زباله‌گردی در تهران در چند سال گذشته افزایش چشمگیری داشته است
زباله‌گردی در ایران، بازار کار سیاهی است که از کودک تا سالمند و زن و مرد در آن فعال‌اند و به نظر می‌رسد که گردش مالی آن به چند هزار میلیارد تومان در سال می‌رسد.
در چند سال گذشته، زباله‌گردی در تهران افزایش چشمگیری داشته است و روزانه در سطح شهر افرادی کنار سطل‌های زباله در حال تفکیک و یافتن زباله‌های خشکی که بتوان فروخت، مانند پلاستیک، چوب، شیشه و امثال آن دیده می‌شوند.
کارشناسان معتقدند که زباله‌گردی در تهران، سازمانی مافیایی دارد و زیر نظر شبکه گسترده‌ای اداره می‌شود که به گفته برخی مقام‌های شهرداری، اوباش و خلافکاران برای مدیریت و نظارت بر نیروهای فعال در آن به‌کار گرفته شده‌اند.
اوباش مسئول مدیریت شبکه زباله‌گردی در شهرهای بزرگ، مسلح‌اند و بنا به تصاویری که از درگیری‌های خونین مرتبط با این عرصه در تهران انتشار یافته، مافیای زباله به پدیده‌ای شبیه کارتل‌های جرم و جنایت تبدیل شده است.
انتشار تصاویر شلیک گلوله به برخی افراد در خیابان‌های تهران در دی ۱۴۰۱، توجه رسانه‌ها را جلب کرد و بنا به گزارش‌ها، با ورود نیروی انتظامی به ماجرا، مشخص شد که درگیری مسلحانه بر سر نحوه محاسبه دستمزد زباله‌گردها بوده است.
سعید راستی، رئیس مرکز عملیات پلیس امنیت عمومی تهران بزرگ، درباره این درگیری مسلحانه گفت: «در یکی از مناطق تهران فرد شروری که قبلا سابقه درگیری و بازداشت هم داشته، با پیمانکاران بازیافت زباله درگیر شده و به آن‌ها شلیک کرده است.»
برای روشن‌تر شدن دلیل درگیری مسلحانه بر سر زباله‌گردی، باید گفت که به گفته مدیران شهرداری تهران، گردش مالی مافیای زباله‌گردی به سه هزار میلیارد تومان در سال می‌رسد.
هفتم بهمن سال جاری، تفاهمنامه همکاری برای مقابله با زباله‌گردی و پیشگیری از به‌کارگیری کودکان در این عرصه، میان وزارت دادگستری و سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران امضا شد. رضا محمدی، مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران، در جریان امضای این تفاهمنامه اعلام کرد: «مافیای زباله‌گردی بیش از سه هزار میلیارد تومان از زباله خشک درآمد دارد. بنابراین، حاضرند برای این پول سیستم پسماند را به هم بریزند.»
به گفته محمدی، روزانه بیش از هفت هزار و ۵۰۰ تُن زباله در تهران تولید می‌شود. شهرداری تهران ادعا می‌کند که توان جمع‌آوری به‌موقع این حجم زباله را ندارد و این موضوع، فرصت را برای تجارت شبکه مافیایی زباله‌گردی فراهم کرده است.
یکی از طرح‌های شهرداری تهران برای حل مشکل زباله‌گردی، استخدام زباله‌گردها در قالب پاکبان و نیروهای خدماتی است. اما در پیوند با طرح مزبور نیز این پرسش و ابهام مطرح است که آیا هدف شهرداری واقعا پیشگیری از زباله‌گردی است، یا سهم بردن از گردش مالی چند هزار میلیاردتومانی در عرصه جمع‌آوری زباله.
شبکه مافیای زباله به حدی ساختارمند و دقیق است که به گفته رسانه‌ها، سطل‌های زباله در مناطق مختلف شهر میان زباله‌گردها و سرشاخه‌های این شبکه تقسیم شده‌اند. این ساختار پیش‌تر نیز در مافیای تکدی‌گری و دستفروشی مشاهده شده بود. این دو عرصه نیز شبکه‌های ساماندهی‌شده‌ای دارند و کارشناسان بارها به آسیب‌های اجتماعی آن اشاره کرده‌اند.
پیش‌تر، دی‌ماه ۱۴۰۱، برخی زباله گردها مدعی شده بودند که از سطل‌های زباله مناطق شمالی تهران روزانه بیش از ۳۵۰ تا ۴۰۰ هزار تومان درآمد دارند. این میزان درآمد بی‌شک در یک سال گذشته افزایش یافته است.
خبرگزاری رکنا در گزارشی میدانی اشاره کرده است که مافیای زباله دارای ۱۸ شبکه است که با پوشش پیمانکار، زباله‌های خشک و باارزش تهران را از سطل‌های زباله جمع‌آوری، و در مناطق ویژه آن‌ها را پوره می‌کنند.
حضور پرشمار کودکان، به‌ویژه کودکان اتباع مهاجر، و نحوه جابه‌جایی این کودکان در سطح شهر، یکی دیگر از ویژگی‌های حضور شبکه‌ای قدرتمند با امکانات حمل‌ونقل و نیروهای نظارتی است.
وجود سوله و گاراژهایی در مناطق جنوبی و حاشیه‌ای تهران که این کودکان در آن‌ها اسکان داده می‌شوند، این پرسش را مطرح کرده است که اگر نهادهای انتظامی و شهرداری تهران واقعا می‌خواهند با این پدیده مقابله کنند، چرا با این مراکز اسکان و سرشاخه‌های این شبکه‌ها برخورد نمی‌کنند.
ناتوانی شبکه جمع‌آوری زباله شهرداری تهران، موجب شده است که برای مدیریت انباشت زباله در سطح شهر و تفکیک زباله، این مجموعه ناچار بخشی از فعالیت شبکه زباله‌گردی را نادیده بگیرد.
افزون بر این، احتمال قراردادهای شهرداری با پیمانکاران این شبکه نیز مطرح است که به دلیل در اختیار داشتن نیروهای ارزان‌قیمت با به‌کارگیری کودکان، می‌توانند جمع‌آوری زباله را با قیمت پایین انجام دهند و با تفکیک و فروش زباله‌های خشک ارزشمند، سود کلانی به دست آورند.