اینکه کلیه عضوی از بدن است و افراد زنده می‌توانند آن را به بیماران نیازمند اهدا کنند، باعث به وجود آمدن یک بازار سیاه اطراف این پیوند عضو مهم شده است و حالا نیز با پیشروی وضعیت بد اقتصادی، بسیاری از شهروندان بیشتر از قبل متقاضی فروش کلیه می‌شوند، به طوری‌که با اینکه انجمن کلیه ایران رقم هدیه برای کلیه را ۸۰ میلیون تومان تعیین کرده است، اما گاهی هزینه خرید و فروش آن به ۳۰۰ میلیون تومان و حتی در مواردی بیشتر نیز می‌رسد.
تفاوت قیمت کلیه در انجمن کلیه ایران و بازار سیاه
این ارقام نیز در حالی است که خرید و فروش اعضای بدن در ایران جرم محسوب می‌شود و تنها اهدا و هدیه آن قانونی است و طبق قانون، اهدای کلیه از فرد زنده امکان‌پذیر است.بر اساس آمار وزارت بهداشت تنها در سال ۱۳۹۹ در ایران ۴۲۰ مورد پیوند کلیه از فرد زنده انجام شده و به همین خاطر نیز انجمن خیریه حمایت از بیماران کلیوی ایران، بعد از مشاهده وضعیت دلالی برای اهدای کلیه تصمیم گرفت هم این روند را در چارچوب ثبت نام انجام دهد و هم اینکه ارقامی مشخص برای این اهدا تعیین کند.
مبلغ تعیین شده توسط انجمن در ابتدا ۱۲ میلیون تومان و کمی بعد ۳۴ میلیون تومان و از سال ۱۳۹۹ تا ۸۰ میلیون تومان افزایش یافت، اما حالا به نظر می‌رسد برخلاف تصمیم اولیه که منجر به حذف دلالی به دلیل قیمت مشابه انجمن و بازار سیاه شده بود، حالا آنقدر تفاوت قیمت اهدا کلیه از طریق انجمن و بازار سیاه خرید و فروش کلیه زیاد شده است که عملا دوباره منجر به رونق بازار سیاه و بازگشت دلالان به بازار شده است.توجه کنید که وقتی انجمن رقم ۱۲ میلیون تومان را تایید کرد، کلیه در بازار آزاد بین ۱۰ تا ۱۲ میلیون تومان خرید و فروش می‌شد، اما در حالی اکنون از رقم ۸۰ میلیون تومان سخن گفته می‌شود که کلیه گاه تا ۲۵۰ و ۳۰۰ میلیون تومان در بازار سیاه توسط دلالان خرید و فروش می‌شود.
سازوکار‌های پیچیده و فروش سیاهی که هنوز هست
سن اهدای کلیه ۲۲ تا ۳۸ یا ۴۰ سال است و اهداکننده باید آزمایشات کاملی را انجام دهد که مشخص کند سالم و توانمند است و اهدا برایش ضرری ندارد.تمام اهداکنندگان و گیرندگان باید آزمایش HLA انجام دهند و در سامانه ثبت کنند. در این بین هیچ تماسی بین اهداکننده و گیرنده وجود ندارد و زمانی که آزمایش HLA دو نفر اجازه انجام پیوند را بدهد، مجوزی از طریق وزارت بهداشت می‌گیریم و این افراد برای عمل اهدا به بیمارستان می‌روند.
هرچند انجمن سازوکار دقیق و گاه حتی پیچیده‌ای را طراحی کرده است، اما به هر حال وقتی اهدا اعضای بدن قانونی است و اهدا کننده و بیمار نیز توافق کرده اند عملا راه گریز قانونی برای پرداخت و دریافت ارقام عجیب و غریب به راحتی وجود دارد.کما اینکه مدیر انجمن بیماری‌های کلیوی استان کرمانشاه پیش از این به این نکته اشاره کرده و گفته بود که «در حال حاضر قیمت مصوب برای خرید کلیه ۸۰ میلیون تومان است»، ولی مشکلات اقتصادی باعث شده که مردم با این قیمت حاضر به فروش نباشند و قیمت فروش کلیه به «۱۵۰ تا ۲۰۰ میلیون تومان» رسیده است.
حسین بیگلری همچنین گفته بود که به دلیل مشکلات اقتصادی «افراد زیادی» در ایران مایل به فروش کلیه خود هستند، ولی عمده مشکل این است که «تقریبا تمامی بیماران ما نمی‌توانند هزینه خرید کلیه را پرداخت کنند» و دولت باید به این افراد کمک کند.او همچنین درباره شایعات سفر ایرانیان به بیرون از کشور برای فروش کلیه نیز گفته بود که «اگر شخصی بخواهد در خارج از کشور کلیه‌اش را بفروشد، دولت نمی‌تواند مانع از رفتن این شخص شود.»
ارقام خرید و فروش کلیه از ۱۵۰ تا ۵۰۰ میلیون تومان
البته در این میان باید به این نکته اشاره کرد که برخلاف روند بین سال‌های ۹۵ تا ۹۸ که حداقل به دلیل نزدیکی رقم انجمن و دلالی تا حد زیادی سامانی در وضعیت اهدای کلیه وجود داشت، اما اکنون این روند بسیار آشفته است و برخی از فروشندگان کلیه به صراحت می‌گویند به دلیل مشکلات مالی فقط حاضر هستند با ۵۰۰ میلیون تومان کلیه خود را به فروش برسانند و اصلا زیر این رقم به هیچ عنوان قصد فروش ندارند و البته در مقابل نیز هستند بسیاری از افراد که آنچنان غرق در مشکلات شده‌اند که حاضرند با ارقامی بسیار کمتر بین ۱۵۰ تا ۲۰۰ میلیون تومان کلیه خود را به بیمار پیوند بزنند.
علیرضا که ۲۷ ساله است و گروه خونی او(O-) منفی دارد از دسته اول است و به صراحت می‌گوید گروه خونی استثنایی دارد و اصلا قصد ندارد که به رقمی کمتر از ۵۰۰ میلیون تومان رضایت بدهد. می‌گوید که اگر قرار است یک کلیه را بدهد و باقی عمر را با ریسک یک کلیه زندگی کند دیگر کمتر از این رقم با توجه به گروه خونی خاصش، اصلا در نظرش نیست.او امیدوار است با چنین رقمی به شرایط زندگیش بهبود ببخشد.
احسان ۲۵ ساله و دانشجوی کارشناسی ارشد، اما به رقم ۳۰۰ میلیون تومان راضی است. او که پدر کارمندی دارد می‌گوید برای مهاجرت به این رقم نیاز دارد و بعد از مدت‌ها بالا و پایین کردن متوجه شده تنها با فروش کلیه اش می‌تواند به نتیجه دلخواهش برسد.احسان با اینکه در مشهد زندگی می‌کند، اما با اجاره نامه خانه خواهرش خود را به عنوان یک ساکن تهران در انجمن ثبت کرده است چرا که می‌گوید در تهران راحت‌تر می‌تواند خواهان پیوند را با رقم خود پیدا کند.
کلیه در تهران گران‌تر و دلال بیشتر
سازوکار اهدای کلیه در ایران به این صورت است که افراد متقاضی فروش کلیه در انجمن‌های حمایت از بیماران کلیوی شهر خود اعلام آمادگی می‌کنند و این انجمن‌ها فهرست افراد زنده برای اهدای کلیه را در اختیار وزارت بهداشت قرار می‌دهند.اما قیمت فروش کلیه در تهران بیشتر است، چرا که در تهران دلال وجود دارد و قیمت کلیه را تعیین می‌کند و به همین دلیل در بیشتر مواقع اهداکنندگان کلیه به تهران مراجعه می‌کنند.بر اساس قانون افراد باید ساکن همان شهر یعنی تهران باشند، اما در موارد متعددی گزارش شده است که فروشنده کلیه در یک بنگاه مسکن قراردادی صوری امضا می‌کند که نشان دهد ساکن تهران است.
خریداران و فروشندگان البته از روش‌های مختلف یکدیگر را پیدا می‌کنند. برخی با چسباندن آگهی روی در و دیوار و برخی هم جلوی بیمارستان‌ها و مراکز. برخی هم با واسطه دوست و آشنا کسی را پیدا می‌کنند. اما چند سالی است که راه‌های ساده‌تر هم پیدا شده است از جمله آگهی در سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی و از این راه می‌توانند به راحتی خرید و فروش اعضای بدن را انجام داد.در این میان مساله جوان بودن و عدم داشتن بیماری و سن و گروه خونی اهدا کننده نیز از اعوامل مهم در تغییر قیمت کلیه محسوب می‌شود.
مساله مهم دیگر نیز زمان و عجله اهدا کننده و دریافت کننده است. مونا می‌گوید کلیه اش را ۲۵۰ میلیون تومان می‌خواسته بفروشد و به شدت در تنگنای مالی بوده، اما در نهایت به ۲۱۰ میلیون تومان رضایت داده تا بتواند طلبکارش را راضی کند.در مورد دیگر، اما علیرضا یک سال است به همه درخواست‌ها نه گفته، چون می‌خواهد حتما به رقم مورد قبول خودش کلیه اش را واگذار کند.
این در حالی است که دکتر حسین بیگلری به عنوان رئیس دبیرخانه کارگروه سلامت و امنیت غذایی دانشگاه کرمانشاه می‌گوید: «گاهی افرادی که برای اعلام آمادگی جهت اهدای کلیه به انجمن مراجعه می‌کنند در مواجهه با قیمت کلیه که از نظرشان کم است به ما می‌گویند ما می‌رویم عراق کلیه می‌فروشیم، تکرار این حرف سبب شده ما حدس می‌زنیم عراقی‌ها به ایران مراجعه می‌کنند و کسی که می‌خواهد کلیه خود را بفروشد پیدا می‌کنند، اما، چون در ایران پیوند اعضا به شهروندان خارجی ممنوع است، آن‌ها فرد را به عراق دعوت می‌کنند، دلار هم به طرف می‌دهند و آن‌جا پیوند می‌زنند؛ بنابراین وقتی مردم این‌ها را به ما می‌گویند قطعاً یک چیز‌هایی وجود دارد.»
کلیه در عراق و ترکیه از ۷۰۰۰ دلار تا ۱۵۰۰۰ دلار
مساله سفر برخی از متقاضیان اهدا کلیه به عراق و ترکیه البته حالا بیشتر از همیشه جدی شده است. کما اینکه گفته می‌شود در این کشور‌ها بین ۷۰۰۰ تا ۱۵۰۰۰ هزار دلار و گاه حتی بیشتر برای کلیه پرداخت می‌شود و این ارقام یعنی رقم فروش کلیه می‌تواند در این کشور‌ها بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ تومان در نوسان باشد که البته سهم دلالانی که این مشتری‌ها را در آن کشور‌ها بیابند و به اهدا کننده معرفی کنند قطعا جدا محاسبه خواهد شد.
فروش کلیه شهروندان ایرانی در عراق و سلیمانیه پیش‌تر نیز بار‌ها خبرساز شده بود. روزنامه آرمان ملی در سال ۱۳۹۵ گزارش داد که دلال‌های کلیه برخی افراد را تشویق می‌کنند برای فروش کلیه خود به عراق و سلیمانیه بروند و ۱۴۰ میلیون تومان دریافت کنند. توجه کنید که در آن زمان کلیه در داخل کشور با رقمی حدود ۳۰ میلیون تومان معامله می‌شد.هم چنین پیش از آن نیز مصطفی قاسمی، رئیس هیئت‌مدیره انجمن بیماران کلیوی، گفته بود گزارش‌هایی به این انجمن رسیده است که نشان می‌دهد عده‌ای از طریق کردستان برای فروش کلیه خود به خارج از کشور اعزام می‌شوند.
درباره فروش کلیه شهروندان ایرانی در خارج از کشور اگرچه در سال‌های گذشته نیز شایعاتی وجود داشت، اما حالا تاکید و اذعان مسئولان انجمن‌های اهدای کلیه در شهر‌های ایران بیانگر آن است که این روند در دو، سه سال گذشته شتاب بیشتری پیدا کرده است.
بحران اقتصادی و دردی مزمن
حقیقت آن است که کلیه، مغز استخوان و یک چهارم کبد و هر چه بشود در بدن از انسان زنده پیوند زد را می‌توان از ۱۰۰ میلیون تومان تا یک میلیارد تومان در بازار سیاه اهدا اعضا ، خرید و فروش کرد و هر چند که قائم مقام انجمن اهدای عضو ایرانیان می‌گوید فروش کلیه دیگر مانند سابق نیست و فروشنده‌ها باید تحت نظارت دولت این کار را انجام دهند (و البته تمام پیوند‌های کلیه در انجمن ثبت می‌شود)، اما واقعیت امر این است که خرید و فروش کلیه زیر پوست شهر در جریان است و دلالان به شدت مشغول فعالیت هستند.
نباید از یاد برد که در فاصله زمانی هر دو تا سه ساعت یک بیمار در لیست انتظار پیوند، جان خود را از دست می‌دهد و حالا دیگر راه اصلی نیازمندان پیوند اعضا، روی آوردن به بازار خرید و فروش اعضای بدن است. به خصوص که با توجه به تفاوت قیمت محسوس بازار سیاه و قیمت رسمی انجمن دیگر عجیب نیست که آن سوی این ماجرا فروشندگانی باشند که می‌گویند برای حل مشکلات مالی اعضای بدن خود را می‌فروشند و تن به قیمت‌های تعیین شده نیز نمی‌دهند.
همین تن دادن به ارقام رسمی، قیمت کلیه را بنا به موقعیت و گروه خون از ۱۵۰ میلیون تومان تا گاه حتی بیش از ۳۵۰ میلیون تومان در نوسان قرار داده است و حالا کافی است گذرتان به خیابان‌های مرکزی شهر و به خصوص به حوالی خیابان ولیعصر و نزدیک طالقانی بیفتد (حوالی دفتر انجمن خیریه حمایت از بیماران کلیوی) تا با در و دیوار‌ها پر از آگهی فروش اعضای بدن رو به رو شوید. هر چند بار‌ها دیوار‌های این قسمت را رنگ کرده اند، اما همچنان فروشنده‌ها آگهی می‌چسبانند و دلالان نام و شماره خود را با خودکار و ماژیک زیر این آگهی‌ها اضافه می‌کنند.اندوه دیدن این آگهی‌ها اندوهی دوگانه است، حکایت هموطنانی که بیمار هستند و هموطنانی که چنان در تنگنای اقتصادی هستند که بر سر بخشی از بدن خود معامله می‌کنند و چانه می‌زنند.