محمدجواد ظریف، وزیرخارجه ایران در توییتر نوشته ایران از این پس تعهداتش به توافق هسته‌ای را بر مبنای ادای تعهدات سه عضو اروپایی امضاکننده برجام و اتحادیه اروپا پی خواهد گرفت. همزمان بریتانیا، آلمان و فرانسه در بیانیه‌ای مشترک نسبت به افزایش میزان اورانیوم غنی شده ایران “شدیدا” ابراز نگرانی کرده‌اند.
آقای ظریف عصر سه‌شنبه (۱۱ تیر – دوم ژوئیه) در توییتر نوشت: “ایران به اجرای کامل برجام تا زمانی که اتحادیه اروپا و E۳ (فرانسه، آلمان و بریتانیا) تعهدات اقتصادی خود را انجام دهند، پایبند خواهد بود. از این پس، ایران دقیقاً به همان شکلی تعهداتش ذیل برجام را اجرا خواهد کرد که آنها تعهدات خود را اجرا کرده و خواهند کرد. این طوری منصفانه‌تر نیست؟”
این اظهارنظر آقای ظریف تنها ساعتی پس از آن عنوان شد که وزرای خارجه بریتانیا، فرانسه و آلمان در بیانیه‌ای مشترک نسبت به گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی واکنش نشان دادند و از افزایش میزان اورانیوم غنی شده در ایران “شدیدا” ابراز نگرانی کردند.
در این بیانیه که خبرگزاری رویترز عصر سه‌شنبه آن را منتشر کرد آمده: “ما از ایران می‌خواهیم که این اقدام خود را متوقف کند و جلوی وقوع اقدامات آتی که در تناقض با توافق هسته‌ای است بگیرد.”
دیروز، اول ماه ژوئیه، سخنگوی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، تایید کرد که ایران از مرز ۳۰۰ کیلوگرم ذخیره اورانیوم غنی شده عبور کرده است. پیشتر ایران اعلام کرده بود که در چارچوب برجام تولید اورانیوم غنی شده را افزایش خواهد داد.
روز سه‌شنبه واکنش‌های متعددی به افزایش ذخیره اورانیوم غنی شده توسط ایران مخابره شد.
رئیس جمهوری فرانسه از تهران خواست فورا روند غنی سازی اورانیوم را متوقف کند.
چین هم از این مساله ابراز تاسف کرده است. روسیه هم ایران را به آرامش دعوت کرد و از این کشور خواست تا از اقدامات احساسی خودداری کند.
گنگ شوانگ، سخنگوی وزارت خارجه چین، از تصمیم ایران به افزایش غنی‌سازی اورانیوم ابراز تاسف کرد اما در عین حال آمریکا را عامل اصلی این اتفاق دانست.
به گزارش خبرگزاری رویترز، آقای شوانگ در پکن به خبرنگاران گفت که چین از تصمیم ایران “متاسف” است اما همزمان تاکید کرد که سیاست “فشار حداکثری ایالات متحده آمریکا ریشه اصلی” تنش‌های کنونی است.
چین از همه طرف‌ها خواست که با دیدگاهی کلی و درازمدت و با حمایت از توافق هسته‌ای موسوم به “برجام” مانع تنش‌های بیشتر شوند.
Iran is committed to the full implementation of the #JCPOA: as long as E3/EU implement THEIR economic commitments.
So moving forward, Iran will comply with its commitments under the JCPOA in exactly the same manner as the EU/E3 have—and will—comply with theirs.
Fair enough?
— Javad Zarif (@JZarif) 2 juli 2019
سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه هم ایران را به “حفظ آرامش” دعوت کرد و از این کشور خواست که از “اقدامات احساسی خودداری کند” و مفاد اساسی توافق هسته‌ای را اجرا کند.
پیش از چین، امانوئل مکرون، رئیس‌جمهوری فرانسه نیز نسبت به ادامه غنی سازی اورانیوم در ایران هشدار داد و از ایران خواست که از هر اقدامی که نقض تعهدات هسته ای است خودداری کند و بدون هیچ تاخیری ذخیره اورانیوم خود را کاهش دهد و به سطح مورد توافق بازگرداند.
آقای مکرون در بیانیه‌ای که روز سه‌شنبه، دوم ژوئیه، ۱۱ تیرماه در پاریس منتشر شد ضمن ابراز نگرانی از اقدام ایران افزود که در روزهای آینده فرانسه برای اطمینان از رسیدن ایران به انتظاراتش از برجام و تداوم منافع اقتصادی این توافق برای ایران گام‌هایی برمی‌دارد.
پیشتر کاخ سفید در واکنش به این اقدام ایران در بیانیه‌ای اجازه غنی سازی اورانیوم را در هرگونه سطحی به ایران یک اقدام اشتباه دانست و بر احیای سیاست غنی سازی صفر در برابر جمهوری اسلامی تاکید کرده بود. هم زمان، دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا، هشدار داده است که حکومت ایران با “آتش بازی می‌کند”.
بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل هم با صدور یک بیانیه ایران را به نقض تعهدات هسته ای خود متهم کرد. او گفت اسرائیل اجازه نمی‌دهد ایران به سلاح هسته‌ای دست یابد. نخست وزیر اسرائیل همچنین خواهان تشدید تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه ایران شد.
جرمی هانت، وزیر امور خارجه بریتانیا، هم از عبور ذخایر اورانیوم غنی شده ایران از سقف تعیین شده ۳۰۰ کیلوگرم، را “بی‌اندازه نگران‌کننده” خواند.
آقای هانت گفته بود که بریتانیا به توافق پایبند می ماند و از همه ابزارهای دیپلماتیک برای کاهش تنش ها در منطقه استفاده می کند. او از ایران خواست از هرگونه اقدام مغایر دیگری درباره توافق هسته ای خودداری کند و مجددا به اجرای تعهدات خود بازگردد.
همچنین به نقل از آقای هانت گزارش شده است که وی در گفتگو با “اسکای نیوز” گفته است اگر ایران تعهداتش در برجام را نقض کند، بریتانیا از این توافق خارج خواهد شد.
سرگی ریابکوف معاون وزیر خارجه روسیه هم اقدام ایران را “اسباب تاسف” خواند و از ایران خواست “مسئولانه” عمل کند اما گفت نباید شرایط را زیاد دراماتیک کرد.
ساعتی پیش از آن، محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، گفت بود که “طبق آنچه بنده اطلاع پیدا کردم ایران طبق برنامه‌اش از مرز ۳۰۰ کیلو [ذخیره اورانیوم غنی شده] عبور کرده و این را قبلاً هم اعلام کرده بودیم. بر اساس آنچه اعلام شده خیلی شفاف گفته‌ایم چه کار می‌کنیم و بر اساس آن عمل می‌کنیم؛ این را از حقوق خودمان در داخل برجام می‌دانیم”.
ایران در سال ۲۰۱۵ در توافق هسته‌ای با گروه ۱+۵ (برجام) تعهد کرده بود که ذخیره اورانیوم غنی شده خود را زیر ۳۰۰ کیلوگرم نگه دارد.
با خروج یکطرفه آمریکا از برجام و برگرداندن تحریم‌های ایران، جمهوری اسلامی در واکنش به آنچه “بی‌عملی” کشورهای اروپایی در برابر تحریم‌ها می خواند، اعلام کرد که به سقف نگهداری ۳۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی شده با خلوص کم و ۱۳۰ تن آب سنگین پایبند نخواهد ماند.
چند روز پیش آلمان، فرانسه و بریتانیا، سه کشور اروپایی طرف برجام، طی یک نامه رسمی دیپلماتیک به ایران درباره تبعات کاهش تعهدات اتمی‌اش هشدار داده بودند. این کشورها هشدار داده بودند که اگر جمهوری اسلامی ایران دست به اقداماتی بزند که به زمینه نقض توافق هسته‌ای را فراهم کند، اروپا توانایی کمتری برای کمک به ایران خواهد داشت.
امکان بازگشت تحریم‌های بین‌المللی
این اقدام ایران می‌تواند زمینه را برای بازگشت تحریم‌های بین‌المللی که با هدف محدود کردن فعالیت هسته‌ای ایران وضع شده بود، فراهم کند.
توسعه ذخایر اورانیوم غنی شده ایران در شرایطی صورت می‌پذیرد که پس از سرنگونی یک پهپاد آمریکایی از سوی ایران تنش‌ها میان تهران و واشنگتن افزایش یافته است. پیش از آن نیز ایران به حمله به چند تانکر نفتی در تنگه هرمز متهم شده بود.
اخیرا در سالگرد خروج آمریکا از برجام و بازگشت تحریم‌های یکجانبه از سوی ایالات متحده ایران اعلام کرد تعهداتش در توافق هسته‌ای را به مرور کاهش دهد.
ایران با اعلام این تصمیم، ۶۰ روز به طرف های اروپایی فرصت داده است تا زمینه فروش نفت ایران مبادلات مالی مرتبط با آن را فراهم کند و تهدید کرده که در پایان این مهلت، بخش های دیگری از تعهدات خود در اجرای توافق هسته‌ای را متوقف خواهد کرد.
اتحادیه اروپا اما این مهلت را رد کرد.
کاهش میزان ذخایر اورانیوم غنی شده و آب سنگین و همچنین پایین نگه داشتن خلوص اورانیوم غنی سازی شده جمهوری اسلامی ایران از کلیدی‌‌ترین بخش های توافق برجام است.
اورانیوم غنی شده چیست؟
بر اساس برجام، ایران تنها مجاز به تولید اورانیوم ۲۳۵ غنی شده با خلوص پایین و غلظت کمتر از ۴ درصد است که می‌تواند برای تولید سوخت در نیروگاه‌های هسته‌ای مورد استفاده قرار گیرد.
در حال حاضر، درصد غلظت اورانیوم در ایران افزایش نیافته بلکه تنها وزن این مواد از مرز مجاز ۳۰۰ کیلوگرم در برجام عبور کرده است.
سازمان کنترل سلاح می‌گوید “ذخیره ۱۰۵۰ کیلوگرمی می‌تواند در روند غنی‌سازی قرار بگیرد و ماده لازم برای ساخت یک بمب را تولید کند”.
ایران بارها تأکید کرده است که قصد ندارد سلاح هسته‌ای بسازد.
چرا این موضوع مهم است؟
همزمان این نگرانی نیز عنوان شده است که ایران نه فقط از نظر وزن ذخیره اورانیوم بلکه از نظر غلظت هم از ۳.۶۷ درصد فراتر برود.
ایران همواره گفته که قصد ساخت سلاح هسته‌ای ندارد اما کارشناسان می‌گویند با رسیدن غلظت اورانیوم به بیست درصد بیشتر راه برای ساخت بمب اتمی طی شده است چون وقتی غلظت طبیعی اورانیوم ۲۳۵ یعنی ۰.۷ درصد به ۲۰ درصد افزایش یابد عملا ۹۰ درصد تلاشی که برای رسیدن به سلاح اتمی لازم است انجام گرفته است.
نگرانی دیگر نیروگاه آب سنگین اراک است.
گام اول و دوم ایران چیست؟
ایران کاهش تعهدات خود را مستند به بند ۲۶ و ۳۶ توافق هسته‌ای می‌داند. بر اساس این دو بند، جمهوری اسلامی به دلیل عدم اجرای تعهدات طرف مقابل می‌تواند تعهدات خود را کاهش دهد و این به معنای نقض برجام نیست.
گذر از مرز ۳۰۰ کیلوگرم گام اول ایران برای کاهش تعهدات برجامی است. گام دوم شانزدهم تیر برداشته می‌شود و به گفته عباس موسوی، سخنگوی وزارت امور خارجه گام دوم “مقداری مباحث مربوط به غنی‌سازی است که درصد آن به‌زودی اعلام می‌شود.”
برخی کارشناسان معتقدند اگر ایران بخواهد درصد غنی‌سازی را بالا ببرد در گام دوم اقدام به غنی‌سازی ۲۰ درصدی خواهد کرد.