اکثر تحلیل‌ها بر این باورند که انتخاب پایگاه عدید در چارچوب اقدامی بود که بسیاری از تحلیلگران آن را «پاسخ نمادین» جمهوری اسلامی به حملات آمریکا به سه مرکز هسته‌ای داخل خاک ایران، یعنی فردو، نطنز و اصفهان توصیف کرده‌اند.
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، روز یکشنبه ۲۲ ژوئن اعلام کرد که کشورش حملاتی «موفق» به این مراکز انجام داده که به «نابودی کامل» آن‌ها منجر شده است. مقام‌های ایرانی هدف قرار گرفتن این تاسیسات را تایید کردند، اما گفتند که آسیب جدی به آن‌ها وارد نشده است.
«ساده‌ترین گزینه از نظر لجستیکی»
از دیدگاه نظامی و لجستیکی، حسین آرین، تحلیلگر امور نظامی و راهبردی، به بی‌بی‌سی عربی گفت که ایران به خوبی آگاه بود که این پایگاه تخلیه شده است. او یادآور می‌شود که واشنگتن پیش از حمله اسرائیل به ایران، مجموعه‌ای از تدابیر احتیاطی را اتخاذ کرده بود که از جمله آن‌ها انتقال کارکنان پایگاه قطر به مکانی امن‌تر بود.
آرین توضیح می‌دهد: «قطر از نظر جغرافیایی بسیار به ایران نزدیک است. ما درباره پایگاهی صحبت می‌کنیم که فقط حدود ۲۰۰ کیلومتر با نزدیک‌ترین ساحل ایران فاصله دارد و شاید به همین دلیل پایگاه هوایی عدید ساده‌ترین و نزدیک‌ترین هدف بود.»
این پایگاه نظامی آمریکا در جنوب غرب دوحه پایتخت قطر قرار دارد و با نام فرودگاه «ابو نخله» نیز شناخته می‌شود. به گفته وزارت خارجه آمریکا این پایگاه که در سال ۱۹۹۶ تاسیس شد، بزرگ‌ترین تاسیسات نیروی هوایی آمریکا در خارج از ایالات متحده است. بر پایه داده‌هایی که تا سال ۲۰۲۲ به‌روز و در وب‌سایت آکسیوس منتشر شده، شمار نیروهای مستقر در این پایگاه به ۸ هزار نفر می‌رسد. این پایگاه همچنین مقر فرماندهی مرکزی آمریکا (سنتکام) و فرماندهی مرکزی نیروی هوایی آمریکا است.
چرا کویت، بحرین و امارات هدف حمله قرار نگرفتند؟
در پاسخ به این پرسش که چرا ایران از هدف گرفتن تاسیسات نظامی آمریکا در سایر کشورهای خلیج فارس خودداری کرد، حسین آرین، افسر پیشین نیروی دریایی ایران، می‌گوید حمله به یک پایگاه دریایی مانند پایگاهی که در بندر خلیفه بن سلمان در بحرین واقع شده و مقر ناوگان پنجم نیروی دریایی آمریکا و فرماندهی مرکزی نیروی دریایی است، برای ایران گزینه‌ای بسیار دشوار بود، چرا که این منطقه شلوغ و پرجمعیت است و وسعت آن بسیار کمتر از پایگاه عدید است که در ناحیه‌ای دورافتاده در قطر قرار دارد.
بندر خلیفه بن سلمان در منطقه جُفیر در شرق منامه واقع شده و بزرگ‌ترین ناوهای جنگی آمریکا، از جمله ناوهای هواپیمابر، در آن مستقر هستند. در این بندر همچنین چهار ناو مین‌روب، دو ناو پشتیبانی لجستیکی و چندین شناور گارد ساحلی ایالات متحده حضور دارند.
در پاسخ به سوالی درباره پایگاه‌های آمریکا در امارات، آرین توضیح می‌دهد که حمله به پایگاه هوایی ظفره در نزدیکی ابوظبی – جایی که حدود ۳۵۰۰ نیروی نظامی آمریکایی در آن مستقر هستند – چالش بزرگ‌تری برای ایران به شمار می‌آمد، زیرا این پایگاه از نظر جغرافیایی نسبت به پایگاه عدید در قطر فاصله بیشتری از ایران دارد.
آرین می‌افزاید: «موشک‌های ایرانی که مقام‌های جمهوری اسلامی از دقت بالای آن‌ها سخن می‌گویند، ممکن است از هدف منحرف شوند و در نتیجه خسارات سنگینی در پایگاه ظفره به بار بیاورند.»
تحلیلگران دیگری نیز دیدگاه حسین آرین را تایید می‌کنند، از جمله عبدالله بعبود، استاد دانشگاه و متخصص در روابط بین‌الملل و حوزه خلیج فارس، و حسن منیمنه، مدرس موسسه خاورمیانه در واشنگتن. این دو نیز تاکید دارند که انتخاب پایگاه عدید از سوی ایران دارای «بار نمادین» زیادی بوده است.
آقای منیمنه می‌پرسد: «چرا ایران باید تاسیساتی در کویت را هدف قرار دهد و آن کشور را علیه خود بشوراند، در حالی که قطر کارنامه‌ای قابل توجه از تفاهم‌ها و میانجی‌گری‌های موثر در منطقه دارد؟ ایران شاید پایگاه عدید در قطر را به این دلیل انتخاب کرد که مطمئن نبود در صورت حمله به پایگاه‌های نظامی در کویت، واکنش رسمی آن کشور – نه نظامی – مثبت باشد. تهران به احتمال زیاد اطمینان نداشت که کویت بتواند بحران را مهار کند.»
به‌گفته حسن منیمنه موقعیت پایگاه عدید در قطر «قابل مدیریت» است؛ یعنی ایران کاملا آگاه است که قطر خواهان یافتن راه حلی برای مسئله است و احتمال از کنترل خارج شدن اوضاع در رابطه با دوحه کمتر است.
او اضافه می‌کند که ایران می‌توانست توان امارات را در مهار بحران بیازماید، اما بار دیگر این پرسش را مطرح می‌کند: «چرا باید امارات را بیازماید وقتی قطر وجود دارد؟»
در مورد احتمال حمله به تاسیسات آمریکا در بحرین، آقای منیمنه معتقد است که وضعیت بحرین متفاوت است. «در مورد منامه، اوضاع به این آسانی نیست. ایران ممکن است از قطر انتظار محکومیت حمله را داشته باشد، اما همچنان اطمینان دارد که دوحه به مهار موضوع و میانجی‌گری ادامه خواهد داد.»
«خشم قطر قابل مهار است»
عبارت بالا دیدگاهی است که عبدالله بعبود نیز با آن موافق است. او می‌گوید: «ایران تلاش کرد پیامی به واشنگتن ارسال کند مبنی بر اینکه توان هدف گرفتن هر پایگاه نظامی آمریکا در منطقه را دارد، اما پایگاه عدید را انتخاب کرد چون شاید این پایگاه بزرگ‌ترین و مهم‌ترین پایگاه ایالات متحده در خلیج فارس باشد. این یک پیام ضمنی به آمریکاست.» به گفته آقای بعبود، ایران نمی‌خواهد با هدف قرار دادن پایگاه‌های دیگر آمریکا در خلیج فارس، وارد درگیری مستقیم با واشنگتن شود.
او اضافه می‌کند: «این اقدام تنها واکنشی نمادین بود. روابط ایران و قطر هم روابطی قوی است، بنابراین خشم قطر، برخلاف دیگر کشورهای خلیج فارس، قابل مهار است و قطر نیز این موضوع را درک می‌کند.»
حسین آرین هم دیدگاهی مشابه را مطرح می‌کند: «ایران پیشاپیش سیاستمداران قطری را از این حمله مطلع کرده بود و از طریق آن‌ها آمریکایی‌ها هم آگاه شده بودند. بنابراین آنچه انجام شد، در واقع اقدام نمادین بود، مشابه همان کاری که ایران پس از کشته شدن قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران، در عراق در سال ۲۰۲۲ انجام داد. در آن زمان ایران با چند موشک پایگاه عین‌الاسد در عراق را هدف گرفت. آن حمله نیز اقدامی نمادین بود و بخشی از آن با هدف تبلیغاتی برای اطلاع‌رسانی به مردم ایران انجام شد که ‘ما هم کاری کردیم’.»
بررسی پیامدهای حمله ایران به عدید
برخی تحلیلگران معتقدند ایران باید پیامدهای ناشی از حمله به پایگاه‌های آمریکا در خلیج فارس را به دقت بررسی می‌کرد و به همین دلیل پایگاه عدید را انتخاب کرد تا آن طور که اورت سوفر، تحلیلگر روابط ایران و اسرائیل، می‌گوید از «پیامدهای شدید» جلوگیری کند. او به بی‌بی‌سی گفت: «با توجه به روابط قوی ایران و قطر، به نظر می‌رسد هماهنگی برای انجام این حمله ساده‌تر و در نتیجه پیامدهای آن نیز بهتر قابل کنترل بود.»
او اشاره می‌کند که روابط تهران و دوحه نسبت به روابط با ریاض یا منامه بسیار نزدیک‌تر است، و از همین رو انتخاب پایگاه عدید را به «آسانی و سرعت» هماهنگی میان ایران، قطر و آمریکا نسبت می‌دهد، هرچند این حمله موجب نگرانی و واکنش زیاد در سراسر منطقه خلیج فارس شد.
با وجود آنکه روابط دوحه با تهران به طور سنتی متوازن است، اما حضور پایگاه آمریکایی عدید، قطر را در موقعیتی پیچیده قرار داده است. قطر تنها کشور حاشیه خلیج فارس است که بزرگ‌ترین پایگاه نظامی آمریکا را میزبانی می‌کند، بی‌آنکه مستقیما در محور ضد جمهوری اسلامی قرار داشته باشد. از همین رو بعضی معتقدند که توازن ظریفی که قطر تلاش کرده آن را از زمان بحران خلیج فارس در سال ۲۰۱۷ حفظ کند، حالا با آزمونی جدی روبه‌رو شده است.
ایثار شلبی
بی‌بی‌سی