ویروس «پاپیلومای انسانی» عامل عفونت «اچ‌پی‌وی» (HPV) است. این عفونت گاهی بی‌علامت است، گاهی سبب ایجاد زگیل تناسلی می‌شود و برخی از سویه‌های آن، عمدتاً سویه‌های ۱۶ و ۱۸ می‌توانند در نهایت به بروز سرطان بیانجامند؛ انواعی از سرطان از جمله دهانه رحم، آلت، مقعد و حتی برخی سرطان‌های دهان و حلق.
پیش‌گیری از عفونت اچ‌پی‌وی یکی از راه‌های موثر برای کاهش ابتلا به این سرطان‌ها است. واکسیناسیون راهی مهم برای پیش‌گیری از این عفونت معرفی شده و در سال‌های اخیر با وجود حملات و تبلیغات گروه‌های مختلف ضد واکسن، تقاضا برای آن در ایران افزایش یافته است اما عرضه تناسبی با تقاضای فعلی ندارد.
پزشکان توصیه می‌کنند این واکسن در سنین نوجوانی و پیش از اولین رابطه جنسی تزریق شود اما تزریق آن تا حدود ۴۵ سالگی هم موثر است.
شهروندخبرنگار «ایران‌وایر» برای یافتن واکسن «گارداسیل» تهران را گشته است. گارداسیل نام معروف‌ترین واکسن اچ‌پی‌وی است.
ناصرخسرو؛ دلالانی با اطلاعات ناقص
از ایستگاه متروی «توپخانه» (امام خمینی) که بیرون بیایید، همین که به میدان برسید، مخصوصاً اگر تنها باشید و سرتان توی گوشی نباشد، توجه دلالان دارو به شما جلب می‌شود و با گفتن عباراتی مثل «بیا دارو… دارو.. داروی می‌خواهید؟»، سر صحبت را با شما باز می‌کنند؛ مردانی جوان تا میان‌سال که ساعت کاری مشخص و محدودی هم ندارند.
هوا تازه تاریک شده است که به میدان می‌رسم. اولین دلال دارو را می‌بینم؛ مردی میان‌سال که سر خیابان «باب همایون» ایستاده است. می‌پرسم: «گارداسیل داری؟»
جواب می‌دهد: «گارداسیل؟ واکسن؟ الان ندارم ولی فردا بیا بهت می‌دم.»
درباره قیمت که سوال می‌کنم، ابتدا می‌گوید سه و نیم میلیون تومان اما بعد از کمی مکث تصحیح می‌کند: «چهار میلیون تومان!»
در توضیح هم می‌گوید «امریکایی است!»
می‌پرسم: «واکسن چند ظرفیتی است؟» انگار متوجه سوالم نشده است، می‌گوید: «یه دونه بیشتر نیست.»
البته با توجه به قیمتی که می‌گوید، حدس می‌زنم منظورش نوع چهار ظرفیتی گارداسیل است، چون نمونه ۹ ظرفیتی قیمتی بسیار بالاتر دارد. دیدارمان برای خرید موکول می‌شود به فردا صبح.
دور که می‌شوم، چند نفر بدون این که بدانند چه مکالمه‌ای بین ما رد و بدل شده است، انگار که بخواهند جلوی پریدن مشتری را بگیرند، صدایم می‌زنند: «چند تا؟ چند تا می‌خواهی؟»
از جلوی ساختمان شرکت ارتباطات زیرساخت می‌گذرم و به «ناصرخسرو» می‌رسم. همان اول خیابان از یک دلال دیگر سراغ گارداسیل را می‌گیرم. پاسخ می‌دهد: «گارداسیل امروز تعطیله؛ فردا بیا!»
علت را که می‌پرسم، جواب می‌دهد: «واکسنه دیگه.»
از او توضیح بیشتر می‌خواهم، با کمی مکث نگاهی عاقل اندر سفیه به من می‌اندازد و ادامه می‌دهد: «گارداسیل که متادون نیست، باید توی یخچال باشه. باید از قبل سفارش بدی تا بیارم. امروز هم تعطیله.»
به تقاطع ناصرخسرو و «سعدی» که می‌رسم، چند دقیقه به مسیر ادامه می‌دهم تا به دلالی تنها برسم. او نسبت به فروشنده قبلی حوصله بیشتری دارد. چند سوال راجع به شرایط دمایی نگه‌داری واکسن می‌پرسم که پاسخ درست را می‌دانم اما جواب‌هایی که می‌دهد، به وضوح اشتباه هستند؛ مثلا دمایی را برای نگه‌داری این واکسن در یخچال پیشنهاد می‌کند که می‌دانم قطعاً باعث انجماد و خرابی آن خواهد شد. او هم می‌گوید فردا بین ساعت ۱۱ صبح تا پنج بعدازظهر مراجعه کنم.
پس از ناصرخسرو، به یکی از داروخانه‌های بزرگ تهران مراجعه می‌کنم. مسوول پذیرش می‌گوید: «گارداسیل نداریم.»
سامانه تی‌تک سازمان غذا و دارو؛ آدرس‌های دور
یکی از راه‌های یافتن داروهای کم‌یاب، کمک گرفتن از اپلیکیشن «تی‌تک» (TTAC) است. هنگام نوشتن این مطلب اگر واکسن گارداسیل ۹ ظرفیتی را در سامانه جست‌وجو می‌کردید، چنین نتیجه‌ای به دست می‌آمد: «آخرین فروش این واکسن حدود دو هفته پیش در مرکز تامین داروخانه‌های بیمارستانی دانشگاه علوم‌پزشکی تهران بوده است.»
رتبه بعدی از لحاظ زمان مربوط به پنج هفته پیش در داروخانه‌ای در ارومیه و داروخانه دیگری در کرمانشاه است.
داروخانه معروف «۱۳ آبان» تهران هم آخرین بار پنج ماه پیش این واکسن را فروخته است.
در مورد واکسن چهار ظرفیتی نیز در اغلب موارد نتیجه جست‌وجو نشان می‌دهد که این داروخانه نسخه مشابه این دارو را دارد اما اشاره‌ای به نوع و برند آن نشده است.
اینستاگرام، شعبه مجازی ناصرخسرو
هنگام تهیه این گزارش، هشتگ فارسی گارداسیل در اینستاگرام در حدود ۲۱ هزار پست تکرار شده بود. با جست‌وجوی کلیدواژه گارداسیل، به برخی صفحات اینستاگرامی رسیدم که وعده فروش زیر قیمت این واکسن را می‌دادند. یکی از این صفحات متمرکز بر خدمات و محصولات پوست و مو و زیبایی است و مشابه اغلب فروشگاه‌های اینستاگرامی، از مخاطب می‌خواهد برای دریافت قیمت به دایرکت مراجعه کند. البته خرید واکسن از فروشندگان دستفروش دارو و پیج‌های اینستاگرام ریسک‌های خطرناکی دارد که یکی از آن‌ها مربوط به مورد مهم حفظ «زنجیره سرد» است. یک زنجیره سرد قطع نشده سلسله‌ای از فعالیت‌های بدون وقفه تولیدی، ذخیره‌سازی و توزیع در داخل یخچال، همراه با سایر تجهیزات و تدارکات مربوطه است که کیفیت کالا را از طریق دامنه دمای پایین مطلوب حفظ می‌کند.
حفظ زنجیره سرد، ضرورتی که باید از آن آگاه باشیم
یکی از کارکنان حوزه درمان و پیش‌گیری بیماری‌های آمیزشی با نام مستعار «مهرزاد» به «ایران‌وایر» می‌گوید: «اگر مردم بدانند حفظ زنجیره سرد واکسن به لحاظ لجستیکی چه‌قدر سخت و حساس است، هرگز برای خرید واکسن به سراغ بازار سیاه، اعم از سایت و اینستاگرام و فضاهایی چون ناصرخسرو نخواهند رفت.»
او می‌گوید خارج شدن هر واکسن از بازه دمایی مشخص در هنگام حمل و نگه‌داری باعث بی‌اثر شدن آن خواهد شد. رفتن چند ساعته برق در محل نگه‌داری ممکن است دما را بالا ببرد و حتی اختلال در سیستم برودت می‌تواند باعث کاهش دما، یخ‌زدگی و بی‌اثر شدن واکسن شود.
این عضو کادر درمان تاکید می‌کند که در مراکز رسمی زنجیره سرد علاوه بر امکانات مناسب، پرسنلی حضور دارند که دمای محل نگه‌داری واکسن را مداوم در طول شبانه‌روز کنترل می‌کنند تا در صورت بالا رفتن یا پایین‌آمدن دما از دامنه مشخص، از عرضه واکسن جلوگیری کنند.
او می‌گوید حتی برای انتقال واکسن از مراکز توزیع تا محل تزریق، از محفظه‌های «کلدباکس» استفاده می‌شود تا در همان کوتاه هم زنجیره حفظ شود. به همین جهت هم توصیه می‌کند که تهیه واکسن حتماً از مراکز معتبر و شناخته شده انجام شود.
این پزشک تاکید دارد که پس از خرید واکسن از داروخانه هم باید زنجیره سرد حفظ شود: «مثلا اگر کسی ساکن تهران است، نباید وقتی واکسن را از شرق تهران تهیه کرده است، آن را داخل خودرو بگذارد و برای تزریق به غرب تهران برود.»
او هم‌چنین توصیه می‌کند که افراد بلافاصله پس از خرید، با مراجعه به نزدیک‌ترین مرکز درمانی، اقدام به تزریق کنند و توضیح می‌دهد: «تزریق در مرکز درمانی از آن جهت اهمیت دارد که در برخی موارد البته کم، ممکن است بدن فرد پس از تزریق دچار شوک شود و برای کنترل این واکنش احتمالی، فرد باید در یک مرکز درمانی باشد.»
نگرانی دیگری که در مورد خرید واکسن از مراکز غیرمعتبر وجود دارد، تقلب و جعل در محصول عرضه شده است؛ خصوصاً در شرایط فعلی که عدم تناسب عرضه و تقاضا و هم‌چنین کاهش ارزش ریال، باعث قیمت سرسام‌آور واکسن خارجی شدهاند و این وضعیت می‌تواند طمع کلاه‌برداران را بیشتر کند.
مهرزاد می‌گوید: «در بحران کرونا یک باند متقلب با تهیه ویال‌های استفاده شده واکسن آسترازنکا، آن‌ها را با آب مقطر و متوکاربامول پر می‌کرده و پس از پلمب مجدد، در بازار سیاه می‌فروخته است. قربانیان هم پس از تزریق، به خاطر درد ناشی از متوکاربامول، چون از درد آسترازنکا شنیده بوده، تصور می‌کرده‌اند که واکسن واقعی زده‌اند. ویال‌های استفاده شده هم گویا با همکاری یک نیروی خدماتی بیمارستان، پیش از امحا از بیمارستان خارج می‌شده‌اند.»
این پزشک به «ایران‌وایر» می‌گوید: «این اتفاق ممکن است برای بقیه واکسن‌ها هم تکرار شود و این دلیلی دیگر است برای اعتماد نکردن به فروشندگان متفرقه و غیررسمی.»
او در پایان می‌گوید: «درست است که گارداسیل در بازار کم‌یاب است اما اگر کسی که دنبال آن است مدتی صبوری کند، بالاخره خواهد توانست از مراکز رسمی و معتبر آن را تهیه کند. مراکز معدودی هم هستند که به طور خاص در این مورد خدمات‌رسانی می‌کنند؛ مثلا کلینیک پاپیلومای انسانی بیمارستان لولاگر تهران که در محله آذربایجان قرار دارد.»
این پزشک معتقد است اراده مشهودی از سمت حکومت برای توزیع و گسترش تزریق این واکسن وجود ندارد: «همین کلینیک‌های انگشت‌شمار هم با پی‌گیری شخصی برخی پزشکان دغدغه‌مند تاسیس شدهاند.»