کوروش و مدیریت تغییر

الن بستاکیان – کوروش بزرگ یکی از بزرگترین پادشاهان تاریخ ایران و بنیانگذار امپراتوری هخامنشی است. او به دلیل توانایی‌های مدیریتی و نوآوری‌های خود در تغییرات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی شناخته می‌شود. در این نوشته کوتاه، نتیجه تحقیقی را که اخیرا انجام داده‌ام را به اختصار توضیح می‌دهم. در این پروژه، از مشاوره تخصصی «ندا» از ایران دارای دکترا و سوابق پژوهشی در زمینه تاریخ و فرهنگ ایران پارسی برخوردار بودم، و همچنین از ترجمه منشور کوروش توسط دکتر شاهرخ رزمجو مترجم رسمی‌ موزه بریتانیا استفاده کرده‌ام و سپس تغییراتی را که کوروش برای شکل‌ دادن و حفظ امپراتوری خود انجام داده، از لنز مدیریت تغییر (تخصص خودم) تحلیل کرده‌ام.

کوروش تغییرات بزرگی در ایران باستان ایجاد کرد که این سرزمین پهناور را به یکی از بزرگترین و پیشرفته‌ترین امپراتوری‌های زمان خود تبدیل نمود و تأثیرات عمیقی بر تاریخ گذاشت.

پیش از کوروش، شرایط در ایران و دیگر مناطق تحت کنترل او به گونه‌ای بود که تفاوت‌های قابل توجهی با تغییراتی که کوروش ایجاد کرد، داشت. به همین دلیل من از دید تخصصی مدیریت تغییر، کار سترگ  او را در رده Highly Impactful and transformational changes (تغییرات بسیار مؤثر و متحول‌کننده) ارزیابی می‌کنم:

کوروش یک امپراتوری گسترده و چندملیتی بنا نهاد. او با مدیریت هوشمندانه، قلمروهای مختلفی را تحت کنترل درآورد و آنها را با رعایت فرهنگ محلی و بومی اداره کرد.

حقوق بشر یکی از دستاوردهای کوروش بود. او آزادی فرهنگی را به تمامی‌ مردمان تحت حکومت خود اعطا کرد و بر رعایت حقوق انسان‌ها تأکید داشت.

ادیان مختلف اجازه داشتند در آزادی دین خود را داشته باشند و آیین و مناسک خود را اجرا کنند. کمک او به بازگشت یهودیان به سرزمین خود و بازسازی معبدشان یکی از نمونه‌های برجسته در مدارای مذهبی اوست.

او ساختار مدیریتی منسجم و سیستم اداری و حکومتی منظمی‌ ایجاد کرد. با ایجاد ساختارهای متکی به استانداردهای واحد در سرتاسر امپراتوری، توانست حکومتی کارآمد برپا کند. او استان‌هایی را ایجاد کرد که هر کدام توسط فرمانداران اداره می‌شدند. ایجاد یک سیستم اداری و اقتصادی واحد در یک امپراتوری وسیع و چندملیتی کار آسانی نبود. کوروش باید توان مدیریتی و اداری بالایی به کار می‌گرفت تا بتواند این ساختارها را ایجاد و حفظ کند. هر منطقه قوانین، مالیات‌ها و سیستم اداری خاص خود را داشت و هماهنگ کردن آنها با سیستم مرکزی یک چالش بزرگ به شمار می‌رفت.

او به توسعه ارتباطات با بنیانگذاری جاده‌های شاهراه کمک کرد. این جاده‌ها نه تنها برای انتقال نیروها، بلکه برای افزایش تجارت و تبادل فرهنگی نیز استفاده می‌شدند و بسیار مهم بودند.

کوروش ثبات اجتماعی و فرهنگی آورد. مهاجرت و جابجایی آرام مردمان را آزاد کرد. برخلاف بسیاری از فاتحان دوران قدیم که مردم مغلوب را به اسارت می‌بردند، کوروش به مردم اجازه می‌داد در سرزمین‌های خود بمانند یا به مناطق اولیه خود بازگردند. این باعث ثبات اجتماعی و فرهنگی در امپراتوری شد.

پیش از کوروش، ایران از چندین پادشاهی تشکیل شده بود، و این حکومت‌ها اغلب بطور جداگانه از هم عمل می‌کردند و وحدت سیاسی بین آنها وجود نداشت. او وحدت سیاسی را سرزمین را تحقق بخشید.

قبل از کوروش، سیستم‌های اداری و حکومتی در امپراتوری‌ها و پادشاهی‌های مختلف، بطور متمرکز و منظم وجود نداشت. و این موضوع باعث بی‌نظمی‌ در اداره و مدیریت مناطق می‌شد. او نظام اداری واحد بنا نهاد.

او در مدیریت چالش‌ها و مخالفت‌ها موفق بود. تغییرات بزرگی که کوروش در مناطق تحت کنترل خود ایجاد کرد، به هیچ وجه ساده نبودند و او با چالش‌ها و مخالفت‌های متعددی مواجه شد. به‌ ویژه وقتی او تلاش می‌کرد امپراتوری چندملیتی و منسجم خود را بسازد، برخی از گروه‌ها و پادشاهی‌های محلی با او مخالفت می‌کردند. مخالفت‌های درونی در امپراتوری هم وجود داشت. حتی پس از فتح و ادغام این پادشاهی‌ها در امپراتوری هخامنشی، برخی از فرمانداران محلی و گروه‌های قدرت‌طلب با سیاست‌های کوروش مخالفت می‌کردند. برخی از آنها به ساختار اداری و حکومتی جدید کوروش یا به مدارای مذهبی او اعتراض داشتند.

مخالفت مذهبی و فرهنگی هم وجود داشت. در برخی مناطق تحت حکومت کوروش، گروه‌های مذهبی و فرهنگی که به شدت به دین و رسوم محلی خود پایبند بودند و تغییرات اجتماعی و فرهنگی را که کوروش ایجاد کرد، تهدیدی علیه خود ارزیابی می‌کردند، با او مخالف بودند.

ایجاد حکومت منسجم در عین مقاومت پادشاهی‌های رقیب، از دستاوردهای او بود. کوروش برای ایجاد امپراتوری خود، ابتدا باید با پادشاهی‌های قوی و پرقدرت مقابله می‌کرد.

او محبوبیت و اعتماد مردم را به دست آورد. کوروش با ترکیبی از سیاست‌های هوشمندانه، روش‌های دیپلماتیک و نظامی‌ موفق شد. او نه تنها از قدرت نظامی‌ خود بهره برد، بلکه با مدارا و رعایت فرهنگ‌ها و ادیان مختلف، توانست محبوبیت و اعتماد مردم مناطق مختلف را به دست آورد و امپراتوری‌اش را پایدار کند. استفاده از دیپلماسی بجای زور از کارهای برجسته کوروش بود. وی در بسیاری از فتوحات خود بجای تکیه بر قدرت نظامی، از دیپلماسی و مذاکره بهره گرفت. او توانست بدون جنگ‌های خونین، مناطق وسیعی را به قلمرو خود اضافه کند و به مردم احترام بگذارد.

تاثیرگذاری اتباع در تصمیم‌گیری‌ مورد ارزشمند دیگری از سیاست او بود. اعطای آزادی به اتباع و زیردستان در زمان او اتفاق افتاد. در نبردها نظر سپاهیان برای او مهم و در تصمیم‌گیری‌هاش تاثیرگذار بود.

او با پذیرفتن غیرخودی (هم در زمینه‌ی باورها و عقاید و هم حکومت) به موفقیت مدیریت خود کمک کرد. این شاید همان چیزی باشد که در ادبیات امروز به آن تساهل و تسامح و مدارا گفته می‌شود.

در زمینه مدیریت بحران، کوروش در بحران‌های داخلی و خارجی با درایت و شجاعت تصمیم‌گیری می‌کرد. او توانست چالش‌های بسیاری را با استفاده از تدابیر خردمندانه و احترام به مردم و سربازان خود حل کند.

کوروش به بیان شفاف سیاست‌ها و اهداف خود معروف بود. «استوانه کوروش» یا منشور معروف او اغلب به عنوان اولین اعلامیه حقوق بشر در نظر گرفته می‌شود که سیاست‌های او را به شیوه‌ای شفاف ترسیم می‌کند.

در نمودار زیر ارتباط مواردی که در بالا یاد شد با استراتژی‌ها و تاکتیک‌های مدیریت تغییر نشان داده می‌شود:

بطور کلی، یک نکته مهم را در این روابط متوجه شده‌ام. او از استراتژی‌های زیادی برای متحد کردن مردم و بخش‌هایی از امپراتوری خود استفاده کرده است. در گرافیک بالا می‌بینید که برخی از کارهایی را که او انجام داده  با مربع‌های نقطه‌چین سفید مشخص کرده‌ام. اینها کارهایی هستند که او برای ائتلاف، همبستگی و حمایت حداکثری انجام داده است.

در این پروژه، سپس ارزش‌ها و اصول مدیریت تغییر گنجانده شده در منشور کوروش بزرگ را بررسی کردم.

کلمات کلیدی که در متن منشور پیدا کردم و مربوط به مدیریت تغییر هستند در سمت چپ گرافیک زیر دیده می‌شوند:

با توجه به محتوای آنها، آنچه در سمت راست گرافیک بالا قرار داده‌ام نشان می‌دهد که برخی ارزش‌ها و اصولی که ما در تخصص مدیریت تغییر داریم، مستقیم یا غیرمستقیم در منشور کوروش آمده است.

در نهایت می‌خواهم بگویم که کوروش یک رهبر متفاوت بوده است که استراتژی‌های تغییر هوشمندانه‌ای را برای ساختن امپراتوری خود اجرا کرد که مردم متحد در صدر آن قرار دارند.

*دکتر الن بستاکیان مدیر ارشد تخصص مدیریت تغییر در انجمن جهانی متخصصین مدیریت تغییر، عضو کنونی هیئت هماهنگی اندیشکده ققنوس، مشاور ایرانسانس و موسس اندیشکده مدیریت هوشمند تغییر برای حقوق بشر در کانادا