فرسودگی شبکه تولید و توزیع برق معضلی است که تقریبا بخش بزرگی از کشور را دچار مشکل کرده است
«صحرای کربلا همین‌جاست» گلایه این روزهای مردم خوزستان است که مانند بسیاری از دیگر شهرهای و استان‌های جنوبی ایران، در حالی گرمای بالای ۵۰ درجه را تحمل می‌کنند که با قطعی آب و برق نیز دست‌به‌گریبان‌اند.
قطع برق در تابستان‌های ایران، موضوعی جدید نیست. توسعه نیافتن شبکه تولید و نوسازی نشدن نیروگاه‌ها، شبکه انتقال و توزیع فرسوده، مدیریت غیراصولی مصرف آب و برق در مصارف صنعتی و افزایش چشمگیر این مصارف، و نیز استخراج «رمزارز»، بخش عمده مشکلاتی دانسته می‌شود که سال‌ها است ایران را، بهویژه در مناطق جنوبی کشور، با بحران در فصل گرما روبه‌رو کرده است.
سال ۱۴۰۰، موج قطع شدن آب و برق در تابستان به شهرهای بزرگ و پایتخت نیز رسید. دولت هم با قطع برق ادارات و کارخانه‌ها و نیز تغییر در ساعات کاری اداری کشور، کوشید مشکل تامین انرژی را حل کند.
مشکل قطع روزانه برق در سال جاری خورشیدی نیز مشابه سال گذشته، هم هنوز در مناطقی از تهران و شهرهای بزرگ ایران وجود دارد، هم در نقاط جنوبی، بهویژه شهرهای کوچک و مناطق روستایی. ولی دولت رئیسی به قیمت پنهان کردن این شرایط، قطع نشدن آب و برق در حیطه فعالیت‌های اداری و صنعتی را «دستاورد» خود اعلام می‌کند؛ آن هم در سالی که به گفته کارشناسان، گرمای تابستان در ۷۰ سال گذشته بی‌سابقه است.
چنین گرمایی در کنار قطع برق و آب، عملا زندگی را در نقاط جنوبی و جنوب شرق ایران ناممکن کرده است. در این وضعیت، دولت حاضر نشده است فعالیت کارخانه‌ها، پالایشگاه‌ها و ادارات را متوقف کند، در حالیکه طبق قوانین، اگر حد گرما یا سرما از دمایی فراتر رود، دولت ملزم به تعطیل کردن فعالیت‌های آن‌ها است.
بحران اقتصادی و حضور بخش مهمی از صنایع نفت، گاز و پتروشیمی در جنوب ایران، تعطیلی فعالیت‌های آن‌ها را برای دولتی که به ریال به ریال درآمدهای خود نیازمند است، ناممکن کرده است. اما طبق قوانین کار، با عبور دما از ۵۰ درجه در استان‌های جنوبی ایران، شرکت‌های صنعتی ملزم‌اند که فعالیت‌ها را، بهویژه در بخش‌های عملیاتی، متوقف کنند. اما امسال، بهویژه برای کارگران روزمزد و حجمی از سوی شرکت‌های پیمانکاری، این اقدام صورت نگرفته است تا شاهد تصاویر بیهوش شدن و مرگ کارگران در اثر این شرایط آب‌وهوایی سخت باشیم.
از سوی دیگر، به‌خصوص در خوزستان، به دلیل کافی نبودن آب پشت سدها، مشکل تولید برق هم به مسائل موجود اضافه شده است.
همچنین، فرسودگی شبکه تولید و توزیع برق در نتیجه سیاست‌های ماجراجویانه نظام و تحریم‌های گسترده، معضلی است که تقریبا بخش بزرگی از کشور را دچار مشکل کرده است. دستگاه‌های استخراج ارز دیجیتال نیز که هم افراد صاحب‌نفوذ و هم نهادهای امنیتی و نظامی حکومت برای تامین منابع مالی روی آن سرمایه‌گذاری زیادی کرده‌اند، از دیگر دلایل وضع موجود و قطع مکرر برق در کشور است که پنهان می‌شود.
آذرماه ۱۴۰۰، محسن طرزطلب، مدیرعامل شرکت برق حرارتی، گفته بود: «هم‌اکنون ۷۰ هزار مگاوات نیروگاه حرارتی در کشور نصب شده که سه تا چهار هزار مگاوات از این ظرفیت، به دلیل فرسودگی نیروگاه‌ها، از بین می‌رود.»
طرزطلب ضمن بیان فاصله زیاد بین میزان تولید و مصرف، با اشاره به پرداخت نشدن تعهدات دولت به بخش خصوصی، گفته بود: «پرداخت نشدن طلب‌ها از سوی دولت و عملیاتی نشدن تعهدات ما به بخش خصوصی، سبب قفل شدن سیستم تولید برق می‌شود. اگر پولی برای واردات وجود دارد، چرا به ما نمی‌دهند که تعهدات خود را عملیاتی کنیم تا روال تولید در صنعت برق عادی شود.»
با آنکه دولت و مافیای شبکه توزیع آب و برق در ایران جزو مقصران اصلی وضع فعلی، بهویژه در تابستان، به شمار می‌روند، در تابستان ۱۴۰۰ که مردم خوزستان در اعتراض به بحران آب و قطع مکرر برق در این استان به خیابان آمدند، پاسخ حکومت، سرکوب گسترده شهروندان تشنه و به تنگ‌آمده بود.
حالا در سال ۱۴۰۱، کارگرانی که از شدت گرما بیهوش می‌شوند و پدری که فرزند تشنه و گرما‌‌زده‌اش را بر دست گرفته است، با وجود تکان‌دهنده بودن گزارش‌ها و تصاویر این وضعیت دشوار، مورد توجه دولت ابراهیم رئیسی قرار نگرفته‌اند. به گفته شهروندان خوزستانی، تنها پاسخ دولت، ترکیبی از تهدید و «تشکر از صبوری مردم» در برابر قطعی آب و برق است.
اما نکته‌ای که بیش از همه باعث ناراحتی شهروندان است، اشاره برخی مقام‌های دولتی به «سوءمصرف مردم» در شرایط گرمای بی‌سابقه است و آن را دلیل قطعی آب و برق معرفی کردن؛ درحالیکه در شرایط گرمای شدید هوا، مصرف برق شهری نیز ناچار بالا می‌رود و این حکومت است که به جای صادرات برق به عراق، باید با متوقف کردن صادرات، توسعه و نوسازی شبکه برق و مدیریت مصارف صنعتی، این مشکل را مدیریت کند.
همچنین، همان‌طور که بالاتر اشاره شد، در دو سال گذشته بارها اخباری از کشف پایگاه‌ها یا «مزارع» استخراج رمزارز در ایران منتشر شده است. این پایگاه‌ها را عمدتا نهادهای امنیتی و نظامی راه‌اندازی کرده‌اند.
سال گذشته نیز برخی شنیده‌ها حاکی از آن بود که دلیل بخشی از قطعی برق در استان‌های خوزستان و سیستان و بلوچستان، مصرف بی‌رویه آن برای تامین برق موردنیاز این پایگاه‌های استخراج رمزارز بوده است.
امسال نیز مردم در خوزستان معترض‌اند که صنایع و ادارات، مصرف بالای برق دارند و وضعیت کنونی، به ویژه در شهرهای کوچک، روستاها و مناطق حاشیه‌ای، ربط مستقیمی به «سوءمصرف» شهروندان ندارد.
در این وضع و با وجود شواهد، سخنگوی صنعت برق در جنوب غرب کشور باز هم بر مسئله مصرف بالای برق شهری در خوزستان تاکید دارد و می‌گوید: «شبکه برق خوزستان در حال ثبت رکوردهای تاریخی مصرف برق است. در این روزها که دما و رطوبت بسیار بالا است، هرچند تحمل گرما بسیار سخت است، اما از مردم می‌خواهیم برای اینکه خاموشی را تجربه نکنند، مصرف برق را کاهش دهند.»
این موضوع در مورد دیگر استان‌های جنوبی و مرکزی ایران هم مصداق دارد. یکی از شهروندان هرمزگانی در این باره در فضای مجازی نوشته است: «سال‌ها است این بحران پابرجا است. چرا مدیران به‌جای تکیه بر نصیحت و خواهش از مردم برای کاستن مصرف، فکری به حال افزایش نیروگاه‌ها و اصلاح نیروگاه‌های موجود نمی‌کنند؟»
نظام جمهوری اسلامی ایران با تکیه بر ماجراجویی منطقه‌ای و اصرار به صرف هزینه سرسام‌آور و بی‌نتیجه در حوزه توسعه انرژی هسته‌ای، نه‌‌تنها با تحریم‌های کنونی قادر به جلب سرمایه‌گذاری خارجی در بخش انرژی و تولید برق نیست، بلکه توان تامین منابع مالی برای حفظ و نگهداری همین نیروگاه‌های موجود را نیز عملا از دست داده است.
تحریم‌ها، که مقام‌های عالی جمهوری اسلامی ایران آن‌ها را «فرصت خودکفایی کشور» معرفی می‌کنند، عملا زیان سنگینی به زیر ساخت‌های شهری و صنعتی ایران وارد کرده است. کافی است توجه کنیم که طبق گزارش‌های رسانه‌های داخل ایران، زیان ناشی از تشدید تحریم‌ها در سال ۲۰۱۷، تنها در بخش نفت، گاز و پتروشیمی، ۴۰۰ میلیارد دلار بوده است.
اگرچه رویای «ایران قدرتمند هسته‌ای» در آغاز تصویری فانتزی و زیبا برای بخشی از جامعه بود، اینک به عذابی بدل شده است که این روزها شهروندان ایران در هر گوشه کشور و به اشکال مختلف، تحمل می‌کنند.
در استان‌های خوزستان، بوشهر، هرمزگان، فارس، سیستان و بلوچستان، اصفهان، کرمان، یزد و…، می‌توان روزانه شاهد رجوع گسترده مردم گرمازده و در آستانه مرگ، به درمانگاه‌ها بود، و نیز اعتراض مردمی که در این شرایط دشوار، از قطع آب و برق به ستوه آمده‌اند.