رئیس بخش خطرپذیری مرکز تحقیقات راه و شهرسازی: سه میلیون نفر در تهران روی پهنه فرونشستی زندگی می‌کنند
علی بیت‌اللهی، عضو هیئت‌علمی مرکز تحقیقات راه و شهرسازی، با انتقاد شدید از تصمیم وزارت نیرو برای حفر ۷۰ حلقه چاه عمیق در تهران، این اقدام را «تیر خلاص بر پایداری تهران» خواند. او تاکید کرد که به دنبال چنین اقداماتی، سطح آب‌های زیرزمینی، به‌ویژه در مناطق جنوبی پایتخت، کاهش می‌یابد و بزرگ‌ترین پهنه فرونشستی کشور از جنوب غرب تهران به سمت شهریار و سپس جنوب استان البرز، هشتگرد و در ادامه تا دشت قزوین گسترش می‌یابد.
بیت‌اللهی با اشاره به حفر چاه‌های متعدد در سال‌های گذشته برای تامین آب گفت: «اگرچه طی چند سال گذشته نرخ فرونشست زمین در تهران حدود ۲۰ سانتی‌متر ثابت مانده بود، اما در اواخر سال گذشته و سال جاری این روند بار دیگر شدت گرفته است.» او افزود در محدوده یافت‌آباد و اطراف آن، به دلیل حفر چاه‌های تامین آب شور، میزان فرونشست حتی بیش از میانگین گزارش‌شده است.
این استاد دانشگاه، با استناد به داده‌های پژوهشی، هشدار داد که زیرساخت‌های حیاتی ازجمله پالایشگاه‌ها، مخازن سوخت، خطوط انتقال گاز، خطوط فشار قوی برق و بسیاری از مراکز صنعتی دیگر دقیقا در پهنه فرونشستی تهران قرار دارند و در معرض خطر جدی‌اند.
بیت‌اللهی، با انتقاد از بی‌توجهی وزارت نیرو به هشدار کارشناسان، گفت: «پیش‌بینی بودجه و مقدمات حفر ۵۰ تا ۷۰ حلقه چاه عمیق در تهران یکی از بزرگ‌ترین ضربه‌ها به پایداری سرزمین در این منطقه است؛ چراکه حدود سه میلیون نفر از ساکنان تهران در همین پهنه فرونشستی زندگی می‌کنند.»
او در ادامه افزود: «به‌جای الگوبرداری از کشورهایی که تجربه‌های موفقی در مقابله با فرونشست دارند و تلاش برای کاهش نرخ آن، با چنین تصمیم‌هایی عملا به تداوم و تشدید این پدیده کمک می‌کنیم. ادامه این مسیر، پیامدهای جبران‌ناپذیری برای زیرساخت‌ها و سازه‌های موجود خواهد داشت.»
در سال ۱۴۰۳، استان تهران با کاهش چشمگیر بارش مواجه بود، به‌طوری که میزان بارندگی در مقایسه با میانگین بلندمدت کاهش معناداری داشت. پیش‌بینی‌ها نیز نشان می‌دهند این روند تا ماه‌های پایانی بهار و آغاز تابستان ادامه خواهد داشت و نشانه تداوم خشکسالی و کاهش منابع آبی در فصل تابستان است.
براساس گزارش خبرگزاری تسنیم، وابسته به سپاه پاسداران، و طبق آمار شرکت آب منطقه‌ای تهران، حجم ذخایر پنج سد اصلی تهران تا پایان فروردین ۱۴۰۴ در قیاس با سال گذشته کاهش داشته و برخی سدها کمتر از ۵۰ درصد ظرفیتشان پر شده است. همچنین میزان ورودی آب به این سدها نیز کاهش یافته است و این وضعیت زنگ خطری جدی برای تابستانی کم‌آب است.
در واکنش به این شرایط، طرح‌هایی برای تامین آب تهران در دستور کار قرار گرفته که ازجمله حفر ۵۰ تا ۷۰ حلقه چاه عمیق برای تامین آب شرب است. این طرح، که گزینه‌ای اضطراری است، با مخالفت صریح برخی کارشناسان و اعضای شورای اسلامی شهر تهران مواجه شده است. آن‌ها معتقدند چنین اقدامی نه‌تنها یک راه‌حل پایدار نیست، به بحران منابع آب زیرزمینی نیز دامن می‌زند.
کارشناسان تاکید دارند که حفر چاه ساده‌ترین اما پرخطرترین راهکار است، به‌ویژه آنکه جمهوری اسلامی طی بیش از چهار دهه در بخش آبخیزداری سرمایه‌گذاری موثری نکرده است. مدیریت نادرست منابع آب و هدررفت آن از مهم‌ترین عوامل بروز بحران کنونی به شمار می‌رود. بخشی از این هدررفت نیز ناشی از فرسودگی گسترده زیرساخت‌ها است. محمد درویش، کارشناس حوزه آب، پیش‌تر گفته بود که دست‌کم ۳۰ درصد آب واردشده به چرخه مصرف در تهران به دلیل نشت از لوله‌های فرسوده از بین می‌رود.
با این حال، جمهوری اسلامی به جای اصلاح و نوسازی زیرساخت‌ها، همچنان بر رویه تکراری حفر چاه‌های عمیق و برداشت از منابع زیرزمینی پافشاری می‌کند.
پیش‌تر، احد وظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم و بحران خشکسالی سازمان هواشناسی، نیز با انتقاد از این رویکرد گفته بود: «برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی و حفر چاه‌های غیرمجاز، کشور را به آبکش تبدیل کرده است.»
او تایید کرده بود که دلایل اصلی فرونشست در دشت‌های جنوبی تهران، کاهش بارش، حفر بی‌رویه چاه و جلوگیری از حرکت آب به سمت این دشت‌ها است.
فرونشست، که آن را «زمین‌لرزه خاموش» نیز می‌نامند، پدیده‌ای است که در پی استفاده بی‌رویه از منابع زیرزمینی به وجود می‌آید.
در تابستان ۱۴۰۰، موسسه پژوهشی «اینتل لب» با انتشار تصاویر ماهواره‌ای، فرونشست زمین در تهران را به «بمب ساعتی» تشبیه کرد و گفت که این پدیده خطری بالقوه برای جمعیت میلیونی استان تهران محسوب می‌شود. در همان محدوده زمانی، سازمان زمین‌شناسی نیز در گزارشی اعلام کرد که فرونشست زمین در برخی نقاط اطراف تهران به ۲۵ سانتی‌متر در سال هم می‌رسد، اما محمد حقانی، کارشناس مدیریت شهری و عضو سابق شورای شهر تهران، گفت که نرخ فرونشست در برخی از مناطق تهران به ۳۳ سانتی‌متر هم رسیده است.
در تابستان ۱۳۸۸، پس از آنکه تونل توحید در فاصله کوتاهی پس از بهره‌برداری ریزش کرد و موج انتقادها به سمت محمدباقر قالیباف، شهردار وقت تهران، روانه شد، او در توجیه عملکردش گفت که علت اصلی این حادثه وجود قنات‌های متعدد در این محدوده بوده است، قنات‌هایی که حالا دیگر از بین رفته‌اند.
براساس منابع تاریخی و تایید جواد صفی‌نژاد در کتاب «کاریز در ایران»، تهران ۵۷۲ رشته قنات و ۲۰ چشمه داشته که امروز دیگر اثری از آن‌ها باقی نمانده است. ناصر حدادی، تهران‌شناس، مهم‌ترین عامل کور شدن مسیر قنات‌ها و از بین رفتن چشمه‌ها را ساخت‌وسازهای بی‌رویه و حفر تونل‌های متعدد مترو می‌داند.