«اکنون کریدوری از مسیر ایران به سمت نخجوان بین دو کشور تعریف و طراحی شده است. شرکت‌های مربوطه و وزارتخانه‌های تخصصی دو کشور برای اجرای پروژه در حال اقدام هستند. وزارتخانه‌های دو کشور برای اجرای پروژه در حال همکاری هستند.» این‌ها سخنان وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی بعد از نشست وزرای خارجه گروه ۳+۳ است. نشستی که جمهوری اسلامی در دو سال اخیر به صورت پیوسته تنها راه حل مناقشات منطقه‌ای می‌داند.
چراغ سبز جمهوری اسلامی به عبور کریدور جایگزین زنگهزور از خاک ایران
تهران دوشنبه اول آبان ماه ۱۴۰۲ شاهد حضور وزرای خارجه چهار کشور حوزه قفقاز و همسایگان آن در فرمت ۳+۳ با شعار صلح و همکاری و پیشرفت در منطقه بود. وزیر امور خارجه گرجستان به دلیل اختلافات ارضی این کشور با روسیه در این نشست شرکت نکرد.
این نشست یک روزه دومین نشست سازوکار منطقه‌ای ۳+۳، است که برگزار شده است. «نیکول پاشینیان» نخست وزیر ارمنستان اخیرا اعلام کرده بود که با برگزاری نشستی در قالب ۳+۳ که با پیشنهاد «الهام علی‌اف»، رئیس جمهور آذربایجان بوده، موافقت کرده است.
اتحادیه منطقه‌ای ۳+۳ به کشورهای جمهوری آذربایجان، ارمنستان و گرجستان به اضافه روسیه، ترکیه و ایران اشاره دارد و ابتکار ایجاد اتحادیه ۳+۳ یکی از موضوعات مطرح شده در جریان دیدار «سرگئی لاوروف» و حسین امیرعبداللهیان، وزیران خارجه روسیه و ایران در مهر۱۴۰۰ در مسکو بوده است.
اولین نشست ۳+۳، در سطح معاونین وزرای خارجه سال گذشته و بدون حضور گرجستان، در مسکو برگزار شده بود.
بعد از این نشست، حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی در نشستی خبری از ابتکار تهران با عنوان «کریدور ارس» به جای کریدور زنگهزور خبر داد.
«کریدور ارس» چیست؟
طرح پیشنهادی ایران با عنوان «کریدور ارس»، ناظر به احداث مسیری از آغبند تا جلفا به عنوان مسیر شرق به غرب در ایران است.
«مهرداد بذرپاش»، وزیر راه و شهرسازی که هم زمان رئیس کمیسیون مشترک همکاری‌های اقتصادی ایران و آذربایجان هم هست، چهاردهم مهر ماه ۱۴۰۲ در سفری دوروزه به منظور پیگیری پروژه‌های مصوب اجلاس کمیسیون در تیر امسال که با حضور «شاهین مصطفی‌اف»، معاون نخست وزیر جمهوری آذربایجان برگزار شده بود، به این کشور سفر کرد.
در جریان این سفر، بذرپاش، او با الهام علی‌اف دیدار کرد و در راستای ابتکار «کریدور ارس» تاکید داشت که کریدور ارس از آغبند تا جلفا به عنوان مسیر شرق به غرب در ایران عملیاتی شود، چون که ابتکار ترانزیتی «ایران‌راه» با طرح‌های کلان جمهوری آذربایجان همخوانی دارد و می‌تواند فصل جدیدی از همکاری‌های ترانزیتی و لجستیکی را به روی طرفین بگشاید.
بر اساس این تفاهم‌نامه، قرار شده است که، زیرساخت حمل و نقل و انتقال انرژی بر روی رودخانه ارس با مجموعا چهار پل شامل دو پل زمینی و دو پل ریلی احداث شود. با این کار، ایجاد یک خط راه‌آهن و جاده جدید و خطوط تامین انرژی بین منطقه اقتصادی زنگهزور شرقی با گذر از چند کیلومتری جنوب مرز دولتی ارمنستان و ایران و رودخانه ارس در نظر گرفته شده است.
به گفته برخی از کارشناسان هدف اصلی در اینجا دادن این پیام به ارمنستان بوده که در صورت ادامه تلاش برای به تاخیر انداختن و به تعویق انداختن روندی که در مورد کریدور زنگهزور آغاز شده است، ممکن است مسیر دومی از همین کریدور در مقیاس کلان به طور موقت از طریق ایران ایجاد شود.
واکنش مقام‌های آذری چه بوده است؟
«حکمت حاجی‌اف»، مشاور ارشد سیاست خارجی رئیس جمهور آذربایجان در مصاحبه با «پلیتیکو» گفته است که جمهوری آذربایجان دیگر علاقه‌ای به ایجاد کریدور زمینی از طریق خاک ارمنستان ندارد و در عوض درباره این موضوع با ایران گفت‌وگو خواهد کرد.
پیشتر رییس جمهور ترکیه، «رجب طیب اردوغان» پس از سفر ۴ مهر ۱۴۰۲ به نخجوان گفته بود: «اگر ارمنستان مانعی برای راه اندازی کریدور زنگهزور باشد، ممکن است این کریدور از ایران عبور کند.»
وزیر حمل‌و‌نقل ترکیه نیز با تکرار اظهارات آقای اردوغان گفته بود: «ما فکر می‌کنیم که عبور این کریدور از ارمنستان به نفع آن‌ها خواهد بود و باید به دور از ملاحظات سیاسی ارزیابی شود. چنانچه ارمنستان مخالفت کند، ایران به‌عنوان گزینه جایگزین مطرح است.»
بعد از اظهارات مقامات ترکیه، «کمال خرازی»، رییس شورای راهبردی روابط خارجی و وزیر امور خارجه پیشین جمهوری اسلامی، در پاسخ به سوالی درباره سرنوشت کریدور زنگهزور گفته بود «باکو، کریدور زنگهزور را به‌نحوی که در حاکمیت جمهوری آذربایجان باشد و اتصال نخجوان را به خاک اصلی آن تامین کند، در قبال کریدور لاچین مطرح می‌کرد که در اختیار ارمنستان بود و قره‌باغ را به خاک ارمنستان متصل می‌کرد. اینک که مساله قره‌باغ حل و طبعا کریدور لاچین بلااثر شده است، دیگر توجیهی برای درخواست چنین کریدور متقابلی وجود ندارد.»
بعد از نشست ۳+۳، وزیر امور خارجه ایران در مورد عبور کریدور از خاک ایران گفت موضوع عدم تغییر ژئوپولیتیک مورد تاکید قرار گرفت.
امیرعبداللهیان گفته بود «در دیدار خودم با آقای علی‌اف ایشان در باکو اعلام کردند که ما به دنبال تغییر مرزها نیستیم و بنایی برای تغییر ژئوپلتیک قفقاز جنوبی نداریم. ضمن این‌که در خصوص مسیر مواصلاتی زنگهزور، اکنون کریدوری از مسیر ایران به سمت نخجوان بین دو کشور تعریف و طراحی شده است.»
به گفته وزیر خارجه ایران «شرکت‌های مربوطه و وزارتخانه‌های تخصصی دو کشور برای اجرای پروژه در حال اقدام هستند. حضور طرف‌های خارجی جز خسارت برای ما برجا نگذاشته است. دو نمونه در عراق و افغانستان یک تجربه گران‌بها در دخالت در امور داخلی است. نشست امروز هم پیام قوی به جامعه جهانی صادر کرد.»
رسانه‌ها و کارشناسان چه می‌گویند؟
روزنامه مساوات، یکی از ارگانهای خبری نزدیک به حکومت جمهوری آذربایجان با این تیتر که «اردوغان و پوتین به ایجاد کریدور زنگهزور جواب مثبت دادند و توافق صلح در تهران به دست آمد»، به پوشش سخنان وزرای خارجه جمهوری آذربایجان و جمهوری اسلامی در مورد عبور کریدور از خاک ایران پرداخته است.
رسانه‌های جمهوری اسلامی از جمله، شرق و دیپلماسی ایرانی نیز با ارزیابی مثبت کریدور ارس از کریدور زنگهزور با عنوان «دالان موهوم و جعلی»، یاد کرده و احداث این کریدور را ابتکار تهران نامیده‌اند.
برخی از کارشناسان ایرانی این کریدور را تحولی بسیار مهم نامیده‌اند.
یکی از این کارشناسان ایرانی، «رحمن قهرمانپور» است که گفته «مزیت‌های این کریدور از نظر تجاری چنان زیاد است که می‌تواند نگرانی‌های هویتی و ژئوپلیتیکی را کم‌اثر کند. باید با این خبر محتاطانه برخورد کرد. شاید یک بازی رسانه‌ای برای فشار بر ارمنستان و حتی روسیه باشد. اما اگر درست باشد نشانه بسیار مهمی از تلاش ترکیه و آذربایجان برای رفع نگرانی‌های ایران است. ظاهرا ایران در گذشته نیز چنین پیشنهادی داده بود. باید منتظر واکنش‌ها به این خبر باشیم.»
هیجانی که بعد از اعلام خبر توافق برای عبور کریدور از خاک ایران در رسانه‌های جمهوری اسلامی وجود داشت را در رسانه‌های آذربایجانی نمیتوان پیدا کرد. با این حال رسانه‌های آذربایجان نیز سخنان حکمت حاجی‌اف و حسین امیرعبداللهیان را پوشش داده و همچنان از روی میز بودن پروژه کریدور زنگهزور نوشته‌اند.
ایران‌وایر در گفتگو با مشاور یکی از مقامات آذربایجانی در مورد احداث «کریدور ارس» پرسید.
این مقام آذربایجانی در پاسخ به سوال ایران‌وایر گفت: «مساله کریدور زنگهزور یک پروژه کنار گذاشته شده نیست و هنوز اصلی‌ترین گزینه روی میز است. ولی عبور کریدور از خاک ایران هم یکی دیگر از گزینه‌هاست. این کریدور هر قدر به نفع آذربایجان باشد همان قدر هم به نفع ارمنستان است. با توجه به منزوی بودن جمهوری اسلامی در سطح بین‌المللی به نفع کشورهای منطقه هست که عبور کریدور از ایران پلان آخر باشد.»
به گفته وی «سیاست‌های جمهوری اسلامی در حوزه اقتصادی در سالیان اخیر نشان داده که تصمیمات این کشور مبتنی بر ایدئولوژی خاصی است که بر خلاف منافع اقتصادی است. به این دلیل نمیتوان زیاد روی ایران حساب کرد.»
بعد از اعلام آقای اردوغان بر عبور کریدور جایگزین زنگهزور از خاک ایران برخی از مقامات و رسانه‌های جمهوری اسلامی به صورت علنی مخالفت خود را اعلام کرده بودند. ولی بعد از نشت ۳+۳ در تهران نظر مقامات و رسانه‌های جمهوری اسلامی نسبت به جایگزینی کریدور ارس به جای زنگهزور مثبت شده است.
ابراهیم رمضانی
ایران‌وایر