با توجه به اینکه ایران به دلیل تحریم‌های آمریکا با محدودیت‌هایی برای فروش نفت در بازارهای جهانی روبه‌روست، آمار دقیق یا میزان فروش نفت، قیمت نفت فروخته شده و نحوه دریافت پول نفت فروخته شده ایران، در دسترس عموم قرار ندارند.
با این حال علاوه بر گزارش‌های رسانه‌های وابسته به جمهوری اسلامی و اظهارنظرهای مقام‌هایی مانند وزیر نفت، برآوردهای خبرگزاری رویترز و همچنین شرکت کپلر که تلاش می‌کند با ردیابی نفتکش‌ها، میزان صادرات نفت ایران را محاسبه کند، همگی حاکی است که درآمد ایران در سال ۱۴۰۱ از محل صادرات انرژی تا احتمالا ۵۰ درصد، از سال ۱۴۰۰ بیشتر بوده است.
برخی کارشناسان انرژی معتقدند با در نظر گرفتن اختلافاتی که در میان این تخمین‌ها وجود دارد، جمهوری اسلامی ایران احتمالا در طول سال، رقمی حدود ۶۰ میلیارد دلار از محل صادرات نفت، میعانات و گاز به دست آورده است؛ رقمی قابل توجه که تناسبی با تصور عمومی از دشواری‌های اقتصادی حکومت ایران به دلیل تحریم‌های آمریکا ندارد.
همزمان، بازتاب این درآمد ارزی در وضعیت اقتصاد ایران نیز به سختی قابل ردگیری است. دولت ایران همچنان با کسری بودجه روبه‌روست و در نگاه اقتصاددانان تلاش می‌کند با چاپ پول از پس آن برآید که این موضوع در نهایت به افزایش تورم و فشار بر شهروندان کم‌درآمدتر منجر می‌شود.
آمار متفاوت از صادرات نفت ایران
در ماه‌های گذشته اظهارنظرهای مختلفی از سوی جواد اوجی وزیر نفت و سایر دولتمردان در مورد افزایش میزان صادرات نفت ایران و به طبع آن افزایش درآمد ارزی ایران در رسانه های داخلی منتشر شد.
رسانه‌های وابسته به دولت مدعی‌اند که دولت ابراهیم رئیسی در قیاس با دولت حسن روحانی در فروش نفت موفق‌تر بوده و دولت رئیسی بدون احیای برجام توانسته با افزایش فروش نفت ایران درآمد بیشتری کسب کند و باعث بهبود شرایط اقتصادی ایران شود.
اواخر دی ماه گذشته خبرگزاری رویترز به نقل از شرکت‌هایی که صادرات نفت ایران را رصد می‌کنند مدعی شده بود که به رغم تداوم تحریم‌ها، صادرات نفت ایران در ماه‌های نوامبر و دسامبر گذشته به بیشترین میزان در سه سال گذشته رسیده است.
به گزارش رویترز ایران در ماه دسامبر (۱۰ آذر تا ۱۰ دی) روزانه بطور متوسط یک میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه در روز نفت صادر کرده است. مقاصد عمده صادرات نفت ایران در سالهای اخیر چین بوده است.
کپلر به عنوان شرکت ردیابی نفتکش‌ها نیز می‌گوید ایران در طول سال گذشته به طور متوسط روزانه یک میلیون و ۱۰۰ هزار بشکه نفت و ۴۰۰ هزار بشکه میعانات نفتی صادر کرده است.
ایران در سال گذشته همچنین توانست ۱۸ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی نیز صادر کند و رقمی در حدود شش میلیارد دلار از محل صادرات گاز طبیعی به دست بیاورد.
بر اساس پیش بینی آژانس بین المللی انرژی درآمد ارزی ایران در سال ۲۰۲۲ (دی ماه ۱۴۰۰ تا دی ماه ۱۴۰۱) از محل صادرات نفت و گاز طبیعی در حدود ۵۸ میلیارد دلار بود. این میزان در قیاس با سال ۲۰۲۱ در حدود ۴۹ درصد افزایش داشته است.
روزنامه ایران ۲۵ بهمن گزارش داد که صادرات نفت ایران در شش ماه اول سال جاری در قیاس با مدت مشابه سالهای گذشته حتی از دوران برجام نیز بیشتر بوده است.
روزنامه ایران با اشاره به گزارش بانک مرکزی در مورد میزان درآمد ارزی ایران در شش ماه اول سال جاری نوشت که ارزش صادرات نفت و گاز ایران در شش ماه اول به رقم ۲۹ میلیارد و ۳۹۴ میلیون دلار رسیده بود. که این میزان در قیاس با مدت زمان مشابه سال ۱۴۰۰، در حدود ۵۷ درصد افزایش داشته است.
درآمد ارزی ایران از قبل صادرات نفت و گاز طبیعی ایران در نیمه نخست سال ۱۴۰۰ در حدود ۱۸ میلیارد و ۶۷۷ میلیون دلار بوده است. روزنامه ایران مدعی شده بود که درآمد ارزی ایران در نیمه نخست سال ۱۴۰۱ در قیاس با شش ماهه اول سالهای ۱۳۹۴ تا ۱۴۰۰ به مراتب بیشتر بوده است.
افزایش ظرفیت تولید نفت ایران؟
در شهریور گذشته، محسن خجسته مهر مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران مدعی شده بود که ظرفیت تولید نفت اکنون سه میلیون و ۸۳۸ هزار بشکه در روز است. و قرار است تا پایان اسفند با ۲۰۰ هزار بشکه افزایش، به چهار میلیون و ۳۸ هزار بشکه در روز برسد.
بر اساس گزارش اداره اطلاعات انرژی آمریکا، تولید نفت ایران در دسامبر گذشته، روزانه دو میلیون و ۵۸۰ هزار بشکه بوده است.
گزارش ماهیانه اوپک که اواسط دی ماه منتشر شد، نشان می‌دهد که تولید نفت ایران در سال ۲۰۲۲ با افزایش ۱۶۲ هزار بشکه‌ای، به دو میلیون و ۵۷۴ هزار بشکه در روز رسیده بود.
بر اساس گزارش اوپک، تولید نفت ایران در سال ۲۰۲۱ به طور متوسط، روزانه دو میلیون و ۳۹۲ هزار بشکه نفت بوده است. این میزان در سال ۲۰۲۰ روزانه یک میلیون و۹۹۱ هزار بشکه نفت بود.
مقایسه این آمار نشان می دهد که علیرغم افزایش ظرفیت تولید نفت ایران در سال گذشته، تولید نفت ایران هرگز به سطح برجام نرسید.
نفت ۸۵ دلاری در بودجه ۱۴۰۲
بر اساس برنامه بودجه سال ۱۴۰۲ ایران قرار است روزانه یک میلیون و ۴۰۰ هزار بشکه نفت صادر کند.
دولت ابراهیم رئیسی رقم فروش نفت در سال آینده را بشکه‌ای ۸۵ دلار در نظر گرفته است و قرار است ایران روزانه از محل صادرات نفت ۱۱۹ میلیون دلار درآمد ارزی کسب کند. یعنی در کل، میزان درآمد ارزی ایران در سال ۱۴۰۲، از صادرات نفت، ۴۳ میلیارد و ۴۳۵ میلیون دلار پیش بینی شده است.
محاسبه دولت رییسی نشان می‌دهد که دولت وی فعلا امیدی به احیای برجام ندارد و فروش نفت ایران به چین در سال جاری نیز ادامه خواهد داشت.
باید در نظر داشت که رقم فروش نفت ایران در بودجه سال ۱۴۰۱، در حدود ۷۰ دلار در نظر گرفته شده بود. قیمت نفت در سال ۲۰۲۲ حتی در برخی ماه‌های سال به بیش از صد دلار نیز رسیده بود.
اخیرا جواد اوجی وزیر نفت مدعی شد که ایران این روزها شاهد بیشترین میزان فروش نفت از سال ۱۳۹۷ به این سوست. به گفته آقای اوجی، ایران هم اکنون ۱۹۰ میلیون بشکه نفت و میعانات بیشتر از سال ۹۹ و ۸۳ میلیون بشکه هم بیشتر از سال ۱۴۰۰ می‌فروشد و تمام پول آن را هم دریافت کرده است.
اوجی مدعی شد که طی ۱۱ ماه گذشته بالغ بر ۱۴ میلیارد دلار ارز فروش نفت و میعانات در سامانه نیما و اکنون در مرکز مبادله ایران عرضه شده است.
در سال ۱۴۰۱ و طبق ادعای دولتمردان دولت ابراهیم رئیسی، در ظاهر میزان تولید نفت ایران افزایش داشته است. هر چند قرار بود روزانه ۲۰۰ هزار بشکه، ظرفیت تولید نفت ایران افزایش یابد، اما این هدف عملیاتی نشد.
شفافیت اصل فراموش شده اقتصاد ایران است. میزان دقیق فروش نفت به بهانه دور زدن تحریم ها، هیچ وقت رسما اعلام نمی‌شود و همزمان این وضعیت، فرصت را برای فساد اقتصادی به شکل قابل توجهی افزایش داده است.
به بیان دیگر، اگرچه جمهوری اسلامی از درآمد قابل توجه فروش نفت بهره‌مند است اما دقیقا روشن نیست که چه مقدار از این پول سرانجام از خزانه دولت سردرمی‌آورد.
شفافیت اقتصادی در ارتباط با فروش نفت به این نگرانی در میان مقام‌های جمهوری اسلامی دامن می‌زند که واشنگتن، با ردگیری معاملات و تحت فشار قراردادن خریداران، از میزان فروش نفت ایران بکاهد.
امید شکری
بی بی سی