سال میلادی ۲۰۲۳ در جهان به دنبال یک شوک شروع شد؛ اعتراضات گسترده پس از کشته شدن «مهسا (ژینا) امینی» در ایران. سیاستمداران، روزنامه‌نگاران و فعالان مدنی جهان، بهت‌زده شاهد موجی از اعتراض و خشم بودند که از دید آن‌ها، ظاهرا از اجبار حکومت به حفظ حجاب زنان نشات گرفته بود. در برخی از پارلمان‌های خارجی، تجمع‌های صنفی و گردهمایی‌های اعتراضی خارج از ایران، زنان ایرانی‌تبار موهای خود را در همراهی با جنبش «زن، زندگی، آزادی» قیچی کردند و نام مهسا امینی را فریاد زدند. موج بزرگی که در ایران در اعتراض به پایمال شدن حقوق زنان آغاز شده بود، شجاعت و حق‌طلبی زنان ایرانی را به یک نشان شناخته شده در جهان تبدیل کرد.
چهره تازه هنرپیشه زن ایرانی در نگاه جهانیان
همراهی تعدادی از سرشناس‌ترین هنرپیشه‌های زن در ایران با جنبش زن، زندگی، آزادی و انتشار تصاویر بدون حجاب از سوی آن‌ها، اقدامی خیره کننده بود که پیامدهایش در سال ۲۰۲۳ بازتاب بسیار داشت؛ اتفاقی که به اعتقاد برخی از ناظران، برای زنان سینمای ایران یک دستاورد شناخته می‌شد.
لیلی پورزند ,عاطفه مشاطان , آتوسا محمودپور
سال ۲۰۲۳ در حالی شروع شد که صدها چهره سرشناس سینمای جهان، از «کیت وینسلت» و «پنه لوپه کروز» گرفته تا «کیلیان مورفی» و «مارک رافالو»، با امضای نامه‌ای سرگشاده خواستار آزادی «ترانه علیدوستی» شدند. علیدوستی که با انتشار پستی در اینستاگرام به اعتراضات مردمی پیوسته بود، دو روز پس از انتشار این نامه آزاد شد.
او تنها هنرپیشه زن ایرانی معترض نبود؛ «هنگامه قاضیانی»، «کتایون ریاحی» و تعداد دیگری از هنرمندان زن نیز از سوی ماموران بازداشت شدند. همراهی سینماگران زن، به ویژه چهره‌های سرشناسی چون ترانه علیدوستی، تصویر متفاوتی از این زنان را به دنیا نشان داد.
«علی مصلح»، روزنامه‌نگار و منتقد سینما در این باره به «ایران‌وایر» گفت به نظر او یکی از غافل‌گیری‌های بزرگ سال۱۴۰۱، واکنش سینماگران ایرانی به اعتراضات بود: «جمهوری اسلامی از سینما و استعداد سینماگران چند دهه استفاده کرد تا مثلا درباره حجاب اجباری، این قضیه را به باور جهانیان بنشاند که حجاب یک مساله فرهنگی است که از دل مردم می‌آید. ولی این حباب ۴۰ ساله در چند هفته ترکید. بخش مهمی از سینماگران زن و زنان بازیگر از همان روزهای آغاز جنبش زن، زندگی، آزادی، حجاب را از سر برداشتند و به حکومت اعلان جنگ کردند و این تا سال ۱۴۰۲ هم ادامه پیدا کرد.»
زنان ایران به مبارزان راه دموکراسی مشهور شدند
تنها چند ماه پس از آغاز سال ۲۰۲۳، در حالی‌که اعتراضات خیابانی در ایران فروکش کرده و حوادثی چون مسموم‌سازی دختران دانش‌آموز در ایران خبرساز شده بودند، مجامع و نهادهای جهانی به مناسبت‌های مختلف شجاعت زنان ایرانی را به خاطر تلاش در راه دموکراسی و آزادی ستایش کردند.
وزارت خارجه امریکا اسفند پارسال اعلام کرد هم‌زمان با روز جهانی زن، جایزه افتخاری «زنان شجاع ۲۰۲۳» را به زنان و دختران معترض ایران که در واکنش به کشته شدن مهسا امینی در بازداشت پلیس «امنیت اخلاقی» به خیابان‌ها آمده بودند، اهدا می‌کند.
«خانه آزادی» نیز اردیبهشت گذشته جایزه سالانه خود موسوم به «جایزه آزادی» را به «ولادیمیر کارا مورزا»، از چهره های اپوزیسیون روسیه و نیز زنان ایران به خاطر «قدردانی از تعهد و فعالیت تزلزل‌ناپذیرشان برای پیشبرد دموکراسی و آزادی» اهداکرد. جایزه را «آیدا قجر»، عضو تحریریه «ایران‌وایر» به نمایندگی از زنان ایران، طی مراسمی در واشنگتن دی‌سی دریافت کرد.
ماه‌ها بعد، در حالی‌که اعتراضات خیابانی در ایران فروکش کرده بودند، مقاومت مدنی زنان ایرانی در مقابل فشار حکومت برای اعمال حجاب اجباری و تداوم جنبش به شیوه‌های دیگر، نهادهای مختلف بین‌المللی را به ستایش جنبش زنان ایران وا داشت. بنیاد امریکایی «نِد» «جایزه دموکراسی» سال ۲۰۲۳ خود را به جنبش زنان ایران اهدا کرد.
«لیلی پورزند»، فعال حقوق زنان درباره تاثیر جنبش زن، زندگی، آزادی در نشان دادن وجهه زنان ایرانی به جهان گفت تحولات پس از کشته شدن مهسا امین» موجب شدند که برای نخستین بار در ابعاد بسیار وسیع بین‌المللی توجه به توانایی‌ها و خواسته‌های زن ایرانی جلب شود.
او معتقد است که شعار زن، زندگی، آزادی با قدرت با جهان ارتباط برقرار کرد و جهان پیرامونی زنان ایرانی را تحت تاثیر قرار داد.
این فعال حقوق زنان تاکید کرد که این اثرگذاری در سال ۲۰۲۳ به اوج خودش رسید.
یکی از جلوه‌‌های اثرگذاری جنبش زن، زندگی، آزادی بر وجهه زنان ایرانی در خارج از کشور، اعطای جایزه «ساخاروف» به مهسا امینی و جنبش زن، زندگی، آزادی بود.
در این مراسم، اهدای این جایزه که اواخر سال ۲۰۲۳ در پارلمان اروپا برگزار شد، «مرسده شاهین‌کار» از آسیب‌دیدگان چشمی اعتراضات ۱۴۰۱ و «افسون نجفی»، خواهر «حدیث نجفی»، از کشته‌شدگان اعتراضات سراسری پارسال حضور داشتند.
زنان تاثیرگذار؛ از انتخاب بی‌بی‌سی تا مدیران زن کانادا
دو ماه مانده به پایان سال ۲۰۲۳ میلادی، شبکه جهانی «بی‌بی‌سی» فهرست ۱۰۰ زن تاثیرگذار و الهام‌بخش را به انتخاب خود منتشر کرد. در این فهرست، نام چهار زن ایرانی نیز به چشم می‌خورد. «سپیده رشنو» نویسنده و هنرمند و از مخالفان حجاب اجباری، «پارامیدا» دی‌جِی و تهیه‌کننده موسیقی، «الهام یوسفیان» دانش‌آموخته حقوق و فعال حقوق افراد دارای معلولیت و «سوفیا کیانی» دانشجو و کارآفرین اجتماعی، چهار زن ایرانی مقیم ایران یا خارج از ایران هستند که نام‌شان در فهرست زنان تاثیرگذار سال ۲۰۲۳ آمده است.
انتخاب این افراد نشان داد که زنان ایرانی در داخل و خارج از کشور چه‌گونه با تلاش خود در حوزه‌های مختلف، بر محیط اطراف و حتی جامعه جهانی تاثیر می‌گذارند. بی‌بی‌سی درباره انتخاب سپیده رشنو که در ایران زندگی می‌کند، نوشت: «سپیده رشنو در ایران به خاطر مخالفت آشکارش با حجاب اجباری شناخته شده است. او در پی مجادله با زنی که در اتوبوس سعی داشت او را وادار کند روسری بر سر بگذارد، دستگیر شد. او به خاطر فعالیت‌هایش، بارها احضار شد و حالا که خارج از زندان است هم به سرپیچی از قوانین حجاب اجباری ادامه می‌دهد.»
در رویدادی دیگر، سه زن ایرانی‌تبار در فهرست ۱۰۰ زن قدرتمند کانادا در سال ۲۰۲۳ جای گرفتند. «لیلی پورزند» فعال حقوق زنان، «عاطفه مشاطان» استاد «دانشگاه متروپولیتن» تورنتو و «آتوسا محمودپور» حقوق‌دان، سه زن ایرانی هستند که نام‌شان در این فهرست گنجانده شده است.
لیلی پورزند در این باره به «ایران‌وایر» گفت در سال‌های اخیر تعداد زیادی از زنان ایرانی توانسته‌اند به جایگاه‌های مهم در کشورهای میزبان خود دست پیدا کنند.
او اضافه کرد: «به نظر من، چنین اتفاقاتی ریشه در آن دارد که زن ایرانی همواره در شرایط دشوار تلاش کرده و از پا نایستاده است. اگر قرار بود زنان ایرانی از پا بایستند و حقوقی که جمهوری اسلامی از آن‌ها گرفته است را بربادرفته تلقی کنند، هیچ‌گاه نمی‌توانستند در سیستم زن‌ستیز جمهوری اسلامی بیشترین صندلی‌های دانشگاهی را به خود اختصاص دهند و بعد از فارغ‌التحصیلی، با مشکلات و محدودیت‌های کار در جامعه‌ای که تحت سیطره جمهوری اسلامی زن‌ستیزی در آن نهادینه شده است، دست و پنجه نرم کنند. برخی از این زنان وقتی عرصه را برای پیشرفت و موفقیت تنگ دیدند، مهاجرت کردند و در دنیای آزاد که به دانش آن‌ها اهمیت داده می‌شود، توانستند خود را پیدا کنند و دانش خودشان را دوباره تعریف کنند.»
سالی که دومین زن ایرانی برنده جایزه نوبل صلح شد
مهم‌ترین رویدادی که نام زنان ایرانی را در سال ۲۰۲۳ در جهان مطرح کرد، انتخاب «نرگس محمدی» به عنوان برنده جایزه نوبل صلح بود. 
دبیر آکادمی نروژی «نوبل» پس از حاضر شدن در پشت میکروفن، سخن خود را به زبان فارسی با گفتن زن، زندگی، آزادی آغاز و سپس اعلام کرد نرگس محمدی، فعال حقوق بشر ایران که در زندان به سر می‌برد، برنده جایزه صلح نوبل امسال شده است.
بنا بر اعلام آکادمی نروژی نوبل، این جایزه به پاس سال‌ها مبارزه نرگس محمدی علیه سرکوب زنان در ایران و ارتقای آزادی و حقوق بشر به این فعال حقوق بشری تعلق گرفته است.
پیش‌تر، «شیرین عبادی»، وکیل حقوق بشری ایران نیز در سال ۲۰۰۳ این جایزه را دریافت کرده بود.
لیلی پورزند درباره اهدای جایزه نوبل صلح به نرگس محمدی، به «ایران‌وایر» گفت از هنگام راه‌اندازی این جایزه تا کنون، فقط ۱۶درصد از دریافت کنندگان این جایزه زن بوده و از این ۱۶ درصد، دو نفرشان ایرانی هستند.
به اعتقاد او، این اتفاق نشان دهنده نقش ماندگار، اساسی و بنیادین زنان ایرانی در جامعه ایران و روند دموکراسی‌خواهی و برابری‌خواهی است.
این فعال حقوق زنان اضافه کرد: «در زمانی که جمهوری اسلامی سرکوب را به اوج رساند و به زعم خودش، زنان ایرانی و جامعه مدنی را ساکت کرد، جایزه صلح نوبل صدای رسایی از جانب جامعه جهانی بود که اعلام کرد پیام مبارزات زنان ایرانی حتی اگر در زنان باشند، شنیده می‌شود.»
او گفت: «این جایزه نمادی بود برای ارج گذاشتن به همه زنان ایرانی و تاریخ مبارزشان.»
شغل ایده‌آل خامنه‌ای برای زنان ایرانی
سال ۲۰۲۳ سالی بود که نخستین زن ایرانی‌تبار فرماندهی فضاپیمای «ناسا» را که راهی ایستگاه فضایی بین‌المللی بود، برعهده گرفت. «یاسمین مقبلی» که پس از مهاجرت خانواده‌اش از ایران، آرزوی دوران کودکی خود را محقق کرده بود، در ویدیوهای مختلف بهترین خاطرات کودکش را مربوط به رسوم ایرانی، از جمله عید نوروز عنوان کرده است.
در آخرین روزهای همین سال، علی‌رغم تلاش زنان ایرانی برای جدا شدن از قید و بندی که جمهوری اسلامی برای پیشرفت آن‌ها در حوزه‌های مختلف قرار داده، «علی خامنه‌ای»، رهبر جمهوری اسلامی بار دیگر تکالیف مهم زنان ایرانی را تعیین کرد.
او در سخنانی اعلام کرد مشغله اصلی زنان، خانه‌داری، فرزندآوری و مادری است و حضور در مشاغل دیگر به شرطی ممکن است که با این مشاغل اصلی تعارض نداشته باشد.
عجیب نبود که رسانه‌های حکومتی جمهوری اسلامی بعد از موفقیت یاسمین مقبلی، مادر دو کودک خردسال، با حمله به او اعلام کردند که مقبلی اصلا ایرانی نیست و نمی‌تواند الگوی زنان و دختران ایرانی باشد. زنی که برای رسیدن به رویاهای خود گام برداشته و به عالی‌ترین سطوح رسیده است، اگر الگوی دختران ایرانی تلقی شود، توصیه‌ها و تکالیف تعیین شده رهبر جمهوری اسلامی نقشی خواهند بود بر آب.
ایران‌وایر
شهره مهرنامی