بازار سیاه بلیت هواپیما و بهای نجومی پروازهای ناوگان فرسوده ایران، در کنار کمبودهای جدی در شبکه ریلی، به معضلی جدی برای حمل و نقل مسافر و بار در ایران تبدیل شده است. مسئولان از نبود امنیت و بحران در این شبکه می‌گویند.
محمد محمدی‌بخش، رییس سازمان هواپیمایی ایران روز چهارشنبه ۴ مرداد در پاسخ به این سوال که چرا “صف خرید بلیت هواپیما طولانی شده” به معضلی اشاره کرد که جمهوری اسلامی سال‌هاست با آن روبروست و هرسال نیز وخیم‌تر می‌شود. او گفت: «نیاز حال حاضر کشور ۵۵۰ فروند هواپیما است، اما فقط ۱۸۰ فروند هواپیما سر خط داریم.»
خبرگزاری ایرنا به نقل از او نوشت افزایش تقاضا، کمبود عرضه و ایجاد بازار سیاه بلیت هواپیما سرمنشاء “سوداگری” بزرگی در این زمینه شده و “دستگاههای امنیتی و حاکمیتی هم ورود پیدا کرده‌اند”. 
به گفته ریس سازمان هواپیمایی ۱۳۹ فروند از ۳۳۰ فروند هواپیمای ثبت شده زمین‌گیر شده‌اند و تعدادی از این هواپیماها قابل برگشت به چرخه نیستند. بنا بر آماری که او ارائه داد برای برآورده کردن تقاضای موجود ۵۵۰ فروند هواپیما لازم است، در حالی که تنها ۱۸۰ فروند هواپیمای فعال در کشور وجود دارد.
شرکت‌های هواپیمایی ایران پیش از امضای توافق هسته‌ای در سال ۱۳۹۴ یکی از بحرانی‌ترین دوره‌های خود در عمر جمهوری اسلامی را تجربه می‌کردند و در سال‌های اخیر وضع بدتر نیز شده است. به گفته دست‌اندرکاران بیش از نیمی از هواپیماهای ایران به دلیل نبود قطعات مورد نیاز زمین‌گیر هستند.
ایران پس از توافق هسته‌ای با شش قدرت جهانی و اجرایی شدن برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) با دو شرکت هواپیماسازی آمریکایی و اروپایی بوئینگو ایرباس و شرکت ایتالیایی فرانسوی “ای‌تی‌آر” برای دریافت ۲۰۰ فروند هواپیمای مسافربری قرارداد بست.
از این هواپیماها سه فروند ایرباس و ۱۳ فروند “ای‌تی‌آر” وارد ایران شدند و دریافت بقیه هواپیماها پس از خروج آمریکا از توافق هسته‌ای در اردیبهشت ۱۳۹۷ و اعمال مجدد تحریم‌ها متوقفشد. کارشناسان می‌گویند علاوه بر تحریم‌ها، یکی از مهم‌ترین علل این وضع مشکلات انباشته شده از دهه‌ها قبل از جمله سوءمدیریت، ناکارآمدی و فساد است.
“بحران لوکوموتیو”
اما این تنها ناوگان فرسوده هواپیمایی ایران نیست که مسافران و حمل و نقل بار را زمین‌گیر کرده است. خبرگزاری ایلنا به نقل از سبحان نظری، رییس هیات مدیره انجمن شرکت‌های حمل‌و نقل ریلی نوشته است که حمل و نقل ریلی با بحران لوکوموتیو مواجه است و کمبود لوکوموتیو باعث افت قابل توجه آمار جابه‌جایی بار و مسافر شده است.
به گفته او “تنها در بخش مسافری حدود ۹۲۲ قطار در طول ۴۵ روز نیمه دوم تابستان از برنامه حرکت قطار” و “بیش از ۳۵۰ هزار بلیت از برنامه حرکت قطارهای مسافری نیمه دوم تابستان” حذف شده است. این به معنای از دست رفتن “حدود ۱۴۰ میلیارد تومان از درآمد شرکت‌های ریلی در کمتر از دو ماه است.”
رییس هیات مدیره انجمن شرکت‌های حمل‌و نقل ریلی می‌گوید: «در بخش حمل و نقل بار هم با افت وحشتناک جابه‌جایی‌ها مواجه هستیم و به دلیل کمبود لوکوموتیو مدت انتظار سیر هر واگن باری به دو ماه رسیده است، یعنی یک واگن پس از بارگیری برای حرکت باید دو ماه در صف لوکوموتیو بماند».
بنا بر گزارش هم لوکوموتیوهای شرکت‌های خصوصی و هم لوکوموتیوهای دولتی دچار مشکل هستند، اما هشدارها به مدیرعامل راه آهن نتیجه‌ای نداشته است.
بر اساس آماری که او ارائه می‌دهد تنها در بازه زمانی اردیبهشت تا تیر امسال ظرفیت لوکوموتیو مشغول به کار در شرکت‌های بخش خصوصی به کمتر از ۵۰ درصد رسیده است و از ۱۷۵ دستگاه لوکوموتیو در حال حاضر حدود ۸۰ لوکوموتیو مشغول کار هستند.
سوانح ریلی دائما رو به افزایش است
کهنگی ریل‌های و لکوموتیو‌های از رده خارج شده، شبکه حمل و نقل ریلی ایران را به شبکه‌ای ناایمن تبدیل کرده است. رییس هیات مدیره انجمن شرکت‌های حمل‌و نقل ریلی می‌گوید: “واقعیت این است که تعداد سوانح ریلی به ویژه بخش باری اخیرا به شدت افزایش یافته که نمونه آن سانحه چند روز گذشته در هرمزگان بود که متاسفانه جان لکوموتیوران را گرفت.”
اشاره او به واژگونی قطار باری در بندرعباس در ۱۲ تیرماه امسال است که یک کشته و دو زخمی بر جا گذاشت. به گزارش “تین نیوز”، شبکه خبری صنعت حمل و نقل، این قطار باری متعلق به بخش خصوصی در پنج کیلومتری پایانی مسیر و در سراشیبی متوجه شد ترمز ندارد. قطار با سرعت حدود ۱۰۰ کیلومتر در ساعت با شدت به موانع برخورد کرد و بر اثر آن لکوموتیوران جان خود را از دست داد.
یک نمونه دیگر از این سوانح خرداد سال گذشته رخ داد. قطار مسافربری مشهد − یزد حدود ۹۶ کیلومتری طبس با یک دستگاه بیل مکانیکی برخورد کرد. این سانحه ۱۴ کشته و ۸۶ زخمی به جای گذاشت.
به گفته رییس هیات مدیره انجمن شرکت‌های حمل ونقل ریلی راه آهن جمهوری اسلامی بدهی خود را به شرکت‌ها پرداخت نمی‌کند و “شرکت‌ها نمی‌توانند نسبت به تعمیرات ناوگان لوکوموتیوی اقدام کنند و لوکوموتیو سالم داشته باشند و حتی توان پرداخت حقوق کارکنان را هم نخواهند داشت.”
بنا بر گزارش راه‌آهن از آبان سال ۱۴۰۱ تا امروز به شرکت‌های خصوصی بدهکار است، هم‌زمان هزینه شرکت‌ها نیز در این مدت افزایش پیدا کرده و به گفته این مقام مسئول “این بدهی‌ها دیرکردی هم قرار نیست پرداخت شود. راه آهن تنها بابت تعمیر لوکوموتیوهای دولتی به شرکت مپنا حدود ۳ هزار میلیارد تومان بدهکار است.”
او تصریح می‌کند که حمل و نقل ریلی “دیگر اولویت راه آهن جمهوری اسلامی” نیست و “بخش خصوصی هم در آخر لیست پرداخت‌های راه‌آهن قرارگرفته است”. به گفته سبحان نظری در این وضعیت با “بحران نارضایتی سرمایه انسانی در مجموعه راه‌آهن مواجه هستیم.”
ماه گذشته تین نیوز در بررسی وضعیت حمل و نقل راه‌آهن ایران از “هزاران طرح نیمه‌تمامی” نوشت که به “چاهی برای بلع بودجه کشور تبدیل شده‌اند”. در گزارش به پروژه هایی همچون راه آهن میانه اردبیل ، راه آهن کرمانشاه خسروی ، سنندج همدان ، بیرجند یونسی ، چابهار خاش ، اصفهان شهرکرد ، بستان آباد خاوران ، راه‌آهن رشت آستارا و … اشاره شد که همگی نیمه کاره هستند.