۳۳ سال پس از کشتار هزاران زندانی سیاسی در تابستان ۱۳۶۷، به نظر می‌رسد همچنان یک پرسش پا برجاست: اجساد این اعدامیان کجاست؟
خانواده اعدامیان در جستجوی پاسخی برای این سوال، گورهای دسته جمعی خاوران را کشف کردند. حالا اما جامعه بین‌المللی بهاییان با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد که مقام‌های امنیتی به آنها گفته‌اند گورهای جمعی تخلیه شده است و از آنان خواسته‌اند متوفیان خود را در این محل به خاک بسپارند.
خانوادههای اعدامیان سیاسی دهه شصت در جمعه آخر سال ۱۳۹۹
سیمین فهندژ سخنگو و نماینده جامعه بهائیان در سازمان ملل متحد به بی‌بی‌سی فارسی گفت: “مقامات حراست سازمان بهشت زهرا با تهدید کردن بهاییان دو گزینه پیش روی آنها گذاشته‌اند: یا از فضایی باریک میان گورهای فعلی بهاییان استفاده کنند یا از زمین محل دفن گورهای دسته جمعی استفاده کنند. مقامات امنیتی ادعا کردند اخیرا این محل تخلیه شده و بهاییان می‌توانند متوفیان خود را آنجا خاک کنند. اما بهاییان نمی‌خواهند که به کسی بی‌احترامی کرده باشند. چون درد خاکسپاری بدون احترام را چشیده‌اند”.
همزمان با فشار بر اقلیت بهایی ایران، شماری از خانوادههای کشته‌شدگان دهه شصت نیز از تغییراتی در گورستان خاوران خبر داده‌اند.
مجموعه بیداران که اعضای آن را شماری از خانوادههای مخالفان سیاسی کشته‌شده در ایران تشکیل می‌دهند اعلام کرد: “از چند روز پیش چهار قبر جدید در خاوران مشاهده شده است”.
بیداران در بیانیه خود نوشته: “گفته می‌شود که این گورهای جدید مربوط به مردگان بهائی است در حالی که آنها در همسایگی خاوران گورستان خود را دارند. می‌شنویم که آنها نه تنها تمایلی نسبت به دفن مردگان خود بر روی مردگان دیگر نداشته و ندارند بلکه به این دستور اعتراض هم کرده‌اند”.
بیداران درباره “نابودی” خاوران هشدار داده و نوشته است “ما نسبت به هر تغییری در این خاک شریف حساس هستیم. و نمی‌گذاریم این سرزمین عزیز را که هزاران سرگذشت سر به نیست شده را در سینه نهفته دارد، از ما بگیرند”.
خاوران؛ از قبرهای انفرادی تا گورهای دسته‌جمعی
خاوران که محل دفن زندانیان اعدام شده دهه ۶۰ شمسی است دو قطعه دارد. در یک بخش نزدیک به در اصلی ورودی، افراد و اجساد اعدامیان سال‌های دهه شصت بعضا به صورت انفرادی به خاک سپرده شده‌اند.
بنابر روایت شاهدان و خانواده‌ها، حکومت ایران تا پیش از اعدام‌های تابستان ۱۳۶۷، اجساد مخالفان سیاسی خود را در این محل دفن می‌کرد و به آن “لعنت آباد” می‌گفت. هرچند سنگ قبرها یا هر گونه علامت و نام این کشته‌شدگان نیز به طور مستمر در دهه‌های گذشته تخریب شده است.
اما بخش دیگر خاوران که هیچ نشانه یا قبری در آن وجود ندارد، گورهای دسته‌جمعی زندانیان سیاسی است که در مرداد و شهریور سال ۱۳۶۷ اعدام شدند.
این گورهای دسته‌جمعی پس از آن شناسایی شد که عده‌ای از خانوادههای اعدامیان سیاسی سال‌های قبل متوجه می‌شوند که در این محل اعضای بدن انسان از زیر خاک بیرون زده است. این خانواده‌ها برای مستندسازی از گورها و اجساد عکس گرفتند و برای چاپ و اطلاع‌رسانی به خارج از کشور ارسال کردند.
نخستین تصاویر از گورهای دسته جمعی را شماری از خانواده‌ها تهیه کردند و برای چاپ به خارج کشور فرستادند
این گورهای دسته جمعی مدت کوتاهی پس از آن کشف شد که در مرداد و شهریور ۱۳۶۷ هزاران زندانی سیاسی در ایران با استناد به حکم آیت‌الله خمینی و در دادگاه‌هایی چند دقیقه‌ای و بدون تشریفات قضایی معمول اعدام شدند.
تعداد دقیق کشته‌شدگان نامعلوم مانده است اما، بنا به برآوردهای سازمان‌های حقوق بشری و سیاسی، این تعداد به حدود ۵ هزار نفر می‌رسد. از این میان، مشخص نیست چه تعداد از این کشته‌شدگان در خاوران مدفون شده‌اند.
حکومت جمهوری اسلامی ایران که از تحویل دادن اجساد هزاران اعدامی تابستان ۶۷ به خانواده‌هایشان خودداری کرده بود، تاکنون درباره گورستان خاوران و یا محل دفن اعدامیان تابستان ۶۷ اظهارنظری نکرده است.
خانوادههای اعدامیان تابستان ۶۷ اما در یابود زندانیانشان، همچنان اولین جمعه شهریور و آخرین جمعه هر سال در این محل گردهم می‌آیند. این جمع که به “خانواده‌ها و مادران خاوران” مشهورند، در سال‌های گذشته بارها بازداشت شدند یا تحت فشار و پیگرد حکومت ایران قرار گرفتند.
حکومت مالکیت قبرستان را به بهاییان منتقل نکرده است
در کنار قطعه محل دفن اعدامیان سیاسی، بخش بزرگ دیگری قرار داد که با جدول و پیاده رویی از این محل جدا شده است. این محل متعلق به متوفیان بهایی است.
دو سال پس از انقلاب بهمن ۵۷، حکومت ایران گورستان بهائیان در تهران را که به “گلستان جاوید” مشهور بود مصادره کرد.
با دستور مقامات ایران بیش از ۱۵ هزار قبری که در این گورستان بود تخریب شد.
چنانچه جامعه بهاییان نیز در بیانیه خود آورده حکومت ایران پس از مصادره “گلستان جاوید” از آنان خواست، متوفیان خود را در قطعه‌ای در کنار محل دفن اعدامیان سیاسی به خاک بسپارند.
با این حال مالکیت این زمین جدید به بهاییان واگذار نشد.
نماینده جامعه بهائیان در سازمان ملل متحد به بی‌بی‌سی فارسی گفت در دهه‌های گذشته با وجود آنکه بهاییان پیشنهاد دادند که این زمین را از حکومت ایران خریداری کنند، اما جمهوری اسلامی حاضر به فروش این زمین نشده است و بهاییان به ناچار هر بار باید برای هر متوفی قبر را از حکومت می‌خریدند.
اکنون اما حکومت ایران حاضر نیست قبر بیشتری را در مکان‌های خالی به بهاییان اختصاص دهد.
ماموران امنیتی بهشت زهرا از بهاییان خواسته‌اند تا متوفیان را در محل بین قبرهای فعلی یا محل گورهای دسته جمعی مخالفان سیاسی دهه شصت به خاک بسپارند.
بهائیان اما می‌گویند از آنجایی که “طی دهه‌های متوالی با هتک حرمت گورستان‌های خود روبرو بوده‌اند”، نمی‌خواهند با دفن درگذشتگان‌شان در محل دفن دیگران، کسانی همان درد را تجربه کنند.
این نخستین بار نیست که حکومت ایران خانوادههای بهاییان و همچنین خانواده اعدامیان سیاسی دهه شصت را بر سر مزار و قبرستان‌شان تحت فشار می‌گذارد.
پس از انقلاب، در مواردی گورستان بهائیان در تهران و سایر نقاط ایران تخریب شده است. گزارش‌هایی مشابه نیز در سال ۱۳۸۷ مبنی بر تخریب خاوران و جابه‌جایی اجساد آن منتشر شده بود.
امید منتظری ,بی‌بی‌سی: