این روزها روزنامه‌نگاران شاغل در مطبوعات کثیرالانتشار ایران نگرانند؛ دغدغه از روزهایی که شاید برای عده‌ای از آنها به معنی از دست رفتن شغل باشد.
بسیاری از رسانه‌های مکتوب در ایران ماه‌هاست با کمیابی و گرانی کاغذ دست و پنجه نرم می‌کنند.
این نگرانی در حالی است که امروز دوشنبه (۲۳ اردیبهشت) دولت این کشور اعلام کرد اختصاص ارز دولتی برای واردات کاغذ ادامه می‌یابد.
در نشستی که صبح امروز با حضور اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهور برگزار شد، اعلام شد که کاغذ همچنان در لیست کالاهای اساسی باقی می‌ماند و ارز ۴۲۰۰ تومانی به آن تخصیص داده می‌شود.
بی بی سی:
در این جلسه همچنین تصمیم گرفته شده که محموله‌های کاغذ که در گمرک مانده‌اند ترخیص شوند.
تصمیم اخیر در حالی است که مطبوعات ایران حال و روز خوشی ندارند؛ اخیرا تیراژ بعضی از آنها کاهش یافته یا تعداد صفحات آنها کم شده است.
افزایش قیمت کاغذ، زینک، مرکب و دیگر هزینه‌ها مطبوعات ایران را مجبور به کاهش تیراژ یا تعداد صفحات کرده است.
روزنامه همشهری از دیروز یکشنبه (بیست و دوم اردیبهشت) تعداد صفحات خود را “تا اطلاع ثانوی” به ۱۶ کاهش داد و علت آن را کمبود و گرانی کاغذ اعلام کرد .
این روزنامه پرمخاطب در اطلاعیه‌ای گفت: ” همشهری در هفته‌های گذشته تلاش کرد با اقداماتی چون کاهش ضمیمه‌های استانی و محله و پیام و همچنین کاهش تیراژ، از کاهش صفحات اجتناب کند. اما از آنجا که موجودی کاغذ برای انتشار همه صفحات کافی نیست، میان توقف انتشار و کاهش صفحات، دومین راه را انتخاب کرد.”
پیشتر هم روزنامه‌هایی نظیر ایران، آرمان و دنیای اقتصاد تعداد صفحات خود را کاهش داده بودند.
طی ماه‌های اخیر بعضی از روزنامه‌ها با قرض گرفتن کاغذ از مطبوعات دیگر به حیات خود ادامه داده‌اند.
حسین عبداللهی، مدیر مسئول روزنامه آرمان به روزنامه همشهری گفته است: ” بیش از ۱۲روز است که هر شب از طریق روزنامه‌های دیگر و همکارانمان کاغذ با وانت تهیه می‌کنیم و به چاپخانه می‌رسانیم و با شرایط خیلی سختی مواجه هستیم؛ ۸۰۰ کیلو از یک روزنامه قرض می‌گیریم، ۲۰۰ کیلو از دیگری؛ و با این شرایط الان ادامه حیات می‌دهیم و اگر شرایط به همین شکل باقی بماند تا چند روز دیگر فکر نمی‌کنم امکان ادامه کار را داشته باشیم، زیرا روزنامه‌های دیگر هم که تاکنون به ما لطف می‌کردند و در این شرایط کنار ما بوده‌اند، خودشان با مشکل روبه‌رو شده‌اند.”
بعضی فعالان رسانه‌ای در ایران ادامه شرایط کنونی را “شمارش معکوس تعطیلی مطبوعات” نامیده‌اند.
کاغذ چگونه گران و کمیاب شد؟
کمترین کالایی می‌توان در ایران یافت که طی یکسال اخیر از افزایش قیمت ارز متاثر نشده باشد و کاغذ هم از این امر مستثنی نیست.
افزایش قیمت ارز یا مستقیما از طریق گران شدن تاثیر خود را بر روی کالاها نشان داده و یا در مواردی مشوقی شده برای صادرات یا قاچاق کالا به خارج از کشور که در این مورد می‌توان به قاچاق دام زنده به کشورهای همسایه اشاره کرد که گرانی گوشت را در بر داشت.
به اینها می‌توان مواردی مانند احتکار و رانت را هم اضافه کرد.
با نگاهی به قیمت کاغذ تحریر از سال پیش تا به امروز می‌توان متوجه افزایش قابل توجه قیمت آن شد.
هر بند کاغذ تحریر “برند اندونزی” با گرماژ ۷۰ اردیبهشت ماه پارسال (۱۳۹۷) حدود ۱۱۵ هزار تومان بود که بنابر اعلام مرکز اطلاعات کاغذ ایران امروز دوشنبه (۲۳ اردیبهشت) قیمت آن به ۵۱۰ هزار تومان رسیده است.
قیمت این کاغذ در نهم اردیبهشت امسال ۴۵۰ هزار تومان بود و طی یک روز (دهم اردیبهشت) به ۵۰۵ هزار تومان رسید.
در فروردین ماه سال گذشته (۱۳۹۷) دولت ایران ارز را با احتساب دلار ۴۲۰۰ تومانی، تک نرخی اعلام کرد و پس از مدتی ۲۵ کالا از جمله کاغذ در فهرست کالاهای اساسی قرار رفتند.
در حالی که انتظار می‌رفت با این اقدام، قیمت کاغذ تغییر چندانی نکند ولی در عمل این اتفاق نیافتاد.
تفاوت نرخ ارز آزاد و دولتی عملا به رانت دامن زد؛ یا عملا با دلار ۴۲۰۰ تومانی کاغذی وارد نشد و دلارهای دولتی در بازار آزاد عینا فروخته شد و یا کاغذها با احتساب نرخ دلار در بازار آزاد روانه بازار شدند که به گرانی این کالا دامن زد.
البته اختصاص ارز دولتی به کاغذ بی‌حاشیه هم نبود.
روزنامه شرق در تیرماه پارسال در گزارشی با عنوان “کوچه ۲۲میلیون‌یورویی” به دو شرکت اشاره کرده بود که برای واردات کاغذ ارز دولتی گرفته بودند ولی “این شرکت‌ها وجود خارجی نداشتند.”
در این گزارش آمده بود “اولی ۱۴ میلیون یورو ارز گرفته است و دومی ۸.۸ میلیون یورو؛ این ۲۲.۸ میلیون یورو، دریافتی دو شرکت واردکننده کاغذ است که دو برابر مجموع ارز دریافتی ۲۰ شرکت دیگر واردکننده کاغذ ارز گرفتهاند و البته یک تفاوت اساسی با آنها دارند: هیچ‌کس در بازار کاغذ کسانی که دو برابر همه بازار کاغذ ارز گرفتهاند را نمی‌شناسد”
شرق نام این دو شرکت “صوری” را “هانا تجارت پرلیت” و “خدمات پشتیبانی صنعت ساحل پرشیا” اعلام کرده بود.
محمد سلطانی فر، معاون وقت مطبوعاتی وزارت ارشاد حدود هفت ماه پیش گفته بود “دو نفر ارز برای واردات کاغذ دریافت کرده‌اند که اصلا وجود خارجی نداشته‌اند.”
او همچنین گفته بوداین دو نفر حدود ۲۴ میلیون یورو ارز دولتی برای واردات کاغذ گرفتهاند.
در دی ماه حسن رحیمی، رئیس پلیس تهران دردی ماه ۱۳۹۷ از بازداشت “سلطان کاغذ” به همراه یک گروه ۱۶ نفره خبر داد؛ ارزش این پرونده در آن زمان بیش از هزار و ۷۰۰ میلیارد تومان اعلام شد.
رئیس پلیس تهران گفته بود: “این افراد بالغ بر ۳۰ هزار تن کاغذ با ارز دولتی وارد کردند که هیچ گرمی از این کاغذها در بازار وارد نشد یا به صورت آزاد به فروش رسید؛ با تعدادی از ارز‌های دولتی نیز اصلاً کاغذ وارد نشده و آزاد در بازار فروخته شده است.”
حدود دو ماه بعد (اسفند ماه) رسانه‌های ایران به نقل از عباس جعفری دولت آبادی، دادستان تهران از گریختن دو متهم اصلی واردات کاغذ به خارج از ایران خبر دادند؛ گفته شده بود این افراد برای واردات کاغذ ۱۹۰ میلیون دلار ارز گرفته بودند.
آقای دولت آبادی در آن زمان گفته بود: “درپرونده کاغذ، ۸ شرکت تحت تعقیب قرار گرفته اند که جز دو متهم اصلی که فرار کرده اند، ۱۷ متهم در بازداشت هستند.”
او همچنین گفته بود: “مجموع این هشت شرکت ۱۹۰ میلیون دلار ارز گرفتند که یا کاغذ آورده اند، اما با تهیه فاکتور‌های صوری در بازار آزاد فروختند و یا اینکه اصلاً کاغذی وارد نکردند و ارز را فروخته اند.”
به غیر از این موارد، احتکار کاغذ هم معضلی شد که جسته و گریخته خبر آن در رسانه‌های ایران منتشر می‌شد.
حدود یک ماه پیش اخباری درباره احتمال حذف اختصاص دلار ۴۲۰۰ تومانی برای بعضی از اقلام اساسی از جمله کاغذ در رسانه‌های ایران منتشر شد که خبر از آن می‌داد که این کالاها باید ارز خود را با نرخ سامانه نیما (نظام یکپارچه معاملات ارزی) تامین کنند.
میانگین نرخ دلاردر سامانه نیما در یک ماه اخیر ۹۵۲۰ تومان بوده است که بیش از ۵۳۰۰ تومان از دلار دولتی گرانتر است.
عباس صالحی، وزیر ارشاد البته بعدا گفت: “دولت درباره خروج کاغذ از شمول کالاهای دریافت‌کننده ارز دولتی، تاکنون تصمیم جدیدی نگرفته و هنوز این مسئله نهایی نشده است.”
بعضی از واردکنندگان کاغذ می‌گویند کاغذهایی که با ارز ۴۲۰۰ نومانی وارد ایران شده در گمرک مانده‌اند و برای ترخیص آنها باید اختلاف ارز دولتی با ارز نیما پرداخت شود.
محمدرضا سعدی، مدیرمسئول روزنامه جهان صنعت به روزنامه همشهری گفته است: “بنده به‌عنوان مدیرمسئول روزنامه با ۲ واردکننده کاغذ تماس گرفتم تا بتوانم کاغذ مورد نیاز روزنامه را تهیه کنم اما واردکننده‌ها اعلام کردند که کاغذهایی که در بهمن‌ماه ۹۷ با ارز ۴۲۰۰ تومانی وارد کشور و در گمرک دپو شده است باید با ارز نیمایی ترخیص شود که پرداخت مابه‌التفاوت ارز نیمایی قیمت کاغذ را به کیلویی ۱۳هزار تومان می‌رساند که این رقم برای هیچ روزنامه‌ای به صرفه نیست.”
کمبود و گرانی کاغذ در حالی است از سرنوشت حدود ۹۳ درصد از کاغذ وارداتی با ارز دولتی خبری در دست نیست.
بنابر اعلام وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از مجموع ۲۶۲ هزار تن واردات کاغذ که با ارز دولتی صورت گرفته؛ فقط ٢٣ هزار تن با تأیید معاونت‌های فرهنگی و مطبوعاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی توزیع شده است.
بعضی از فعال مطبوعاتی دلیل کمبود کاغذ را نگرانی واردکنندگان درباره احتمال تغییر نرخ ارز از دولتی به نیمایی و ترجیح واردکنندگان به فروش این کالا به نرخ آزاد می‌دانند.
افزایش حدود چهار برابری قیمت کاغذ از پارسال تا به امروز زنگ خطری بزرگی را برای مطبوعات ایران به صدا درآورده که خبر از روزهای خوب نمی‌دهند.
بیکار شدن روزنامه‌نگاران، کاهش صفحات و تعطیلی تدریجی روزنامه تصویری است که ادامه شرایط کنونی ترسیم کرده است.