رهبر جمهوری اسلامی برای اولین بار در طول دوران زعامتش اعتراف کرد که «اعتماد مردم» آسیب دیده است؛ هرچند تاکید کرد که «کمی» از اعتماد مردم به «دولت» کاسته شده است٬ نه نظام.
علی خامنه‌ای ادامه داد که این اعتماد باید «ترمیم و احیا» شود.
او گفت: «این بزرگ‌ترین سرمایه است برای یک دولت که بتواند اعتماد مردم را جلب کند، که خب البته این متأسفانه یک مقداری آسیب دیده.»
خامنه‌ای در شرایطی به کاهش میزان اعتماد مردم به حکومت اعتراف کرد که تنها چندماه قبل یکی از کم فروغ‌ترین ادوار انتخابات در جمهوری اسلامی برگزار شده است و حداقل طی چهار سال گذشته ایران صحنه اعتراضات گسترده یا منطقه‌ای بوده و مردم با بحران‌های گوناگون مواجه هستند.
هر حکومت سه پایه استوار دارد و مادام که این سه پایه برقرار است آن حکومت استوار است؛ مشروعیت، کارآمدی و مقبولیت.
مشروعیت حکومت‌ها در جهان امروز به صورت ادواری از طریق برگزاری انتخابات به بوته آزمایش گذاشته می‌شود؛ کارآمدی در عرصه عمل به بوته آزمایش گذاشته می‌شود و مقبولیت را مردم با حمایت در عرصه‌های عمومی به نمایش در می‌آید.
هرچند رهبر جمهوری اسلامی اعتراف کرده است که پایه مقبولیت به لرزش در آمده٬ اما وضع سه پایه دیگر نیز آن چنان خوب نیست.
انتخاباتی که نظام را «بی‌آبرو» کرد
اگرچه مردم از انتخابات مجلس یازدهم نیز استقبال گرمی نکردند٬ اما انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰ تاریخ ساز شد. برای اولین بار پس از انقلاب ۵۷ در حالی که کل واجدین شرایط ۵۹ میلیون اعلام شده بودند٬ تنها ۲۸ میلیون و ۹۳۳ هزار و ۴ نفر در انتخابات مشارکت داشتند.
یعنی از جمعیت واجدین شرایط سی میلیون و سی و هشت هزار و سه نفر از شرکت در انتخابات خودداری کردند؛ مشارکت ۴۸/۸ دهم درصدی در انتخابات ریاست جمهوری پایین‌ترین میزان مشارکت در انتخابات در تاریخ است.
اما از میان شرکت کنندگان نیز ۳ میلیون ۷۲۶ هزار و ۸۷۰ نفر رای باطله دادند. یعنی در مجموع بیش از چهل میلیون نفر یا انتخابات را تحریم کردند یا در قدم دوم رای باطله دادند.
رهبر جمهوری اسلامی پس از رد صلاحیت گسترده نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری و افزایش میزان عدم استقبال مردمی از انتخابات سعی کرد با چند سخنرانی مردم را برای شرکت در انتخابات تهیج کند.
مشروعیت حکومت‌ها در جهان امروز به صورت ادواری از طریق برگزاری انتخابات به بوته آزمایش گذاشته می‌شود؛ کارآمدی در عرصه عمل به بوته آزمایش گذاشته می‌شود و مقبولیت را مردم با حمایت در عرصه‌های عمومی به نمایش در می‌آید.
علی خامنه‌ای روز چهارشنبه ۲۶ خرداد گفته بود: «عدم حضور در انتخابات به معنی فاصله گرفتن مردم از نظام اسلامی است و اگر حضور مردم در انتخابات روز جمعه کاهش یابد شاهد افزایش فشارهای دشمن خواهیم بود.»
رهبر جمهوری اسلامی طی یک سخنرانی در آخرین روز مجاز برای تبلیغات انتخاباتی افزوده بود: «اگر بخواهیم فشارهای دشمنان از بین برود یا کاهش پیدا کند، راه آن افزایش حضور مردم در انتخابات است و پشتوانه مردمی باید به رخ دشمنان کشیده شود.»
او تاکید کرده بود: «حضور مردم در انتخابات، نظام جمهوری اسلامی را به معنای واقعی کلمه قدرتمند می‌کند.» رهبر جمهوری اسلامی همچنین از مردم خواست که رای بدهند تا برای نظام آبرو بخرند.
پیش از آن نیز در شرایطی که «کاهش مشارکت مردم به نگرانی عمده مسئولان حکومت تبدیل شده بود» نشریه خط حزب الله فتوایی از خامنه‌ای منتشر کرده بود مبنی بر اینکه رای سفید «اگر موجب تضعیف نظام اسلامی باشد، حرام است.»
با تمام این احوال پایه مشروعیت نظام که در انتخابات ۸۸ لق شده بود٬ طی دو انتخابات گذشته مجلس و ریاست جمهوری شکست.
کرونا فقدان کارآمدی نظام را آشکار کرد
پایه کارآمدی نظام نیز مدت‌هاست که لق شده است.
جمهوری اسلامی که از تامین آب و برق شهروندان ناتوان است٬ در دوران کرونا نشان داد کارآمدی‌اش تا چه حد تنزل پیدا کرده است.
رهبر جمهوری اسلامی در یک سخنرانی به مناسبت ۱۹ دی‌ماه٬ نه به روش‌های قدیمی مانند عنوان کردن عباراتی مانند «ولی من موافق نیستم»٬ «بهتر است نشود» حتی «به نظرم من خطاست»، بلکه به صورت قاطع اعلام کرد که ورود واکسن‌های آمریکایی یا انگلیسی به ایران ممنوع است و به فرانسه هم اعتماد ندارد.
مخالفت او با واردات واکسن‌های معتبر جهانی و پافشاری برای تولید واکسن داخلی تا کنون موجب مرگ …. نفر شده است. گذشته از آن خودداری از اعمال قرنطینه عمومی و صدور اجازه برای برگزاری مراسم مذهبی و … همگی موجب شدند تا ایران به یکی از بالاترین نرخ‌ها ابتلا به کرونا و مرگ بر اثر آن در دنیا تبدیل شود.
اگرچه خامنه‌ای ۲۱ مردادماه امسال طی یک سخنرانی دیگر اجازه واردات واکسن‌های غربی را صادر کرد و پروپاگاندای رسانه‌ای حامی او سعی در تطهیرش دارند٬ اما افکار عمومی انگشت اتهام را از سوی او برنگردانده است.
بحران عدم کارآمدی محدود به شیوع کرونا در کشور نیست. پیش از آن نیز مردم استان خوزستان در اعتراض به کم آبی و «تشنگی» به خیابان‌ها آمده بودند.
تظاهرات اعتراضی به کم آبی در شهرهای استان خوزستان در جمعه ۲۵ تیرماه آغاز برای برای روزهای متوالی در چندین شهر این استان ادامه پیدا کرد. به مرور در چندین شهر و استان دیگر نیز شهروندان در حمایت از مردم خوزستان به خیابان‌ها آمدند.
بحران عدم کارآمدی محدود به شیوع کرونا در کشور نیست. پیش از آن نیز مردم استان خوزستان در اعتراض به کم آبی و «تشنگی» به خیابان‌ها آمده بودند.
آمار کشته شدگان و بازداشت شدگان این اعتراضات همچنان مشخص نشده است ولی اخبار غیر رسمی حاکی از کشته شدن حداقل هشت نفر و بازداشت بیش از چهارصد نفر است. در آن دور از اعتراضات نیز معترضان علیه رهبر جمهوری و «اصل» نظام شعار می‌دادند.
تیر ماه امسال نیز که کشور درگیر بحران بی‌برقی شده بودند٬ اعتراض‌ها به سرعت عالی‌ترین مقام نظام را هدف قرار داد و معترضان در شهرهای مختلف علیه علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی٬ شعارهایی از جمله «مرگ بر دیکتاتور» و «مرگ بر خامنه‌ای» سر دادند.
مقبولیت بر باد رفته
بارزترین مصداق عدم مقبولیت جمهوری اسلامی و عالی‌ترین مقام آن را می‌توان در آن دید که چندیست شهروندان ایران حتی در اعتراض به تاخیر چند دقیقه‌ای مترو شروع به شعار دادن برعلیه خامنه‌ای و «اصل» نظام می‌کنند.
عدم مقبولیت که محصول مستقیم ناکارآمدی و عدم مشروعیت است خود را در عرصه‌های مختلف نشان می‌دهد.
بی‌اعتنایی نسبت به قوانین یکی از مصادیق عدم مقبولیت قانون گذار است. عموم شهروندان نسبت به قوانین جمهوری اسلامی بی‌اعتنایی می‌کنند؛ از زمانی که استفاده از ویدئو ممنوع بود تا امروز که استفاده از برخی شبکه‌های مجازی ممنوع است اما عموم مردم بی‌توجه به این قوانین «ممنوعیات» جمهوری اسلامی را زیر پا می‌گذارند.
سرباز زدن شهروندان از پذیرش پوشش مدنظر جمهوری اسلامی٬ رتبه بالای ایران در جهان در مصرف مشروبات الکلی و ….
از سوی دیگر تمایل به مهاجرت از ایران گرفته تا فرار سرمایه از کشور نیز از مصادیق عدم مقبولیت نظام است.
بنابر آخرین بدست آمده از آمار مهاجرت ایرانیان به کشورهای خارجی و رتبه ایران در این زمینه، جمعیت مهاجران ایرانی از تعداد ۸۱۹.۹۳۶ هزار نفر در سال ۱۹۹۰ به ۱.۹۳۷.۰۴۸ هزار نفر در سال ۲۰۱۹ تغییر کرده است.
بی‌اعتنایی نسبت به قوانین یکی از مصادیق عدم مقبولیت قانون گذار است. عموم شهروندان نسبت به قوانین جمهوری اسلامی بی‌اعتنایی می‌کنند؛ از زمانی که استفاده از ویدئو ممنوع بود تا امروز که استفاده از برخی شبکه‌های مجازی ممنوع است اما عموم مردم بی‌توجه به این قوانین «ممنوعیات» جمهوری اسلامی را زیر پا می‌گذارند.
تا پیش از آغاز پاندمی جهانی کرونا سهم مهاجران ایرانی از مقدار کل مهاجرت در جهان از ۱.۴۵% در سال ۱۹۹۰ به ۲.۲۹% درصد در سال ۲۰۱۹ تغییر پیدا کرده است.
ایرانیان تنها در ترکیه در خرید خانه رکورد زدند. مرکز آمار ترکیه اعلام کرده بود که ایرانی‌ها طی سال ۲۰۲۰ حدود ۷۱۸۹ خانه در ترکیه خریداری کرده‌اند که نسبت به سال ۲۰۱۹ حدود ۲۵ درصد رشد داشته و نسبت به دوران قبل از تحریم‌ها ۱۰ برابر شده است.
خطر در کمین هر ساختاری است که یکی از این سه پایه آن سست شده باشد. در برخی کشورها حاکمیت می‌تواند با قوت بخشیدن به یک پایه٬ سست بودن دیگر پایه‌ها را جبران کند؛ ولی در نهایت همین موضوع توازن و تعادل را در بلند مدت بر هم می‌زند. این خطر در کمین جمهوری اسلامی نیز هست. مشت آهنین و اعمال قدرت نظامی نیز ممکن است برای مدتی محدود سست شدن هر کدام از پایه‌ها را پنهان کند اما در طولانی مدت این نیز جبران عدم مقبولیت٬ مشروعیت و کارآمدی نخواهد بود.
زیتون- سولماز ایکدر: