در ایران چند سالی است که در بحبوحه برگزاری کنکور، گزارش‌هایی مبنی بر خرید و فروش سوالات مطرح می‌شود. امسال اما، بیانیه‌ای که شورای هماهنگی تشکل‌های صنفی فرهنگیان منتشر کرده، تصاویر روشن‌تری از آن‌چه پشت‌پرده کنکور می‌گذرد، نشان داده است. بنا بر اخباری که به دست شورای هماهنگی تشکل‌های صنفی فرهنگیان رسیده، قیمت سوالات کنکور امسال و پاسخ آن‌ها، از «۳۵۰ تا ۵۰۰ میلیون تومان» بوده و «مشتریان ۳۰ درصد مبلغ را پیش از آزمون و مابقی را پس از اعلام نتایج پرداخت می‌کنند.» این شورا همچنین بخشی از پاسخ‌نامه لو رفته را نیز به پیوست منتشر کرده و نوشته است که نظام آموزشی ایران با آینده دانش‌آموزان «کاسبی» می‌کند. 
با این‌وجود مقامات سازمان سنجش اعلام کرده‌اند که سوالاتی که ادعا می‌شود لو رفته‌اند جعلی هستند و حتی فرمانده انتظامی شرق تهران هم مدعی شده که یک باند ۴ نفره را در پاکدشت دستگیر کرده‌اند که سئوالات جعلی را به قیمت ۴۰ میلیون تومان می‌فروخته‌اند. بنا به گفته او، سردسته این «تیم پولشویی کلاهبرداری»، فردی ۱۷ ساله بوده است.
کدام داستان واقعی است؟
آیا تقلب در کنکور سابقه‌دار است؟
موضوع فروش سوالات کنکور و فروش صندلی در دانشگاه‌ها، تاکنون بارها بر سر زبان‌ها افتاده است. در سال ۱۳۹۸ موضوع داستان جوانی که گفته می‌شد با تقلب و خرید صندلی وارد دانشگاه شهید بهشتی شده و دندانپزشکی می‌خوانده روی خروجی خبرگزاری‌ها قرار گرفت. همان‌زمان، رئیس وقت روابط عمومی وزارت بهداشت وقت، اعلام کرده بود که باندی پشت فروش صندلی در رشته‌های برتر دانشگاه‌های ایران است. او همچنین گفته بود: «زنجیره کلاهبرداری وجود دارد که متاسفانه در سالهای اخیر در حوزه کنکور به سوءاستفاده از تمایل دانش‌آموزان و خانواده‌ها به موفقیت در این آزمون، مشغول‌اند و سالانه صدها میلیارد تومان از این راه کسب می‌کنند.»
در سال ۱۴۰۰ نیز، بنا بر گزارشی که سایت «تجارت‌نیوز» منتشر کرد، سوالات کنکور ریاضی به قیمت ۷۰۰ میلیون تومان، انسانی به قیمت ۸۰۰ میلیون تومان و تجربی به دلیل پردرآمدتر بودن رشته‌های پزشکی، یک میلیارد تومان معامله می‌شده است. تجارت‌نیوز در گزارش خود مدعی شده که با یکی از فروشندگان سوالات واقعی کنکور گفت‌وگو کرده و آن فرد به او گفته است که داوطلب در چند مرحله، از جمله یک مصاحبه تصویری باید ثابت کند که واقعا داوطلب کنکور است و سوالات تنها در صورتی به او فروخته خواهد شد که ثابت کند هویت او به‌عنوان داوطلب واقعی است.
این فرد همچنین گفته است که فردی که از داخل سازمان سنجش سئوالات را برای آن‌ها می‌آورد، فرد مطمئنی است و داوطلبان کارت سازمانی او را خواهند دید و در صورت تقلبی بودن سوالات می‌توانند از او شکایت کنند.
امسال نیز، بنا بر بیانیه‌ای که شورای هماهنگی تشکل‌های صنفی فرهنگیان ایران، منتشر کرده، این روند کالایی شدن تحصیلات عالی، همچنان ادامه دارد. در بخشی از این بیانیه آمده است: «دستگاه بیمار آموزشی کشور در حالی بر شیوه‌‌های ناکارآمد ارزیابی [داوطلبان] و ورودشان به دانشگاه اصرار دارد که همه ساله با برگزاری آزمون کنکور، ضربه بزرگی به دانش‌آموزان کشور وارد می‌آید.»
فعالان صنفی معلمان همچنین در بیانیه خود ضمن انتقاد از روند برگزاری آزمون‌های سرنوشت‌سازی چون کنکور، در اثبات ادعای مطرح‌شده برخی از پاسخ‌ها را که در طی آزمون بیرون آمده، منتشر کرده‌اند. البته کانال تلگرام شورای هماهنگی تشکل های صنفی فرهنگیان، اعلام کرده که انتشار این خبر مربوط به فروش سوالات در این کانال به معنای تایید آن نیست.
«آرمان»، جوان ۲۰ سالهای که در کنکور سراسری سال ۱۴۰۰ شرکت کرده و در یکی از رشته‌های مدیریت، در دانشگاه تهران، پذیرفته شده است نیز شنیده‌هایی مشابه این گزارش دارد. او درباره قبولی یکی از همکلاسی‌های دبیرستان خود در رشته دندانپزشکی به ایران‌وایر می‌گوید: «درسش زیاد خوب نبود. با این‌که مدرسه ما زیاد اهل سخت‌گیری نبود، بازهم نمره خوب نمی‌گرفت معمولا. من از خودش نشنیدم ولی یکی از دوستان صمیمی‌اش می‌گفت که سوالات را خریده است.»
او ادامه می‌دهد: «شهریه مدرسه ما متوسط بود، یعنی مثل مدرسه‌های خیلی تاپ هم نبود و برای منطقه ۲ تهران متوسط محسوب می‌شد. بعید می‌دانم چند صد میلیون پول داده باشد که برود دندانپزشکی بخواند، ولی خانواده‌اش اصرار داشتند که دندان بخواند و خودش هم خیلی دلش می‌خواست، چون بالاخره رشته‌های پزشکی و دندانپزشکی پول خوبی در می‌آورند.»
«ابوالفضل رحیمی‌شاد»، فعال صنفی معلمان و از اعضای شورای صنفی معلمان تهران نیز به ایران‌وایر می گوید که این موضوع مسبوق به سابقه است. او در توضیح می‌افزاید: «در هر دو آزمون مهم نظام آموزشی کشور، یعنی امتحانات نهایی و کنکور، اخباری مبنی بر تقلب و خرید و فروش سوالات منتشر می‌شود و به گوش ما هم می‌رسد.»
با این‌وجود رحیمی‌شاد معتقد است که چون سندی برای آن وجود ندارد، معلمان و دست‌اندرکاران آموزش کشور، قادر به پیگیری قضایی آن نیستند.
«سعید پیوندی»، جامعه‌شناس حوزه آموزش و استاد دانشگاه لورین فرانسه نیز معتقد است که خرید و فروش سوالات، موضوعی سابقه‌دار و بسیار هم گسترده است، ولی با این‌حال نهادهای نظارتی در حکومت و دستگاه قضایی ایران یا تابه‌حال کاری در این باره انجام نداده‌اند یا اگر انجام داده‌اند، بنا به دلایلی، نتیجه پیگیری‌های قضایی خود را اعلام نکرده‌اند.
او در این باره توضیح می‌دهد: «در مورد تقلب در کنکور، فروش سوالات یا فروش جا در دانشگاه‌ها، قبلا هم اخبار زیادی منتشر شده، اما چیزی که مایه شگفتی است این است که افرادی به صورت کاملا علنی، به دنبال فروش سوالات باشند و حتی پول هم رد و بدل شود. چون همه قابل پیگیری است و همان‌طور که فروش سوالات خلاف قانون است، خرید آن نیز هم هست.»
آیا همه سوالاتی که به فروش می‌رسند، جعلی هستند؟
ساعاتی بعد از انتشار اخبار مربوط به فروش سوالات تخصصی و عمومی کنکور تجربی، «عبدالرسول پورعباس»، رئیس سازمان سنجش، گفته بود که تاکنون «۷۰ مورد تخلف کنکور شناسایی شده و عوامل این‌کار که دامنه فعالیت آن‌ها از آذربایجان تا خراسان بوده، دستگیر شده‌اند.»
هم‌زمان نیز «محمدحسین حاجیلو»، رئیس شورای حفاظت آزمون کنکور نیز روز جمعه تأیید کرد که گروه‌هایی اقدام به فروش «سوالات جعلی کنکور یا وسایل الکترونیکی ارتباطی برای تقلب» کرده بودند.
این در حالی است که برخی گزارش‌های غیررسمی از فروش سوالات واقعی و انتشار تصاویری که نشان می‌دهد برخی داوطلبان حتی ۲۴ ساعت پیش از آزمون، سئوال‌ها و جواب‌ها را داشته‌اند.
سعید پیوندی در پاسخ به این سوال که کدام موضوع به واقعیت نزدیک‌تر است، به ایران‌وایر می‌گوید: «حتی اگر سوالات جعلی باشد هم نوعی کلاهبرداری روی داده و باید قوه قضاییه و سازمان سنجش موضوع را پیگیری قضایی کنند، ولی با این وجود، تاکنون اگر هم پیگیری شده، خبری درباره نتیجه آن منتشر نشده است.»
او ادامه می‌دهد: «حتی اگر سناریویی که حکومت می‌گوید، یعنی این‌که سوالات دروغین را می‌فروشند واقعیت داشته باشد، با پیگیری قضایی و روشن‌شدن مکانیزم‌هایشان، جامعه آگاه می‌شود و کم‌تر به دام می‌افتند. ضمن این‌که هیچ‌کاری برای پیشگیری چنین کلاهبرداری‌هایی انجام نمی‌شود. ولی، اگر سناریو بعضی کاربران شبکه‌های اجتماعی درست باشد و افرادی در تلگرام، پول بگیرند و سوال‌ها را بفروشند هم، باز هم باید افسوس خورد که اینقدر تقلب عمومی و وسیع شده که افراد پروایی از این کار ندارند.»
چه کسی مقصر است؟
به اعتقاد ابوالفضل رحیمی‌شاد، معلم و فعال صنفی معلمان، ساختار نمره‌محور نظام آموزشی ایران که نمره را که قرار بوده ابزاری برای سنجش یادگیری باشد، به هدف تبدیل کرده، یکی از دلایلی است که فروش و البته خرید سوالات آزمون‌های مهم را امکان‌پذیر می‌کند. او در این باره توضیح می‌دهد: «امتحانات نهایی و کنکور در سرنوشت بچه‌ها موثر است و خانواده‌ها بسیار روی آن حساس هستند. بعضی‌ها حاضرند هزینه کنند و تا ۵۰۰ میلیون تومان حاضر است پول بدهند.»
رحیمی‌شاد همچنین می گوید: «تقلب در کنکور موضوعی واقعی و دو سویه است. پاسخ‌نامه کنکور، اگر فروشنده دارد، خریدار هم زیاد دارد. حداقل ۱۰ درصد جمعیت کشور که مرفه هستند، در پی این هستند که با خرید سوالات کنکور، آینده مالی و اجتماعی فرزند خود را حفظ کنند.»
به باور او، «وجود اشکال‌هایی در ساختار درآمدزایی مشاغل خدماتی دانش‌محور ایران، مانند این موضوع که تحصیل در رشته پزشکی یا حقوق در قیاس با سایر رشته‌ها، در پایان دوره تحصیل، از نظر اقتصادی، ارزش افزوده زیادی ایجاد می‌کند، باعث می‌شود که اقشار ثروتمند این را سرمایه‌گذاری ببینند و برای آن هزینه کنند.»
رحیمی‌شاد، بیکاری گسترده فارغ‌التحصیلان دانشگاهی، بحران اخلاق در جامعه و فساد موجود در همه ارکان را نیز از دیگر دلایل این معامله می‌داند و می‌گوید: «در هر حال، فرزندان طبقات پایین و نابرخوردار از ثروت که شاید از طریق تلاش تحصیلی مضاعف می‌توانستند از میدان این رقابت نابرابر پیروز بیایند، متاسفانه از پیش به بازنده اصلی و حتمی تبدیل می‌شوند.»
او علاوه بر این، خرید و فروش سوالات کنکور را تنها یک نوع از تبعیض آموزشی تلقی کرده و می‌گوید: «فرایندهایی که باعث موفقیت آموزشی می‌شوند، دیگر سخت‌کوشی و تلاش نیستند، بلکه این پول است که حرف اول و آخر را می‌زند. منطق بازار بر سیستم آموزشی ایران مستقر است و این هم در نوع مدارس و هم در آزمون‌های سرنوشت‌سازی که برگزار می‌شود، خود را نشان می‌دهد.»
رحیمی‌شاد توضیح می دهد: «در ایران، مدارسی هستند که امروز تا ۲۰۰ میلیون تومان برای کنکور شهریه می‌گیرند. این آموزش طبقاتی است و چه با تقلب و چه بی تقلب، در اصل موضوع اتفاقی نمی‌افتد. بنابراین فقط موضوع مربوط به تقلب در کنکور و فروش سوالات کنکور نیست، بلکه اصل موضوع، منافعی است که باعث می‌شود حتی در سطوح بالای مدیریت نظام نیز این فساد رخنه کند.»
سعید پیوندی نیز فساد ساختاری را مهم ترین عامل دخیل در تقلب در کنکور دانسته و می‌گوید: «در مساله کنکور، اشکال مختلف فساد وجود دارد که همه ابعاد آن روشن نمی‌شود، آن‌هم به دلیل نفوذ افرادی است که دست‌اندرکار هستند.»
او توضیح می‌دهد: «این تقلب، چه به صورت تقلب در اعلام نمرات و رتبه، چه به صورت فروش صندلی یا هر شکل دیگری که باشد، برآمده از جامعه‌ای است که فساد در آن پدیده‌ای فراگیر است. این فساد سیستماتیک است، به این معنا که حکومت خودش فاسد است و در شکل گرفتن فساد مقصر است. بنابراین، دستگاه‌های مختلف و متولیان برگزاری کنکور هم بخشی از شبکه‌ای فاسد هستند و از آن‌جایی‌که در این سیستم، همه‌چیز را می‌توان با پول خرید، آموزش هم به محلی برای اعمال تبعیض تبدیل شده است.»
این جامعه‌شناس در پایان نیز، به تبعیض‌های ایدئولوژیکی که در قالب سهمیه‌های مختلف به نفع طرفداران نظام اعمال می‌شود اشاره کرده و می‌گوید: « افراد زیادی هر سال، بدون داشتن شایستگی و صرفا به‌خاطر ابراز وفاداری به حکومت یا تظاهر به ابراز وفاداری به حکومت، به جاهایی می‌روند که شایسته آن نیستند. در ضمن دانشگاه‌هایی مثل دانشگاه امام صادق و امام حسین هم هستند که به فرد فقط مدرکی می‌دهند به کسانی‌که برای آن زحمتی نکشیده‌اند ولی فقط به حکومت وفادار هستند. این بی‌عدالتی آموزشی که اوج آن تبعیض ایدئولوژیک است که برای نسل جوان و خانواده‌هایشان می‌تواند تحمل‌ناپذیر باشد.»
اشاره سعید پیوندی به بخشی از رانت حکومت برای ورود و تحصیل در رشته‌های برتر و دانشگاه‌های اصلی ایران است که تحت عنوان سهمیه ایثارگران و سهمیه اعضای هیات علمی به فرزندان یا خود افرادی که با نظام جمهوری اسلامی قرابت ایدئولوژیک دارند، داده می‌شود. بنا بر برخی گزارش‌ها، سهمیه ایثارگران در سالهای گذشته، به بیشتر از ۸۵ درصد و به خصوص در رشته‌های پزشکی که به شدت در ایران درآمدزا هستند، افزایش یافته است. تا حدی که یک مقام سابق وزارت بهداشت ایران به ایسنا گفته بود که «این موضوع چون با سلامت مردم در ارتباط است، می‌تواند بسیار خطرناک باشد.»
رقیه رضایی , ایران وایر: