چگونه زمین‌کُش‌ها و لوله‌دزدها باعث فرونشست زمین در تهران و سراسر ایران شدند
زمین ناگهان دهان باز می‌کند و همه‌چیز را می‌بلعد. این صحنه به اندازه کافی ترسناک است و ترسناک‌تر می‌شود، وقتی در خط تندرو یک بزرگراه رخ دهد. اگر فرونشست زمین بر اثر نابودی منابع آب زیرزمینی جان ۲۴ میلیون نفر را در سراسر ایران به خطر انداخته، اکنون دزدیدن لوله‌های آب در بزرگراه آزادگان تهدید دیگری است برای تهران و ساکنانش. در شرایطی که شناسایی و دستگیری لوله‌دزدها با استفاده از دوربین‌های کنترل ترافیک ساده‌تر از پیدا کردن معترضان پرشمار خیزش ۱۴۰۱ است، به نظر می‌رسد «رافت اسلامی» حکومت شامل حالشان شده است و تاکنون از دستگیری‌شان خبری نیست.
زمین‌کُش‌ها
فرونشست زمین چندان که مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی گزارش داده است، جان ۲۴ میلیون ایرانی را تهدید می‌کند. نام استان‌های تهران، خراسان رضوی، کرمان و اصفهان در صدر جدول فرونشست استان‌های ایران قرار دارد.
در گزارش مرکز پژوهش‌ها با عنوان ««تاثیر فرونشست بر زیرساخت‌ها و راهکار‌های کنترل این آثار» آمده است: «فرونشست در ایران پنج تا هفت برابر متوسط جهانی است و با نرخ سالیانه ۲۵ تا ۳۰ سانتی‌متر در سال (هر پنج سال یک متر) در کشور رخ می‌دهد.» فرونشست پدیده‌ای طبیعی است اما آنچه در ایران با شتابی فزاینده رخ می‌دهد، غیرعادی و مهلک است.
این تازه شروع ماجرا است. فرونشست مرگ زمین را رقم می‌زند و آثار مخرب آن یکی‌‌دوتا نیست. علاوه بر آنکه سفره‌های آب زیرزمینی از بین می‌روند و آن عرصه قابلیت سکونتگاهی را به‌تدریج از دست می‌دهد، فرونشست بر سازه‌ها اثر مستقیم و غیرمستقیم وارد می‌کند که برخی از آن‌ها جبران‌ناپذیرند.
فروریختگی، ترک خوردن، فرسودگی، کج شدن بناها و نیز صدمه دیدن خطوط انتقال برق و مخابرات، حمل‌ونقل (جاده‌ای و ریلی)، شبکه فاضلاب و لوله‌های انتقال آب و نفت، آسیب به پایه پل‌ها و از هم گسیختگی زمین از جمله آثار مستقیم فرونشست زمین‌اند که هر یک می‌تواند تهدیدی جدی برای جان شهروندان باشد.
آثار غیرمستقیم فرونشست، اغلب هزینه‌های اقتصادی ناشی از ترمیم، تعمیر و بازسازی زیرساخت‌های آسیب‌دیده را در برمی‌گیرد. اختلال در فعالیت‌های اقتصادی و کسب‌وکار، کاهش ارزش زمین و البته رها کردن سرزمین نیز از دیگر عوارض غیرمستقیم فرونشست است.
گزارش مرکز پژوهش‌ها به‌صراحت از مدیریت ناکارآمد منابع آب و نیز سیاست‌های خودکفایی محصولات کشاورزی به‌ویژه گندم انتقاد می‌کند؛ سیاست‌هایی که رهبر جمهوری اسلامی با وجود محدودیت‌های طبیعت و منابع آب بر اجرای آن‌ها اصرار دارد.
در بخشی از این گزارش آمده است: «در ایران از سالیان اخیر، زنگ خطر بی‌آبی به صدا درآمده است. این مسئله علاوه بر ماهیت جغرافیایی ایران (که عمدتا کشوری با منابع آبی ناچیز است)، متاثر از مدیریت نامناسب، ضعف و کاستی در اجرا و نظارت بر اجرای قوانین و نهایتا حکمرانی ضعیف در بحث منابع آب است. لزوم پیگیری سیاست‌های سنتی و عمدتا بدون پشتوانه مرتبط با تولید غذا و خودکفایی در تولید محصولات غذایی مهم در کشور مانند گندم، بروز بحران‌های جهانی مرتبط با تغییرات اقلیمی مانند خشکسالی در نتیجه کاهش نزولات جوی، مدیریت نامناسب منابع آب و آگاهی‌بخشی ضعیف و نامناسب به آحاد جامعه و اصناف درگیر بحران منابع آب مانند ذی‌نفعان بخش کشاورزی و صنایع آب‌بر از دلایل اصلی بروز بحران‌های بزرگ‌تر در آینده است.»
این گزارش به نرخ ۵۵ درصدی برداشت از آب‌های زیرزمینی اشاره دارد؛ مسئله‌ای که ایران را با بحران مواجه کرده است. «این در حالی است که افزایش تعداد چاه‌های غیرمجاز برداشت آب، تحلیل واقعی وضعیت فعلی و روند آتی را با چالش‌هایی روبرو کرده است. بر اساس برخی گزارش‌ها، ۴۰ درصد چاه‌های موجود در کشور غیرمجاز تلقی می‌شوند. در حالی که هر روز بر تعداد این چاه‌های فاقد کنترل، مجوز و شناسنامه و دیگر موارد بهره‌برداری افزوده می‌شود، نیاز مبرم کشور است که با بهبود حکمرانی در حوزه منابع آب، مدیریت و اصلاح مصرف و حتی قطع فوری بهره‌برداری از بسیاری چاه‌های مجاز و شناسنامه‌دار، روند وخامت وضعیت کند و در نهایت متوقف شود.»
آیا برای مهار یا کنترل فرونشست روش‌هایی وجود دارد؟ پاسخ گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس به این سوال مثبت است و چندین راهکار برای آن برشمرده است؛ از جمله روش‌هایی برای مقاوم‌سازی خاک، بهسازی خاک به روش تزریق (که سبب افزایش مقاومت بارگذاری می‌شود) و بهسازی با انحراف مسیر آب. اما سوال مهم‌تر این است که در کشوری که چپاول سازمان‌یافته در جریان است، مگر می‌شود آن روش‌ها را تمام‌وکمال اجرا کرد؟
در این گزارش همچنین به خطری که تهران را تهدید می‌کند، اشاره شده است: «از مهم‌ترین زیرساخت‌هایی که در تهران در معرض خطر فرونشست قرار دارند، فرودگاه امام خمینی، مهرآباد و خطوط انتقال انرژی در بخش جنوب غرب و خطوط قطار شهری و مترو است.»
بعید است لوله‌دزدی در بزرگراه به عنوان یکی از عوامل فرونشست حتی به مخیله نویسندگان این گزارش خطور کرده باشد.
لوله دزدها
خبر فرونشست در بزرگراه آزادگان به دلیل سرقت لوله‌های آب خیلی‌ها را شگفت‌زده کرد. اگر دزدیدن کابل‌های برق و دریچه‌های آب را بتوان به فقر نسبت داد و انگشت اتهام را به سوی مردم گرفت (رویه‌ای که حکومت طی بیش از چهار دهه پی گرفته است)، آیا لوله‌دزدی از زیر زمین و در محل پرترددی مثل بزرگراه آزادگان هم کار مردم به‌تنگ‌آمده از فقر است؟
به گفته رئیس کمیته بودجه و نظارت مالی شورای اسلامی شهر تهران، بخشی از اتوبان آزادگان در خط تندرو یک‌مرتبه دچار فرونشست در ابعاد شش متر در شش متر و به عمق ۱.۵ متر شد. به این دلیل که در برخی قسمت‌ها در طول مسیر، لوله‌ها و تجهیزات شهری دزدیده شدند. شهرداری با ۱۲ میکسر بتن به‌صورت موقت آن محل را پر کرد؛ اما بحران هر لحظه و هر دقیقه پیش رو است.
از آنجا که اطلاعات روشنگرانه و بیشتری در دسترس عموم قرار نگرفته است، می‌توان نتیجه‌گیری کرد که این سرقت برنامه‌ریزی‌شده با فساد و چپاول سازمان‌یافته پیوند دارد و به احتمال زیاد دست شماری از ارگان‌های دولتی و نظامی نیز در کار است.
وقتی پیمانکاران برای اجرای عملیات عمرانی باید از ارگان‌های مختلف مثل شهرداری و نیروی انتظامی مجوز بگیرند و زمان‌بندی کار‌شان را با آن‌ها هماهنگ کنند، چگونه سارقان می‌توانندبا فراغ‌بال لوله‌ها را از بزرگراه پرترددی چون آزادگان چپو کنند، بی‌آنکه گوش از گوش خبردار شود؟
برای سرقت لوله‌های آب از زیر زمین نه‌تنها باید از ماشین‌ها و ادواتی استفاده کرد که پیمانکاران برای کار گذاشتن لوله‌ها استفاده می‌کنند که برای فعالیت‌های عمرانی‌ــ و در این مورد، فعالیت ضدعمرانی‌ــ باید مجوز داشت و پیشاپیش هماهنگی‌های لازم را به عمل آورد. هر زمان از شبانه‌روز که تجهیزات عمرانی در خیابان یا بزرگراه سد معبر یا ایجاد ترافیک کنند، گشت‌های شهرداری، راهنمایی و رانندگی، نیروی انتظامی و حتی بسیج سر می‌رسند. بنابراین لوله‌دزدها برای ادامه کار یا به ماموران رشوه داده‌اند یا با ارائه مجوزهایی آن‌ها را متقاعد کردهاند که هماهنگی‌ها از پیش انجام شده است.
بررسی دقیق‌تر اخبار نشان می‌دهد ایجاد این بحران به حداقل ۴۰ میلیارد تومان ناقابل (!) مربوط می‌شود. البته رئیس کمیته بودجه و نظارت مالی شورای شهر تهران این مبلغ را در ازای «راهکار اصلی» مطرح کرده که عبارت است از انتقال خط جمع‌آوری آب‌های سطحی به ضلع جنوبی اتوبان آزادگان. او می‌گوید: «به‌نظر می‌رسد شورا نیز می‌باید پس از درخواست شهرداری در قالب مجوز موقت قانونی افزایش بودجه و اعتبارات، حمایت لازم را داشته باشد.»
۹ سال پیش که هنوز دوربین‌های «کنترل ترافیک» به تعداد امروز نبود، یکی دو روز پس از انتشار موزیک‌ویدیو «هپی»، چند جوان که آن را در خانه و روی پشت‌بام فیلمبرداری کرده بودند، دستگیر شدند؛ نشانه‌ای دیگر از «اقتدار نظام»! امروز اما لوله‌دزدها‌ــ که به احتمال زیاد در پی گرفتن پروژه‌های بزرگ از شهرداری تهران‌اندــ با استفاده از تجهیزات عمرانی، لوله آب و تجهیزات شهری را از بزرگراه سرقت می‌کنند، بی‌آنکه نگران دستگیری و مجازات باشند. به‌راستی که لوله‌دزدها مرزهای چپاول سازمان‌یافته را کیلومترها جابه‌جا کردهاند.
ایندیپندنت فارسی
سام خسروی‌فرد