«اسناد منتشرشده نشان می‌دهد که شاهد ۱۳۶ و مدل‌های پیشرفته آن به سلاحی مرگبار در زرادخانه روسیه برای حمله به اوکراین تبدیل شده است»
نشریه هاآرتص یکشنبه، ۱۸ فوریه (۲۹ بهمن)، در گزارشی تفصیلی به موضوع انتقال پهپادهای جمهوری اسلامی ایران به روسیه و استفاده مسکو از این سلاح مرگبار در جنگ علیه کی‌یف پرداخت.
بر اساس این گزارش، افشای گسترده هزاران ایمیل و اسناد داخلی از یک شرکت ایرانی مرتبط با وزارت دفاع جمهوری اسلامی ایران، اطلاعات زیادی را درباره همکاری نزدیک تهران و مسکو در زمینه پهپادهای انتحاری فاش کرده است.
اسناد فاش‌شده نشان می‌دهد که از زمان آغاز تهاجم نظامی روسیه به اوکراین، مسکو دستکم شش هزار پهپاد شاهد ۱۳۶ از تهران خریداری، و کمک‌های گسترده‌ای برای راه‌اندازی خطوط تولید داخلی این پهپادها دریافت کرده است. بخشی از هزینه این معاملات و کمک‌های مربوطه نیز با چندین تن شمش طلا پرداخت شده است.
هاآرتص با اشاره به اینکه روسیه اینک خواهان خرید و تولید هزاران پهپاد پیشرفته‌تر است، اشاره می‌کند که هواپیمای بدون سرنشین شاهد ۱۳۶ ساخت جمهوری اسلامی ایران، به یکی از مرگبارترین سلاح‌های زرادخانه روسیه تبدیل شده است.
در جریان جنگ مسکو و کی‌یف، تاکنون چند هزار پهپاد انتحاری به سمت اهداف غیرنظامی، و نیز زیرساخت‌های حیاتی مانند نیروگاه‌ها در اوکراین پرتاب شده‌اند.
کی‌یف دسامبر گذشته اعلام کرد که روسیه حدود سه هزار و ۷۰۰ پهپاد انتحاری را به خاک اوکراین پرتاب کرده است. هفته گذشته نیز مقام‌های اطلاعاتی اوکراین اعلام کردند که سربازان روس برای استفاده از پهپادهای شاهد ۱۳۶، ابابیل-۳ و رعد ایران، در سوریه آموزش دیده‌اند. به گفته این مقام‌ها، آموزش‌های مزبور را هم حزب‌الله و هم سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به سربازان روس ارائه داده‌اند.
گذشته از استفاده روسیه از پهپادهای ساخت جمهوری اسلامی ایران، پهپاد شاهد ۱۳۶ در خاورمیانه نیز سلاح شناخته‌شده‌ای است. جمهوری اسلامی ایران پیش‌تر این پهپادها را در اختیار حوثی‌های یمن قرار داده بود تا از آن‌ها برای حمله به تاسیسات نفتی عربستان استفاده کنند، و شبه‌نظامیان کتائب حزب‌الله عراق نیز با این پهپادها به پایگاه‌های آمریکایی حمله کرده‌اند.
جمهوری اسلامی ایران هم دستکم دو بار، ژوئیه ۲۰۲۱ و نوامبر ۲۰۲۳، از پهپادهای شاهد ۱۳۶ برای حمله به کشتی‌های تجاری متعلق به بازرگانان اسرائیلی استفاده کرده است. با این حال، تاکنون هیچ پهپادی از این نوع مستقیما به خاک اسرائیل پرتاب نشده است.
اسناد فاش‌شده از گروه هکری پرانا
بنا به گزارش هاآرتص، گروهی از هکرها به نام «شبکه پرانا» (PRANA Network) اوایل فوریه ۲۰۲۴ مجموعه‌ای از اسناد مرتبط با این موضوع را به بیرون درز داد. مشخص نیست که چه کسانی این گروه را اداره می‌کنند، اما به نظر می‌رسد که با گروه هکری فعال معروف «انانیموس» (Anonymous) مرتبط باشند. اطمینان یافتن از اعتبار این افشاگری نیز ساده نیست، اما برخی کارشناسان می‌گویند باید صحت این اسناد را جدی گرفت.
گروه هکری پرانا اعلام کرده است که اسناد مزبور را با نفوذ به سرورهای ایمیل شرکت «صحرا تندر» (Sahara Thunder) به دست آورده که با وزارت دفاع جمهوری اسلامی ایران مرتبط است. هزاران سند فاش‌شده حاوی اطلاعات زیادی درباره تجارت نفت جمهوری اسلامی از طریق کشتی‌هایی است که این شرکت در آن فعالیت می‌کند.
هاآرتص همچنین اسناد زیادی را بررسی کرده است که بیانگر اقدام روسیه از ۲۰۲۲ برای خرید هواپیماهای انتحاری بدون سرنشین، و نیز تولید آن‌ها برای پیروزی در جنگ با اوکراین است. این اسناد شامل خلاصه‌ای از بازدید هیئت‌های روسی از تاسیسات جمهوری اسلامی ایران، قراردادها، جزئیات مربوط به تجهیزات و مواد اولیه لازم، و یک گزارش ۲۱۴ صفحه‌ای است که تصویرهای واضحی از روند تولید بدنه پهپادها نیز در آن به چشم می‌خورد.
برخی کارشناسان هزینه هر پهپاد شاهد ۱۳۶ را بین ۲۰ تا ۵۰ هزار دلار تخمین زده‌اند. اما بر اساس اسناد فاش‌شده، روسیه بسیار بیشتر از این مبلغ برای این پهپادها می‌پردازد.
گزارش‌ها حاکی است که تهران نخست ۳۷۵ هزار دلار در ازای هر پهپاد درخواست کرد، اما سپس با قیمت ۱۹۳ هزار دلار برای هر پهپاد در ازای انتقال شش هزار دستگاه موافقت کرد و در نهایت، ارزش کل معامله را تقریبا ۱.۲ میلیارد دلار اعلام کرد. با توجه به اینکه این معامله شامل راه‌اندازی خط تولید نیز می‌شود، مبلغ نهایی به ۱.۷۵ میلیارد دلار رسید.
بر اساس اسناد فاش‌شده، به نظر می‌رسد که روسیه امیدوار است با تولید مستقل پهپادها بتواند هزینه هر یک از این هواپیماهای بدون سرنشین را به ۴۸ هزار دلار کاهش دهد.
روسیه در اوت ۲۰۲۲ استفاده از پهپادهای جمهوری اسلامی ایران را در میدان نبرد اوکراین آغاز کرد. سپس در ژانویه ۲۰۲۳، قراردادی برای خرید هزاران پهپاد اضافی و نیز راه‌اندازی خط تولید در روسیه امضا شد.
اسناد فاش‌شده همچنین شامل عکس دو رسید از ماه فوریه – پرداخت ۱.۷۸ تن شمش طلا به ارزش ۱۰۴ میلیون. ۳۰۰ هزار دلار و پرداخت دو تن طلا در روز بعد است. اما پرداخت‌ها فقط به همین دو نمونه ختم نمی‌شود. طبق گزارش‌ها، روسیه در نوامبر ۲۰۲۲ نیز معادل ۱۴۵ میلیون دلار – بخشی به صورت نقدی و بخشی غیرنقدی – به جمهوری اسلامی ایران پرداخت. بخشی از پرداخت‌های غیرنقدی به صورت موشک‌های ضدتانک و دفاع هوایی پیشرفته غربی در اختیار تهران قرار گرفت.
کارخانه در تاتارستان
در جریان این همکاری تسلیحاتی، خط تولیدی در یک منطقه صنعتی به نام آلابوگا راه‌اندازی شد که مالکیت مشترک آن به دولت‌های روسیه و جمهوری تاتارستان (منطقه خودمختار روسیه) متعلق است.
این منطقه در کنار رودخانه کاما قرار دارد که به ولگا متصل می‌شود و امکان حمل‌ونقل مستقیم از ایران را با کشتی از طریق دریای خزر فراهم می‌کند. در این منطقه صنعتی چند کارخانه تولید فیبر‌کربن و فایبرگلاس نیز مستقر است که کاربرد مهمی در ساخت پهپاد دارند و در اسناد فاش‌شده به آن‌ها اشاره شده است.
رسانه‌های مستقل روسیه گزارش داده‌اند که خط تولید پهپاد شاهد به صورت ۲۴ ساعته در سه شیفت کار می‌کند و به دلیل کمبود نیرو، افراد زیر سن قانونی با حقوق کم و شرایط کاری دشوار در آن به کار گرفته می‌شوند.
این اطلاعات در شرایطی منتشر می‌شود که آژانس‌های اطلاعاتی غربی نیز پیش‌تر درباره برنامه تسلیحاتی جمهوری اسلامی ایران و روسیه هشدار داده بودند. برای نمونه، پیش از ایجاد این خط تولید، اسرائیل اطلاعاتی درباره برنامه مشترک پهپادهای بدون سرنشین به ناتو و اوکراین ارائه کرد که حتی قبل از امضای قراردادها، به اعمال تحریم‌هایی علیه شرکت‌های روسی درگیر در تولید پهپادها منجر شد.
اسناد فاش‌شده نشان می‌دهد که هیئتی از کارشناسان آلابوگا در سفری به ایران در نوامبر ۲۰۲۲، از تمام کارخانه‌های زنجیره تولید پهپادها بازدید کردند. در گزارش خلاصه فاش شده از این بازدید، ادعا شده است که هر کارخانه در جمهوری اسلامی ایران دو سایت جایگزین دارد تا اطمینان حاصل شود که در صورت حمله هوایی، تولید مختل نخواهد شد، و مونتاژ نهایی و بازرسی کیفیت نیز در یک تونل مخفی انجام می‌شود.
این گزارش همچنین با اشاره به اینکه جمهوری اسلامی ایران به توسعه نسخه‌های پیشرفته پهپاد شاهد ادامه می‌دهد، می‌افزاید که هیئتی از آلابوگا در دسامبر گذشته از یک نمونه آن‌ها بازدید کرده است.
شاهد ۲۳۸ که روس‌ها از آن با عنوان ام۲۳۷ یاد می‌کنند، به موتور جت مجهز است و با سرعت ۶۰۰ کیلومتر در ساعت پرواز می‌کند. سرعت نسخه قبلی این پهپاد که دارای موتور پیستونی است، ۱۷۰ کیلومتر در ساعت بود.
این پهپاد حامل یک کلاهک ۵۰ کیلوگرمی است و یکی از مدل‌های پیشرفته آن، به دستگاهی مجهز است که می‌تواند اهداف هوایی مانند پهپادهای دشمن را ساقط کند. هزینه تولید این پهپاد حدود ۱.۴ میلیون دلار تخمین زده شده و اسناد نشان می‌دهد که روسیه علاقه‌مند به خرید حدود ۷۰۰ دستگاه از آن‌ها است.
برخلاف پهپادهایی که اهداف آن‌ها باید از قبل انتخاب شوند و از ناوبری ماهواره‌ای استفاده می‌کنند، مدل پیشرفته دیگری به نام ام‌سی ۲۳۶ نیز به روس‌ها ارائه شده است که اپراتور آن می‌تواند با پهپاد تماس دائمی داشته باشد و حتی پس از راه‌اندازی، آن را به سمت اهداف نشانه‌گیری کند. قیمت این مدل ۹۰۰ هزار دلار اعلام شده و روسیه مایل است حدود دو هزار دستگاه از آن را خریداری کند.
جمهوری اسلامی ایران همچنین مدل جدید شاهد ۱۰۷بی را به هیئت روسی ارائه کرده که می‌تواند برای شناسایی، عکاسی و جاسوسی به‌کار رود و هر دستگاه آن حدود ۵۰۰ هزار دلار قیمت دارد. شاهد ۱۰۷سی نیز ارائه شده است که می‌تواند ماموریت‌های انتحاری انجام دهد.
به نوشته هاآرتص، یکی از اسناد عجیب فاش‌شده نیز به طرح تبدیل هواپیمای دوباله قدیمی شوروی – Antonov An-2 – به هواپیماهای بدون سرنشین مربوط می‌شود. هواپیماهای آنتونوف-نخستین پروازشان را در ۱۹۴۷ انجام دادند، اما صدها نمونه از آن‌ها هنوز برای جنگ استفاده می‌شوند و مسکو امیدوار است که بتواند با تغییر کاربری این هواپیماها، بخت پیروزس‌اش را در جنگ با اوکراین افزایش دهد.