جمهوری اسلامی دست‌کم دو “تضمین” از اروپا می‌خواهد: روشن شدن میزان خرید نفت از ایران و دسترسی به ارز حاصل از فروش آن. یک کارشناس انعطاف ایران در سیاست‌های منطقه‌ای و برنامه موشکی‌اش را شرط توفیق تلاش‌های اروپا می‌داند.
موانع موجود بر سر راه انتقال دارایی‌های ایران به داخل کشور
پس از خروج آمریکا از برجام و با بازگشت قریب‌الوقوع تحریم‌های ثانویه آمریکا علیه جمهوری اسلامی، ایران بیش از پیش نگران مسدود شدن دارایی‌های خود در خارج از کشور به‌خصوص در کشورهای اروپایی است. یکی از جلوه‌های این نگرانی را می‌توان در قصد ایران برای انتقال ۳۰۰ میلیون یورو پول نقد با هواپیما از آلمان به داخل کشور مشاهده کرد؛ اقدامی کم‌سابقه که نشانگر جدیت خطر انسداد دارایی‌های ایران در خارج از مرزهای این کشور است.
در حالی که جمهوری اسلامی مدعی نیاز به این پول‌ها برای تأمین ارزی مسافران ایرانی برای سفرهای خارجی است، ایالات متحده از انگیزه‌های دیگر مقام‌های ایران برای استفاده از منابع ارزی این کشور سخن می‌گوید.
آمریکا از یک‌سو از تمام کشورهای طرف معامله با ایران خواسته است تا خرید نفت خود از این کشور را به‌تدریج تا ۱۳ آبان‌ماه سال جاری (۱۳۹۶) متوقف کنند و از سوی دیگر با تهدید مشتری‌های جهانی نفت ایران به مجازات‌های مرتبط با تحریم جمهوری اسلامی، هر چه بیشتر راه‌های ورود دارایی‌های ایران در خارج و نیز ارز حاصل از فروش احتمالی نفت را به این کشور مسدود کرده است.
آمریکا هم‌زمان با تلاش برای رساندن صادرات نفت ایران “به صفر”، تمام توان خود را برای قطع دسترسی ایران به منابع ارزی‌اش با این ادعا به کار گرفته که این منابع صرف “حمایت از تروریسم، گسترش ناامنی در منطقه و برنامه‌های پرهزینه موشکی و هسته‌ای” جمهوری اسلامی می‌شود.
سه کشور اروپایی امضاکننده توافق هسته‌ای با ایران یعنی بریتانیا، فرانسه و آلمان نیز که تاکنون بر حفظ برجام تأکید کرده‌اند، در عین حال گفت‌وگوهایی با جمهوری اسلامی بر سر برنامه موشکی و نقش این کشور در خاورمیانه را ضروری دانسته و حتی از لزوم “توافق مکمل” با ایران سخن گفته‌اند.
خطر برای جمهوری اسلامی چنان جدی است که حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران را در سفر اخیر اروپایی‌اش بر آن داشت تا کشورهای منطقه و جهان را در قلب اروپا تلویحا تهدید به “بستن تنگه هرمز” کند.
چالش اصلی صادرات نفت و گاز
همچنین گویا سه کشور اروپایی در کنار روسیه و چین در مذاکرات اخیرشان با ایران، به‌رغم تأکید بر حق ایران برای صادرات نفت و گاز، به راه حل مشخصی برای مقابله با تحریم‌های آمریکا علیه جمهوری اسلامی دست نیافته‌اند، زیرا چالش بزرگ موجود بر سر راه صادرات نفتی و گازی ایران، پیش از هر چیز فراهم کردن زمینه‌های انتقال ارز به این کشور و رفع مشکل مبادلات مالی و بانکی با آن است.
بریتانیا، فرانسه و آلمان به همین دلیل اعلام کرده‌اند که برای حفظ برجام در جست‌وجوی راه حلی برای نقل و انتقال ارز به ایران هستند. جمهوری اسلامی از اروپا “تضمین” می‌خواهد، اما به نظر می‌رسد این کشورها هنوز حتی قادر به دادن “تضمین” به شرکت‌های خود هم نیستند و هم‌زمان با مذاکره با تهران، تلاش می‌کنند تا راهی را برای معافیت شرکت‌های اروپایی طرف معامله با ایران از تحریم‌های آمریکا یا حفاظت از آنها در برابر این تحریم‌ها بیابند.
طرف اروپایی به دنبال ایجاد “کانالی” است که بتواند از طریق آن امکان ارتباط بانکی با ایران را فراهم کند، بدون آنکه این مسیر ارتباطی در تیررس تحریم‌های ایالات متحده قرار گیرد. در این میان سخن از ایجاد حساب ویژه‌ای در میان است که ایران بتواند درآمدهای خود را در آن نگهداری کند.
این خبر توسط وزیر امور خارجه روسیه به شکل دیگری تأیید شده است. سرگئی لاوروف از “توافق” اروپا با تجارت با ایران “بدون استفاده از دلار” خبر داده است.
بازی بزرگ برای یافتن گریزگاه‌های کوچک
فریدون خاوند، اقتصاددان و استاد دانشگاه رنه دکارت پاریس، در گفت‌وگو با دویچه‌وله فارسی، با اشاره به وجود ده‌ها میلیارد دلار دارایی ایران در بانک‌های خارجی، می‌گوید که قرار است از موجودی این حساب‌ها در بانک‌های مرکزی برخی کشورهای اروپایی برای پرداخت معاملات ایران با جهان استفاده شود.
به گفته او، بدین ترتیب دارایی‌های ایران “به نوعی گرفتار کشورهای اتحادیه اروپا” می‌شود و جمهوری اسلامی هم نمی‌تواند به اراده خود از این دارایی‌ها استفاده کرده و آنها را به دلخواه در هر جا که خواست هزینه کند.
خاوند در عین حال می‌گوید که برداشتن چنین گامی از سوی اروپایی‌ها به تنش در روابط اتحادیه اروپا و آمریکا دامن زده و باعث نارضایتی شدید اسرائیل و عربستان سعودی، دو شریک مهم آنان خواهد شد.
این اقتصاددان توافق اروپا برای تجارت با ایران “بدون استفاده از دلار” را نیز تنها “گریزگاهی” برای شرکت‌های کوچک و متوسط اروپایی می‌داند که در معاملات خود از دلار استفاده نمی‌کنند و روابط و منافعی نیز در آمریکا ندارند؛ شرکت‌هایی که حضورشان در بازار ایران به گفته این کارشناس اقتصادی، در عرصه‌های کلان، به‌خصوص در حوزه سرمایه‌گذاری در صنایع حساسی مثل نفت و گاز، تغییر چشمگیری به وجود نخواهد آورد.
اتحادیه اروپا “تنها امید” جمهوری اسلامی
به باور خاوند، با اجرایی شدن تحریم‌های آمریکا علیه جمهوری اسلامی انتقال پول برای ایران “اگر نگوییم غیرممکن، دست‌کم بسیار دشوار خواهد شد”. بدین اعتبار به گفته این تحلیلگر اقتصادی، تنها امید جمهوری اسلامی برای برون‌رفت از بن‌بست احتمالی آتی، اتحادیه اروپاست.
خاوند اما تأکید می‌کند، اتحادیه اروپا که می‌تواند در سه حوزه انتقال پول، خرید نفت و سرمایه‌گذاری در ایران راه‌هایی را جست‌وجو کند، با دشواری‌های بسیاری روبه‌رو است. به گفته او، از دست این اتحادیه هم کاری برای ایران ساخته نیست، مادام که مقام‌های جمهوری اسلامی به “اظهارات تحریک‌آمیز” خود مبنی بر “نابودی اسرائیل” و تهدید به “بستن تنگه هرمز” ادامه دهند.
برخلاف نزدیک شدن احتمالی اروپایی‌ها و جمهوری اسلامی در حوزه بانکی، گزارش‌ها نشانگر فاصله دیدگاه‌های ایران و اروپا در حوزه نفتی است. در حالی که جمهوری اسلامی در اینجا نیز به دنبال گرفتن “تضمین” در مورد میزان خرید نفت اروپا از ایران است، به نظر می‌رسد که سه کشور اروپایی در بسته پیشنهادی‌شان به کمیت معاملات نفتی با تهران اشاره‌ای نکرده‌اند. این در حالی است که خبرگزاری‌ها پیش‌تر از موافقت اروپا با خرید روزانه یک میلیون بشکه نفت از ایران خبر داده بودند.
فریدون خاوند معتقد است: «اتحادیه اروپا به احتمال قریب به یقین کمک‌های خود به ایران را موکول به آن خواهد کرد که جمهوری اسلامی در عرصه‌های حساسی مثل برنامه موشک‌های بالستیک و نقش ایران در خاورمیانه از خود انعطاف نشان دهد و تعهداتی را در این مورد بپذیرد».