مقام‌های درگیر در مذاکرات نجات توافق اتمی برجام در جمهوری اسلامی ایران، در هفدهمین ماه مذاکرات در جلسه غیرعلنی مجلس شورای اسلامی حاضر شدند و به سوالات نمایندگان که می‌گفتند به کل از جزئیات مذاکرات بی‌اطلاع‌هستند، پاسخ داده‌اند. برای اولین بار طی هفده ماه گذشته، رسانه‌های ایران بخش‌های ظاهرا کلیدی از گفته‌های «علی باقری کنی» مذاکره‌کننده ارشد اتمی را به صورت نقل قول به بیرون درز داده‌اند. این صحبت‌ها درباره بخش‌های اصلی پیش‌نویس توافق نجات برجام است. این گفته‌های درز داده شده، تلاش دارد نشان دهد که خواسته‌های آیت الله «علی خامنه‌ای» از سوی مذاکره کنندگان جمهوری اسلامی ایران در تماس غیرمستقیم با آمریکا برآورده شده است. جزئیات آنچه مطرح شده چیست؟
چه اطلاعاتی درباره نحوه اجرای توافق منتشر شده است؟
آنچه که بر اساس اظهارات «علی باقری کنی» گفته شده، پیش نویس نجات برجام اگر مورد توافق قرار بگیرد شامل چهار مرحله خواهد بود.
۱.روز جمع‌بندی توافق که به معنی روز پذیرش توافق نجات برجام است و با حضور وزرای خارجه گروه ۴+۱ که با پیوستن مجدد آمریکا به برجام ۱+۵ تبدیل می شود، برگزار خواهد شد. قرار است در این روز اجرای ۳ فرمان اجرایی «دونالد ترامپ» متوقف شود و ۱۷ بانک ایرانی هم از تحریم خارج شوند. در صورتی که این اظهارات درست باشد، این ۱۷ بانک، موسساتی هستند که در اواخر دوره ریاست جمهوری ترامپ تحریم شدند و یکی از بزرگ‌ترین ضربات را به تبادلات مالی جمهوری اسلامی زدند.
۲.روز تایید توافق، ۶۰ روز یا دو ماه پس از روز جمع‌بندی توافق خواهد بود که مجلس شورای اسلامی در ایران و دولت ایالات متحده زمینه اجرای توافق نجات برجام را در این دو کشور فراهم می‌کنند.
۳. روز اجرای مجدد، روز اجرای دوباره برجام از سوی ایران و آمریکاست. دو کشور ۷ روز قبل از روز اجرای مجدد می‌توانند اعلام کنند که آماده بازگشت کامل به تعهدات خود بر اساس متن برجام هستند. قرار است در این روز فرمان‌های اجرایی ترامپ «لغو» شود. بر اساس نقل قولی که از علی باقری کنی آورده شده تا این زمان مواد اتمی از جمله ذخایر اورانیوم غنی سازی شده در ایران خواهد ماند.
۴- روز تکمیل، ۴۵ روز پس از روز اجرای مجدد است که ایالات متحده و جمهوری اسلامی ایران باید تمام تعهدات خود را کامل کرده باشند. یعنی ایران مواد اتمی اضافه و ذخایر بیشتر از حد مجاز را خارج کرده باشد و تاسیسات اتمی از جمله ماشین‌های غنی‌سازی اورانیوم را به وضعیت مورد توافق بازگردانده باشد.
اجرای کامل برجام در زودترین حالت ممکن چه وقت است؟
بنابراین از روزی که وزرای خارجه اعلام کنند برای نجات برجام به جمع‌بندی رسیده‌اند، ۱۰۵ روز تا اجرای برجام طول خواهد کشید. با توجه به این‌که اجرای توافق، موکول به حل و فصل پرونده سه مکان آلوده به اورانیوم که به آژانس اعلام نشده بوده، است، موضوع باید در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مطرح شود.
اولین نشست شورای حکام ۱۲ شهریور ۱۴۰۱ است که ۵ روز کاری طول می‌کشد و معمولا صدور قطعنامه در روز آخر اجلاس است. به فرض این‌که توافق اول شهریور تایید شود، ۱۰۵ روز پس از آن، مصادف با تعطیلات کریسمس و سپس سال ۲۰۲۳ خواهد بود.
بنابراین با فرض صحت اظهارات نقل شده از مذاکره‌کننده جمهوری اسلامی و قطعی پنداشتن توافق، احتمال این‌که ایران و آمریکا پیش از پایان سال جاری میلادی مجددا تعهدات خود را از سربگیرند و تحریم‌های اتمی دوره ترامپ به طور کامل از ایران رفع شود، بسیار اندک است.
چرا رفع تحریم‌های اتمی هفته‌ها پس از توافق طول می کشد؟
آیت الله علی خامنه‌ای خواهان گرفتن فرصت راستی‌آزمایی رفع تحریم‌ها شده بود. در این توافق ظاهرا ۶۰ روز جمهوری اسلامی فرصت خواهد داشت رفع تحریم از ۱۷ بانک و رفع آثار تحریمی با توقف اجرای سه فرمان اجرایی دوره ترامپ را محک بزند و در صورتی که اشکالی در اجرای رفع تحریم بیابد پیش از «روز تکمیل» به اطلاع آمریکا برساند و خواهان حل مشکل شود.
آیا سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از فهرست سازمان‌های تروریستی حذف می‌شود؟
ایالات متحده اعلام کرده که این موضوع خارج از برجام و پرونده اتمی است و حاضر به مذاکره بر سر آن در گفت‌وگوهای نجات برجام نیست. «جو بایدن» رییس جمهور آمریکا هم گفته حتی به قیمت فروپاشی کامل توافق اتمی، حاضر به خارج کردن سپاه از این فهرست نخواهد شد. بنابراین وضعیت حقوقی سپاه در آمریکا با توافق نجات برجام تغییری نخواهد کرد.
بنابر آنچه از علی باقری کنی نقل شده او گفته که خارج کردن سپاه از این فهرست برای جمهوری اسلامی ایران «نفع اقتصادی» ندارد و صرفا موضوعی حیثیتی است و قرار است پس از نجات برجام درباره آن مذاکره شود. آیت الله علی خامنه‌ای مذاکره بر سر مسائل غیر اتمی با آمریکا را «ممنوع» کرده اما احتمال دارد که بر اساس آنچه باقری کنی گفته، برای خارج کردن سپاه از فهرستی که القاعده و جیش العدل در آن قرار دارند، این ممنوعیت را لغو کند.
معنی چنین مجوزی این است که خامنه‌ای بر خلاف آنچه قبلا گفته شده بود، باید درباره مسائل منطقه‌ای جمهوری اسلامی و اقدامات سپاه پاسداران در خاورمیانه هم با ایالات متحده بر سر میز مذاکره بنشیند.
در فایل صوتی منتشر شده در رسانه‌های ایران که بازگویی اظهارت باقری کنی درباره جلسه غیرعلنی مجلس است، گفته شده که جمهوری اسلامی ایران با باقی‌ماندن سپاه در فهرست سازمان‌های تروریستی خارجی آمریکا، «سنتکام» ستاد فرماندهی مرکزی ایالات متحده آمریکا را از فهرست سازمان‌های تروریستی خود خارج نمی‌کند. همچنین ۶۵ مقام آمریکایی را هم که دخیل در ترور «قاسم سلیمانی» فرمانده کشته شده نیروی قدس شعبه برون مرزی سپاه می‌داند، در فهرست تحریم‌های تهران نگه می‌دارد.
آیا جمهوری اسلامی تضمین برای باقی‌ماندن آمریکا در برجام گرفته است؟
در اظهارات نقل شده از باقری کنی گفته شده که در توافق نجات برجام خواهد آمد که رییس جمهور آمریکا اجرا و باقی‌ماندن ایالات متحده در توافق را تضمین می‌کند و وزیر خارجه آمریکا هم در نامه‌ای تضمین خواهد داد که کشورش پس از پایان دوره کنونی ریاست جمهوری در این کشور، در صورتی که بخواهد از برجام خارج شود، ۳ سال در آن باقی بماند.
هرچند گفته‌های نقل شده از باقری کنی غیررسمی است، اما در صورتی که واقعا جمهوری اسلامی چنین نامه‌ای را از آمریکا دریافت کند، نمی‌تواند تضمین کننده این باشد که رییس جمهور بعدی آمریکا از برجام خارج نشود. ترامپ با وجود قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت که تعهد بالاتری از نامه وزیر یا رییس جمهور است، از توافق برجام خارج شد.
آنچه تضمین واقعی باقی ماندن آمریکا در برجام است، مسئولانه شدن رفتار جمهوری اسلامی نه فقط در اجرای توافق برجام بلکه در اجرای همه تعهدات بین‌المللی آن است که جمهوری اسلامی نه چنین انگیزه‌ای دارد و نه حتی اعلام کرده که حاضر است آن را بررسی کند. بر اساس نقل قولی که از باقری کنی شده، ایران در مذاکرات حاضر نشده بپذیرد که دست از هدف قرار دادناتباع آمریکایی می‌کشد.
امری که نشان دهنده ادامه‌دار بودن تنش‌ها در روابط با آمریکا حتی به فرض نجات توافق برجام است.
فرامرز داور
ایران وایر: