آیا گروسی در مذاکرات تهران و اصفهان موفق بود؟
«رافائل گروسی»، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پس از ملاقات با مقام‌های ارشد جمهوری اسلامی ایران در تهران و اصفهان به وین بازگشت. او در این سفر پیشنهاد کرد که برای حل اختلافات کهنه شده میان ایران و آژانس، توافق اسفند ۱۴۰۱ در تهران احیا شود. آیا احتمال کاهش اختلاف در میان است؟
سرانجام «رافائل گروسی» که از بهمن سال ۱۴۰۲ برای سفر به ایران ابراز آمادگی کرده بود، با سه ماه تاخیر، در قالب نشست بین‌المللی «علوم و فناوری هسته‌ای» از سوی جمهوری اسلامی دعوت شد و در تهران با «حسین امیرعبداللهیان»، وزیر امور خارجه و معاونش، «علی باقری» که مذاکره کننده ارشد اتمی است، ملاقات کرد.
او پس از گشتی شبانه در میان آثار تاریخی اصفهان، صبح روز بعد با «محمد اسلامی»، رییس سازمان انرژی اتمی ایران دیدار کرد و بدون ملاقات با «ابراهیم رئیسی» به وین بازگشت.
گروسی پس از اولین دیدارش در تهران اعلام کرد و در شبکه «ایکس» (توییتر سابق) هم نوشت: «مجموعه‌ای از تمهیدات عملی را برای احیای بیانیه مشترک چهارم مارچ ۲۰۲۳ با هدف احیای روند اعتمادسازی و افزایش شفافیت پیشنهاد کردم.»
تفاهم ۱۵ اسفند ۱۴۰۱ ایران و آژانس جز در یک مورد تازه که مربوط به غنی‌سازی ۸۴ درصدی اورانیوم بود، در بقیه موارد اجرا نشد و عملا شکست خورد.
او پس از ملاقات با امیرعبداللهیان، از تلاش برای احیای آن توافق گفت، بدون این که عبداللهیان هم اظهارنظر یا دست‌کم ابراز علاقه مشابهی در این رابطه کند.
این دومین دیدار گروسی و امیرعبداللهیان در تهران بود. او زمانی که وزیر امور خارجه دولت رئیسی شد، حاضر به ملاقات با گروسی نشده بود؛ نشانه‌ای آشکار از این که پرونده اتمی که در زمان ریاست جمهوری «حسن روحانی» به وزارت امور خارجه بازگشته بود، بار دیگر از آن‌جا به شورای عالی امنیت رفته که اینک دبیر آن، «علی‌اکبر احمدیان»، یک سرتیپ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و از فرماندهان جنگ هشت ساله با عراق است.
اعلام عمومی پیشنهاد طرح گروسی در تهران در وضعیتی انجام شد که وزیر امور خارجه هیچ کنفرانس خبری مشترکی با او برگزار نکرد و حتی در زمان گرفتن عکس یادگاری هم به جای پرچم آژانس در کنار مدیرکل، پرچم جمهوری اسلامی قرار داده شده بود.
یک روز بعد در اصفهان و پس از مذاکراتی نسبتا طولانی، گروسی و هیات همراهش با اسلامی و مدیران سازمان انرژی اتمی ایران که «محسن نذیری اصل»، سفیر جمهوری اسلامی در آژانس هم در آن حضور داشت، گروسی دوباره همان مظنونی را که از تهران در شبکه ایکس نوشته بود، در کنفرانس خبری هم اعلام کرد و گفت با ایرانی‌ها به این تفاهم رسیده است که توافق‌نامه و سند جدیدی امضا نشود و به جای آن دو طرف، قدم‌های مشخصی برای اجرای توافق ۱۵ اسفند ۱۴۰۱ بردارند.
گروسی مطابق رویه خود جزییات بیشتری درباره تفاهمش با رییس سازمان انرژی نگفت اما پیش از او، اسلامی هم گفته بود سند تازه‌ای با آژانس امضا نمی‌شود اما هدف حل و فصل اختلافاتی است که به گفته او فقط مربوط به دو مکان اعلام نشده به آژانس است.
گروسی در این باره هیچ حرفی نزد اما پیش‌تر در گزارش‌های او به وجود سه مکان آلوده به اورانیوم اشاره شده بود که آژانس از وجود آن‌ها مطلع نبوده است. این مکان‌ها در «تورقوزآباد» در جنوب تهران، ورامین در شرق تهران و مریوان در استان کردستان در غرب ایران هستند.
به جز این، آژانس خواستار توضیحات جمهوری اسلامی درباره آزمایش‌های انفجاری در مرکزی در آباده استان فارس است که در تسلیحات اتمی کاربرد دارد. اسلامی به این موضوع اشاره نکرد و فقط مدعی حل و فصل اختلاف با آژانس درباره گم شدن مقداری اورانیوم طبیعی شد. گروسی درباره هیچ‌کدام از این موارد نفیا و اثباتا صحبتی نکرد. پس از ترک اصفهان، مطابق سنت او اعلام شد که به محض رسیدن به وین، کنفرانس خبری خواهد داشت.
مقام‌های ایران در جریان سفر اخیر گروسی به وضوح موضوع مذاکرات را بر اساس موافقت‌نامه‌های دوجانبه با آژانس اعلام کردند و اسلامی در چند نوبت گفت مطالب مطرح شده هیچ ارتباطی با توافق هسته‌ای برجام ندارد که آژانس مسوول راستی‌آزمایی اقدامات جمهوری اسلامی در اجرای آن است.
آن‌چه در سفر دو روزه گروسی به تهران اتفاق افتاد و اعلام شد، تاکنون چیزی بیشتر از «تفاهم» و «موافقت» برای کاهش اختلافات نبوده است و بر اساس رویه‌ای که جمهوری اسلامی دارد، امیدواری گسترده‌ای برای تحقق آن وجود ندارد.
اگر حکومت ایران تمایل به حل فوری اختلافات با آژانس بود، انجام این سفر در اسفند ۱۴۰۲ و شروع به دادن پاسخ‌های فنی به آژانس درباره مسایلی همچون مکان‌های آلوده به اورانیوم، می‌توانست در گزارش اسفند ماه مدیرکل درج و نتیجه احتمالا مثبت آن در نشست فصلی شورای حکام در همان اسفند ماه منعکس شود.
مساله‌ای که اکنون آژانس با جمهوری اسلامی دارد، مربوط به پرونده «ابعاد احتمالا نظامی» برنامه اتمی ایران یا «پی‌ام‌دی» است که گرچه تلاش شده در جریان توافق «برجام» بسته شود اما ابعاد آن چنان فراگیر است که عملا جز با همکاری و ارایه تصویری کاملا شفاف از برنامه اتمی، غیرقابل مختومه شدن است. این ابهامات پس از آن دوباره مطرح شدند که اسراییل اسنادی از بایگانی اتمی جمهوری اسلامی را که از داخل ایران به سرقت برده، در اختیار آژانس قرار داده است.
باز شدن پرونده پی‌ام‌دی به معنای به راه افتادن دومینویی از سوالات و ابهامات تازه بازرسان آژانس است که جمهوری اسلامی به دلیل پرهیز از آن ترجیح می‌دهد، در موقعیت بن‌بست کنونی که سوالات کمتری وجود دارد، باقی بماند.
اظهارات مقام‌های سیاسی و نظامی جمهوری اسلامی در ماه‌ها و هفته‌های اخیر درباره توانایی در ساخت سلاح اتمی اینک در فواصل کوتاه‌تری، با بیانی هشدارآمیز تکرار می‌شوند. این در حالی است که ابهامات جدی بازرسان آژانس درباره سوابق اقدامات ایران، مانع آن هستند که مسایلی همچون دلیل آزمایش چاشنی‌های انفجاری در آباده استان فارس مشمول مرور زمان شوند.
تفاهم و ابراز علاقه جمهوری اسلامی ایران برای حل اختلافات با آژانس در جریان سفر اردیبهشت ۱۴۰۳ رافائل گروسی به تهران اگر بر اساس الگوی‌های رفتاری سال‌های اخیر ایران، خصوصا از زمان سرکار آمدن رئیسی باشد، امید چندانی به تحقق آن نیست. هرچند نباد از زبان بدن و چهره گروسی در جریان ملاقات‌هایش با مقام‌های جمهوری اسلامی نتایج گسترده گرفت اما به هر صورت، وضعیت ناخرسند و چهره در هم کشیده او در این دیدارها را هم نمی‌توان بی‌دلیل دانست.