعنی دو روز بعد از سقوط هواپیما، در جلسه شورای عالی امنیت ملی به مقامات این شورا و رییس ستاد کل نیروهای مسلح گفته که «اگر واقعا موشک خورده، بگویید که ما ببینیم چگونه علاجش کنیم.» اما آنان به او تاخته‌اند «انگار کفر ابلیس» گفته است. ظریف گفته که در همان روز، «کیوان خسروی»، سخنگوی شورای عالی امنیت ملی، از ظریف خواسته که شلیک موشک را تکذیب کند.
همچنین شورای عالی امنیت ملی یکی از اصلی‌ترین نهادهایی بوده که درباره متوقف نکردن پروازها در شب حمله به پایگاه آمریکایی نقش داشته است.
ترور فخری‌زاده، حسن صیاد خدایی و متخصصان هوا و فضا
هر چند که اوج ترور دست‌اندرکاران برنامه اتمی ایران در دوره دبیری سعید جلیلی در شورای عالی امنیت ملی رخ داده اما در دوره شمخانی نیز چندین ترور و حمله به تاسیسات اتمی ایران رخ داده که مهم‌ترین آن ترور محسن فخری‌زاده است.
ترور «حسن صیاد خدایی»، سرهنگ سپاه پاسداران و متخصصان هوافضای سپاه پاسداران نیز آخرین مورد ترورها بوده است.
شمخانی اما گفته بود که نهادهای امنیتی ایران از احتمال ترور فخری‌زاده خبر داشته و «تمهیدات ایمنی لازم» هم پیش‌بینی شده بود اما «اما این‌بار دشمن از سبک و شیوه‌ای کاملا حرفه‌ای، تخصصی و جدید استفاده کرد و متاسفانه موفق شد.»
موضوع نفوذ موساد در نهادهای امنیتی ایران نیز که از ۱۵ سال گذشته به اوج رسیده و در چند سال اخیر نمود داشته است. اتفاقاتی چون بازجویی از «منصور رسولی» نیز نمادی از این نفوذ و تحقیر جمهوری اسلامی بوده است.
افشای عملیات‌های ترور جمهوری اسلامی در ترکیه نیز دیگر شکست جمهوری اسلامی بود. موضوعاتی که مشخص نیست تا چه حد شورای عالی امنیت ملی بر آن احاطه داشته یا این‌که تنها توسط «حسین طائب»، رییس سازمان اطلاعات سپاه پاسداران، برنامه‌ریزی شده است.
حضور شورای عالی امنیت ملی در مذاکرات با عربستان
اوج درگیری مستقیم و غیرمستقیم جمهوری اسلامی با عربستان سعودی در سال‌های اخیر بوده و دو کشور به شرایط دوره جنگ بازگشتند. در دو سال گذشته اما مذاکرات بین دو کشور در بغداد آغاز شده و در دوره شورای عالی امنیت ملی ایران و سازمان امنیت عربستان در مذاکرات نقش ایفا کردند.
«سعید ایروانی»، معاون علی شمخانی، در دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی، در دور پنجم مذاکرات میان ایران و عربستان، رئیس هیات مذاکره‌کننده ایران بود و با «خالد الحمیدان»، رئیس سازمان اطلاعات عربستان سعودی، مذاکره کرد.
شایعه‌هایی درباره دیدار شمخانی با «عادل الجبیر»، وزیر مشاور در امور خارجی عربستان سعودی، در بغداد مطرح شده بود اما شورای عالی امنیت ملی این خبرها را تکذیب کرد.
بازگشت طالبان و تمجید شمخانی
بازگشت طالبان به قدرت نیز در دوره علی شمخانی رخ داد و شمخانی سال ۹۹ در دیدار با طالبان به سرپرستی ملا عبدالغنی، برادر معاون دفتر سیاسی این گروه، به نوعی از آنان تمجید کرده بود.
شمخانی نوشته بود: «در ملاقات امروز با هیات سیاسی طالبان، رهبران این گروه را در مبارزه با آمریکا مصمم دیدم. کسی که سیزده سال در گوانتانامو زیر شکنجه‌های آنان بوده، مبارزه با آمریکا در منطقه را کنار نگذاشته است.»
درگیری بین آذربایجان و ارمنستان
در دوره شمخانی جنگ ارمنستان و آذربایجان نیز رخ داد و شمخانی به هر دو کشور سفر و اعلام کرد که «با هر اقدامی که به تغییر در ژئوپلتیک منطقه منجر شود مخالفیم.»
مواضع نمایندگان خامنه‌ای در استان‌ها به نفع جمهوری آذربایجان اما اعتراضاتی را به دنبال داشت اما اعلام شد که این مواضع با هماهنگی شورای عالی امنیت ملی بوده است.
حمایت از اردوغان در کودتای ترکیه
یکی از اتفاقات دوره شمخانی کودتای نافرجام در ترکیه در سال ۱۳۹۵ بود. مقامات جمهوری اسلامی اعلام کردند که به نفع اردوغان وارد عمل شدند.
نمایندگان مجلس ایران نیز سخنانی را از محمد جواد ظریف نقل کردند که گفته بود: «به صورت مرتب با تمام مسئولان تا صبح بیدار ماندیم، با آقایان سلیمانی و شمخانی موضوع را تا صبح رصد می‌کردیم و لحظه به لحظه با هم هماهنگ بودیم.»
برجام و بر هم خوردن آن
هر چند که برجام در دوره علی شمخانی حاصل شد، اما در این دوره بر خلاف دولت محمود احمدی‌نژاد وزارت خارجه مسئول مذاکرات بود نه شورای عالی امنیت ملی.
برخی از نزدیکان روحانی اما اعلام کرده‌اند که شمخانی در حصول برجام سنگ‌اندازی کرده است. در پایان دولت روحانی نیز اختلاف شمخانی و مقامات دولت درباره برجام به درگیری لفظی کشیده شد.
در حالی که دولت با طرح موسوم به «اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از حقوق ملت ایران» مخالف بود شمخانی در مقام دبیر شورای عالی امنیت ملی با انتشار بیانیه‌ای از اقدام مجلس پشتیبانی کرد.
پس از آن «محمود واعظی»، رئیس دفتر رئیس جمهور ایران، روز جمعه، ۲۲ اسفندماه، از علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت کشور، خواست تا «مانند گذشته خودش را با رئیس شورا هماهنگ کند.»
حسین دهقان، وزیر دفاع روحانی، نیز گفته بود: «آقای روحانی همواره دنبال این بودند که آقای شمخانی را جابه‌جا کنند ولی من مایل نبودم به جای آقای شمخانی بروم.»
با این حال شمخانی در واکنش به سخنان واعظی اعلام کرد که شورای عالی امنیت ملی بخشی از دولت نیست و دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی نیز رئیس دفتر روحانی را به برپا کردن «جنجال و هیاهو» و دادن «پیام و آدرس غلط به دشمن» متهم کرد.
افزایش حضور روسیه در ایران
یکی از اتفاقات دوره شمخانی استفاده روسیه از پایگاه‌های نظامی ایران در سال ۱۳۹۵ و افزایش حضور این کشور در ایران بود. هر چند که حضور ایران در روسیه پیش از دوره او انجام شده بود اما روند سابق ادامه یافت.
علی شمخانی۲۶ مردادماه ۱۳۹۵ خبر استفاده روسیه از پایگاه هوایی همدان را تایید کرد و گفت که همکاری تهران و مسکو «راهبردی» است. موضوعی که اعتراضات نمایندگان مجلس شورای اسلامی را به دنبال داشت و آن را برخلاف اصل ۱۴۶ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ارزیابی کرده بودند.
ادامه حصر موسوی و کروبی
حصر میرحسین موسوی و مهدی کروبی در دوره علی شمخانی ادامه یافت. هر چند که مقامات قوه قضائیه حصر آنان را به مصوبات شورای عالی امنیت ملی مستند می‌کنند، اما ادامه حصر بدون نظر خود رهبر جمهوری اسلامی بوده است.
شمخانی اما گفته بود واژه حصر واژه درستی نیست و «آقایان مدنظر شما در حصر نیستند و می‌توانند هرکس را که اراده کنند، ببینند.»
اتفاق رخ داده در دوره او اما رفع برخی محدودیت‌های موسوی و کروبی و امکان تلفن زدن و دیدار با آشنایان بوده است.
احسان مهرابی
ایران‌وایر