روسیه برای دومین بار طی کمتر از شش ماه، بیانیه مشترکی با کشورهای عربی منتشر کرده که در آن از دیدگاه امارات متحده عربی در اختلافش با ایران بر سر جزایر سه گانه ابوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک حمایت شده و در آن آمده که روسیه هم از حل این اختلاف در دادگاه بین المللی حمایت می‌کند. این پرسش و پاسخ موضوعات مربوط به این وضعیت را از دیدگاه حقوقی بررسی کرده است.
حمایت از ادعای امارات درباره جزایر سه گانه رویه دولتی روسیه شده است؟
دولت روسیه خصوصا در زمان دوره سوم ریاست جمهوری «ولادیمیر پوتین» که هم‌‌زمان با ضعیف‌ترین دوره جمهوری اسلامی از نظر مقبولیت داخلی و مشروعیت بین المللی آن است، به‌طور پیوسته از مواضعی حمایت کرده است که هم در تضاد با منافع ایران بوده و هم بعضا در تضاد با منافع جمهوری اسلامی قرار داشته است. روسیه از ضعف حکومت ایران، بارها به‌عنوان وجه المصالحه‌ای برای حل‌وفصل مسائل متعدد بین‌المللی خود استفاده کرده است.
این در شرایطی است که روسیه به‌دلیل تجاوز نظامی به اوکراین که کم‌کم وارد سومین سال خود می‌شود، از طرف کشورهای غربی مورد تحریم قرار گرفته و یک انزوای کم‌سابقه را تجربه می‌کند، برای جبران این وضعیت در برابر دیگر کشورها، از ایران به‌عنوان ما‌به‌ازای امتیازاتی که می‌گیرد، خرج می‌کند.
حمایت از ادعاهای امارات درباره جزایر سه گانه در مقابل ایران، درست در زمانی صورت می گیرد که روسیه تلاش می‌کند در شکل‌ها و اتحادهای متنوعی، همکاری با اعراب و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس را گسترش دهد.
چرا موضوع جزایر پیوسته مورد توجه روسیه قرار گرفته است؟
در اتحادهای منطقه‌ای که روسیه در ماه‌های اخیر به‌دنبال ورود به آن است، امارات متحده عربی به‌عنوان یکی از موفق‌ترین و ثروتمندترین کشورها حضور دارد. دولت‌ها تلاش می کنند مواضع ملی خود را هرچه بیشتر در قالب بیانیه‌های مشترک با دیگر کشورها، با بعد بین‌المللی، مطرح کنند و به آن مشروعیت جهانی بدهند.
از این رو امارات هم هرکجا که بتواند موضوع اختلافش با ایران بر سر حاکمیت بر سر جزایر سه گانه را وارد بیانیه‌های مشترک می‌کند.
از آنجا که روسیه به‌دلیل انزوای بین‌المللی برای همکاری با دیگر کشورها دست پایین دارد، این کشور با خواسته‌های کشورهایی همچون امارات که هزینه‌ای برای این کشور ندارد همراهی می کند و به این ترتیب، موضوع جزایر اینک در کمتر از شش ماه، دوباره در بیانیه مشترک کشورهای عربی و روسیه، درج شده است.
بیانیه‌های روسیه درباره جزایر، خطری برای حاکمیت ملی ایران است؟
حمایت بین‌المللی هرچه بیشتر از ادعای امارات درباره جزایر سه گانه، لزوما خدشه‌ای به حاکمیت ایران بر جزایر سه گانه وارد نمی کند، اما موضع جهانی امارات را هربار قوی‌تر می کند. موضوع جزایر سه گانه ۱۲آذر۱۳۵۰ به درخواست مشترک نمایندگان دائم چهار کشور لیبی، الجزایر، عراق و یمن در سازمان ملل، موضوع اشغال جزایر سه گانه «ابوموسی»، «تنب کوچک» و «تنب بزرگ» در شورای امنیت سازمان ملل متحد مطرح شد، اما شورا آن را تهدیدی برای صلح و امنیت جهانی –که ماموریتش پاسداری از آن است– ندانست با این همه، پس از تاسیس کشور امارات، به خواست دولت این کشور موضوع همچنان در دستور کار شورای امنیت قرار دارد.
روسیه از اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد است و با بیانیه‌های مشترکی که با امارات صادر کرده، در روز مبادا و جدی‌تر شدن اختلاف بین ایران و امارات، احتمال اینکه از دیدگاه امارات حمایت کند، بیشتر از آن است که از حاکمیت تاریخی ایران بر این سه جزیره پشتیبانی نشان دهد.
می توان ایران را مجبور به حل اختلاف در دادگاه بین‌المللی کرد؟
بیانیه‌هایی مشترکی که روسیه به خواست امارات صادر کرده، خواهان حل اختلاف ازجمله با مراجعه به دیوان بین‌المللی دادگستری در لاهه است. مراجعه به دیوان لاهه که مهم‌ترین دادگاه بین‌المللی است که به اختلافات میان دولت‌ها رسیدگی می کند، اختیاری است و نمی‌توان هیچ دولتی را ملزم و مجبور به حل اختلاف توسط آن کرد. به‌طور قانونی، ایران را هم نمی‌توان مجبور به واگذار کردن اختلاف بر سر جزایر سه گانه به دیوان لاهه کرد و امارات هم بدون رضایت ایران، قادر به طرح شکایت در دیوان نیست.
اما هم‌‌زمان با افول مشروعیت داخلی و بین‌المللی جمهوری اسلامی و پیچیده شدن حکومت ایران در کلافی سردرگم از بحران‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی که توان حتی هر حکومت مشروع و قابلی را هم تحلیل می‌برد و یافتن متحدهای تازه از سوی امارات برای تقویت موضع اش درباره جزایر سه گانه، دور از انتظار نیست که ایران به‌طور پیوسته تحت فشارهای بین‌المللی تازه‌ای قرار بگیرد که برای کاهش آن، مجبور به دادن امتیازات پیدا و پنهان دیگری به دولت‌هایی همچون روسیه شود.
دولت‌ها به‌طور طبیعی از اینکه حل اختلافات مرزی و سرزمینی خود را به دست طرف ثالثی همچون دادگاه بین المللی بسپارند، خودداری می‌کنند اما نباید از یاد برد که هر اقدامی برای بقا از سوی یک دولت ضعیف از نظر مشروعیت و ناتوان از نظر اقتصادی و بین‌المللی، هرچقدر هم که دور و بعید باشید، ممکن است در شرایط اضطراری اتفاق بیفتد.
ایران‌وایر
رامرز داور