طبق اعلام رسمی مدیرکل آموزش و پرورش استان کرمان، تعداد دانش‌آموزان کشته شده در بمب‌گذاری مراسم چهارمین سال‌مرگ کشته شدن «قاسم سلیمانی»، فرمانده پیشین نیروی «قدس»، شاخه برون‌مرزی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به ۲۶ نفر رسید. بیشتر این دانش‌آموزان از مدارس ناحیه‌های یک و دو کرمان تحت عنوان اردوی «زائر بهشت» و بدون حضور والدین برای شرکت در این مراسم برده شده بودند. امکان شناسایی شماری از کودکان این انفجار از طریق لباس آن‌ها میسر شد.
سوال این است که چرا آموزش و پرورش دستورالعمل برگزاری اردو و بازدید دانش‌آموزی مصوب مهر ۱۳۹۶ را برای این مراسم رعایت نکرد؟ این دستورالعمل چه می‌گوید و چرا بسیاری از موارد این دستورالعمل الزامی نادیده گرفته شده‌اند؟
«موسی‌برزین»، حقوق‌دان و وکیل دادگستری می‌گوید به دلیل زیرپا گذاشته شدن آیین‌نامه الزامی اردوی مدارس، والدینی که در این سال‌ها فرزندان آن‌ها دچار آسیب شده‌اند، می‌توانند شکایت کنند.
بررسی اسامی منتشر شده از مدارس دانش‌آموزان کشته شده در مراسم سال‌مرگ قاسم سلیمانی نشان دهنده این است که دانش‌آموزان از مناطق پراکنده و با تفاوت طبقاتی و مکانی فاحش در اردوی زائر بهشت شرکت داده شده بودند. این مدارس از مناطق روستایی، حاشیه و حتی شهرهای اطراف کرمان هستند. 
«مهدی بخشی»، دادستان کرمان شامگاه شنبه در گفت‌وگوی ویژه خبری از شبکه استانی کرمان گفت دو عامل انتحاری پیش از برگزاری مراسم شناسایی شده بودند. حالا این سوال مطرح است که چرا با وجود شناسایی عامل انتحاری، هم‌چنان این مراسم لغو نشد و دست‌کم از حضور کودکان و دانش‌آموزان جلوگیری نکردند؟
به گفته «رضا رضایی»، مدیرکل آموزش‌وپرورش استان کرمان، یک دانش‌آموز با نیازهای ویژه نیز در بین کشته شدگان بوده است.
او گفت از ۲۶ دانش‌آموز کشته شده استان کرمان، یک نوآموز پیش‌دبستانی و ۱۳ دانش‌آموز دوره ابتدایی بودند، این در حالی است که طبق آیین‌نامه اردوهای مدارس، بازدید از آرامستان‌ها برای دوره‌های پیش‌دبستانی، اول و دوم ابتدایی ممنوع است.
پنج هنرجوی هنرستان‌های فنی و حرفه‌ای و شش دانش‌آموز مدارس متوسطه دوره‌های اول و دوم نظری نیز بین کشته شدگان هستند.
در ضوابط برگزاری اردوهای مدارس، بخش مربوط به «نیروی انسانی» پنج مورد به عنوان شرایط سرپرست اردو در نظر گرفته شده است. یکی از وظایف سرپرست، بررسی ضوابط و مقررات ایمنی و هم‌چنین تشکیل جلسه توجیهی برای عوامل اجرایی درخصوص نکات ایمنی و خطرهای احتمالی است.
از دیگر وظایف سرپرست اردو، نظارت بر نحوه کنترل و مراقبت از دانش‌آموزان است.
در این آیین‌نامه هم‌چنین قید شده است که کلیه دانش‌آموزان و عوامل اجرایی شرکت کننده در اردو و بازدید باید دارای بیمه حوادث و درمان دانش‌آموزی و کارکنان باشند. در جای جای این آیین‌نامه موارد ایمنی تاکید شده‌اند.
۱۰ شهریور سال ۱۳۹۶، پس از واژگون شدن اتوبوس دانش‌آموزان اردوی «راهیان نور» در شهرستان داراب در استان فارس و کشته شدن هفت دانش‌آموز، «حسن روحانی»، رییس جمهوری وقت از وزیر آموزش و پرورش کابینه خود خواست با هماهنگی دستگاه‌های ذی‌ربط، شیوه‌نامه‌های مربوط به اردوهای دانش‌آموزی در اسرع وقت اصلاح شوند.
این دانش‌آموزان دختر در مقطع متوسطه شهرستان‌های رودان و میناب استان هرمزگان تحصیل می‌کردند.
طی سال‌های اخیر، دانش‌آموزان بسیاری به دلیل سوانح رخ داده در اردوهای دانش‌آموزی جان خود را از دست داده‌اند.
«موسی برزین»، حقوق‌دان و وکیل دادگستری می‌گوید:«آیین‌نامه جدید اردوهای مدارس، راهپیمایی‌ها را نیز در قالب اردو تعریف کرده و دیده است.»
به گفته این حقوق‌دان، آیین‌نامه اجرایی مدارس آخرین بار در سال ۱۴۰۰ به روز رسانی شده است: «در این آیین‌نامه گفته شده است که فرستادن دانش‌آموزان به اردو و بازدید و راهپیمایی‌ها که در قالب اردو دیده شده‌اند، باید با رضایت کتبی اولیا باشند؛ یعنی اول رضایت کتبی بگیرند و بعد با موافقت مدرسه باشد و اگر خارج از شهرستان باشد، موافقت اداره آموزش و پرورش هم ضروری است. این‌جا مهم‌ترین مساله، دستورالعمل برگزاری اردو و بازدید دانش‌آموزی است.»
برزین می‌گوید: «مساله مهم این است که دانش‌آموزان باید بیمه حوادث باشند.»
اردوهای مرگ دانش‌آموزی
طی سال‌های گذشته، دانش‌آموزان بسیاری در اردوهای مدارس کشته، مجروح و دچار نقص عضو شده‌اند. معاون پرورشی و فرهنگی آموزش‌وپرورش در فروردین ۱۳۹۹ آمار دانش‌آموزان فوتی و مصدوم در حوادث اردوهای دانش‌آموزی طی چهار سال منتهی به آن را اعلام کرد.
مهر ۱۳۹۱، مرگ دست‌کم ۲۱ دانش‌آموز در اردوی راهیان نور، اسفند ۱۳۹۳ برخورد یک دستگاه کامیون با اتوبوس حامل دانش‌آموزان دختر در مسیر یزد به میبد و مصدوم شدن ۱۲ نفر از آن‌ها گزارش شد. اردیبهشت۱۳۹۴ نیز یک دانش‌آموز در اردوی یک روزه شهرستان مهریز، حوالی دریاچه «غربالیزه»، در دریاچه غرق شد و جان باخت.
تیر۱۳۹۵، مرگ دست‌کم یک دانش‌آموز در مسیر قم-ساوه رخ داد و آذر همان سال نیز در حادثه دیگری، زخمی شدن ۹ دانش‌آموز در پل‌دختر رقم خورد.
به گفته معاون پرورشی و فرهنگی آموزش و پرورش، در سال ۱۳۹۷- ۱۳۹۶ چهار حادثه برای دانش‌آموزان اتفاق افتاد. تصادف خودروی اردوی راهیان نور استان البرز در محور کمربندی سوسنگرد–اهواز در تاریخ ۲۲ آذر ۱۳۹۶ چهارکشته شامل سه دانش‌آموز و یک معلم را در پی داشت.
در همین سال یک حادثه تصادف در اردوی استان خراسان هم رخ داد که کشته برجای نگذاشت. اردوی درس «آمادگی دفاعی» در کهگیلویه‌وبویراحمد در این سال یک کشته برجای گذاشت. علت حادثه، پیاده کردن دانش‌آموز قبل از توقف کامل اتوبوس بود.
در همین سال، در جشنواره فرهنگی و هنری در لرستان یک دستگاه مینی‌بوس با دانش‌آموزان برخورد کرد و منجر به مصدومیت آن‌ها شد.
اردیبهشت ۱۳۹۶ نیز افتادن اتوبوس دانش‌آموزان در دره بزرگراه «یادگار امام» تهران مصدوم شدن تعداد زیادی از دانش‌آموز دختر را به همراه داشت.
۱۰ شهریور ۱۳۹۶، حادثه اردوی پیشتازان و فرزانگان سازمان دانش‌آموزی در هرمزگان، در جاده داراب استان فارس منجر به مرگ ۹ نفر و مصدوم شدن ۳۴ دانش‌آموز شد. هم‌چنین سه نفر از دانش‌آموزان نیز در این حادثه دچار نقص عضو و قطع نخاع شدند. آذر۱۳۹۶، در تصادف اتوبوس راهیان نور، پنج نفر، از جمله دو دانش‌آموز جان خود را از دست دادند.
۱۸ مهر ۱۳۹۷ نیز اتوبوس حامل دانش‌آموزان اردوی راهیان نور آذربایجان شرقی در کمربندی تبریز بر اثر لغزندگی جاده دچار حادثه شد. در این حادثه، دو نفر از دانش‌آموزان آذربایجان شرقی درگذشتند. همه سرنشینان آن دچار مصدومیت شدند ولی نقص عضو در پی نداشت.
آذر ۱۴۰۲، یک دانش‌آموز ۹ ساله در اردوی مدرسه در مینودشت جان خود را از دست داد. به گفته دادستان این شهر، اردوی دانش‌آموزی علی‌رغم هشدار سطح نارنجی هواشناسی در جنگل‌های مینودشت برگزار شد و باعث مرگ یک دانش‌آموز و شکستگی پای دانش‌آموزی دیگر شد.
اردوی مرگ با زائر بهشت
حکومت جمهوری اسلامی در سال‌های گذشته به صورت گسترده و اجباری دانش‌آموزان و کادر آموزشی و فرهنگیان را در مراسم دولتی‌ـ حکومتی خود شرکت داده است. مراسم «۱۳ آبان»، روز «قدس» و «۲۲ بهمن» از جمله آن‌ها هستند.
چهارشنبه۱۳ دی ۱۴۰۲ نیز نوبت اردوی زائر بهشت برای شرکت دادن اجباری دانش‌آموزان در سال‌مرگ قاسم سلیمانی بود. ۲۶ دانش‌آموز در این مراسم به دلیل بمب‌گذاری انتحاری کشته شدند.
هم‌زمان با برگزار شدن مراسم چهارمین سال‌مرگ قاسم سلیمانی، فرمانده کشته شده سپاه قدس در عملیات امریکا، دو انفجار در مسیر «گلزار شهدای کرمان»، محل دفن سلیمانی رخ داد. بر اساس اعلام نام و محل مدارسی که دانش‌آموزان آن‌ها در مراسم شرکت داده شده، عمده دانش‌آموزان کشته شده از نواحی یک و دو آموزش و پرورش استان کرمان و شماری هم از مدارس در حاشیه شهرها و محلات فقیرنشین اطراف کرمان بودند.
بر اساس پژوهش موسسه آموزش و پژوهش در مدیریت و برنامه‌ریزی که بهمن ۱۳۹۶ نتایج آن منتشر شد، کرمان جزو ۱۰ شهر نخست فقیرنشین کشور شناسایی شده است. این تحقیق مدعی شد نواحی شهری و روستایی استان کرمان فقیرنشین‌ترین نواحی کشور هستند.
نیمی از دانش‌آموزان کشته شده در مراسم سال‌مرگ قاسم سلیمانی از مدارسی در ناحیه یک کرمان به این مراسم برده شده بودند.
منطقه یک شهرداری کرمان در محدوده تقریبی شمال غربی شهر قرار گرفته است.
طبق اطلاعات موجود، رتبه توسعه یافتگی این منطقه در بین مناطق شهری، چهار است و کمترین امکانات شهری در این منطقه قرار دارد؛ به این معنا که شماری از دانش‌آموزان کشته شده از محلات و خانواده‌های محروم و نسبتا فقیر بوده‌اند.
موسی برزین، حقوق‌دان در مورد موارد الزامی در خصوص اردوهای دانش‌آموزی تاکید می‌کند که تعداد دانش‌آموزان، مسافتی که دانش‌آموزان را از مدرسه دور می‌کنند و تعداد سرپرست یا مربی که برای دانش‌آموزان در نظر گرفته می‌شود، بسیار مهم است: «طبق این آیین‌نامه، هرشخصی نمی‌تواند به عنوان سرپرست در اردو حضور داشته باشد. سرپرست باید ویژگی‌های در نظر گرفته شده در این آیین‌نامه را داشته باشد.»
او می‌گوید: «رضایت کتبی اولیا مهم و الزامی است. ضمن این که سرپرست همراه دانش‌آموران باید ابلاغیه ماموریت داشته باشد. هم‌چنین باید جلسه توجیهی برای عوامل اجرایی اردو برگزار شده باشد.»
برزین می‌گوید: «چون این کودکان را شهید اعلام می‌کنند، پرونده‌ای برای آن‌ها در بنیاد شهید درست می‌کنند. بنیاد شهید هم خسارت و دیه به خانواده‌ها پرداخت می‌کند و کشتار دانش‌آموزان را فیصله می‌دهد.»
اولیای دانش‌آموزان در مقابل فشار حکومتی چه کنند؟
به گفته موسی برزین، کادر آموزشی در قالب دریافت رضایت‌نامه از والدین دانش‌آموزان، چهارچوب ظاهری را رعایت می‌کنند، برای همین شکایت از مدیر مدرسه و بازداشت آن‌ها بعد از رخ‌داد حوادث در اردوهای مدارس ممکن نیست. آموزش و پرورش نیز به کارکنان مدارس برای فرستادن دانش‌آموزان به اردوهای حکومتی اجبار می‌کند و کادر آموزشی و معلمین نیز گاهی چاره‌ای جز اطاعت ندارند.
توصیه این حقوق‌دان به والدین این است: «خانواده‌ها اجازه کتبی شرکت به فرزندان خود را در چنین مراسمی ندهند. مدارس هم اجازه ندارند که به خانواده‌ها برای فرستادن دانش‌آموزان فشار وارد کنند. رضایت یک بحث قلبی است. نه آموزش و پرورش می‌تواند برای بردن دانش‌آموزان به هرگونه اردویی فشار وارد کند و نه مدارس می‌توانند چنین فشاری به اولیای دانش‌آموزان وارد کنند.»
ایران‌وایر
ثمانه قدرخان