«یاور ویسی»، کولبر ۲۷ ساله‌ای بود که یکشنبه شب، ۵آذر۱۴۰۲، راهی مرز «نوسود» پاوه شد؛ ولی غرق در خون و روی کول کولبران دیگر برگشت.
جوانی عاشق فوتبال و پدر دو طفل خردسال ۲ ساله و ۵ ماهه بود که گلوله نیروهای مرزبانی جمهوری اسلامی، جانش را گرفت.
چند ساعت قبل‌تر و چند صد کیلومتر آن طرف‌تر، در مرز «هه‌نگه‌ژال» بانه، نوجوان ۱۷ ساله‌ای به نام «فاروق علیزاده» هم با گلوله‌های مرزبانان جمهوری اسلامی کشته شد.
کولبران و خانواده‌های آن‌ها چه حقوقی دارند و چطور می‌توانند از خود دفاع کنند؟ 
رفت که نان بیاورد، اما برنگشت
آخرین استوری یاور، تصویر مادربزرگ وفات یافته‌اش بود. برایش آرزوی عفو کرده بود، تنها چند ساعت قبل از اینکه همسر و دو فرزند خردسالش را برای یک لقمه نان ترک کند و دیگر هرگز برنگردد. دختر ۲ ساله و پسر ۵ ماهه‌ای که ثمره ازدواج ۴ ساله‌اش بودند.
یکشنبه شب، هنگ مرزی «نوسود» شهرستان پاوه در استان کرمانشاه، جوانی را هدف گلوله قرار دادند که به گفته همراهان او، حتی باری روی دوشش نبود. از مرز رد نشده بود و عملا در خاک ایران بود. اقدامی که فعالان حقوق‌بشر می‌گویند بر مجرمانه بودن شلیک نیروهای مرزی دلالت دارد.
یک فرد آگاه که به‌دلایل امنیتی نام او نزد «ایران‌وایر» محفوظ می‌ماند، درباره شلیک به یاور ویسی به ما می‌گوید: «باوجود اینکه هنوز وارد مرز عراق نشده بود و حتی باری وارد نکرده بود، مورد شلیک هنگ مرزی قرار گرفت و به‌شدت زخمی شد و یک ساعت بعد از انتقال به مرکز درمانی نوسود، جان باخت.»
او با تاکید بر اینکه برادر بزرگتر یاور هم همراه او بوده و زخمی‌شدن او را به چشم دیده، می‌گوید: «برادرش و چند نفر دیگر هم آنجا بودند و دیدند که او حتی بار هم با خودش نداشته، یعنی یک فرد عادی رهگذر را هدف گرفته‌اند، نه حتی کسی که دارد کولبری می‌کند را، که بگویند قاچاقچی است و با قاچاق مبارزه کردیم.»
اشاره این شخص آگاه، به توجیه شلیک به کولبران است که از سوی نیروی انتظامی و ارتش جمهوری اسلامی مطرح می‌شود. مقامات ایران، کولبری و سوخت‌بری را مصداق «قاچاق» دانسته و کشتن این شهروندان را که به‌دلیل فقر و بیکاری رو به مخاطرات بزرگی آورده و کولبری می‌کنند، توجیه می‌نمایند.
«علی خامنه‌ای» در سخنانی، کولبران را از قاعده مبارزه با قاچاق مستثنی کرد و گفت: «من مرادم از قاچاق، فلان کولبر ضعیف نیست که می‌رود آن طرف یک چیزی را برمی‌دارد با کول خودش می‌آورد این طرف. این‌ها که چیزی نیست. اهمیتی ندارد، با این‌ها مبارزه هم نشود اشکالی ندارد. من قاچاق‌های سازمان یافته بزرگ را می‌گویم، ده‌ها و صدها کانتینر، با این‌ها باید برخورد شود.»
با‌این‌حال، بر‌اساس آخرین گزارش‌های سازمان‌های حقوق‌بشری کردستان، در ۱۲ سال منتهی به پایان سال ۱۴۰۱، دست‌کم ۵۹۴ کولبر با شلیک ماموران مرزبانی جمهوری اسلامی یا به‌طور مستقیم، یا دراثر سقوط ناشی از تعقیب‌و‌گریز و به رگبار بسته شدن در کوهستان کشته و ۱۳۶۴ نفر نیز زخمی شده‌اند. از این میان، ۵ نفر مفقود شده‌اند و ۳۶ نفر از کشته‌شدگان و زخمی‌ها نیز، زیر ۱۸ سال بوده‌اند.
با‌این‌وجود، آنچه در مورد یاور ویسی، جوانی که یکشنبه شب با شلیک اسلحه کلاشینکف ماموران مرزبانی کشته شد مهم است، این است که ماموران سینه او را هدف قرار دادند. در ویدیوهایی که «هه‌نگاو» از زمان انتقال او به بیمارستان منتشر کرده نیز، به‌خوبی مشهود است که پیکر او از ناحیه تنه غرق در خون است.
در مورد فاروق علیزاده، نوجوان کردی که چند ساعت قبل از یاور در یکی از گذرگاه‌های مرزی بانه با شلیک ماموران کشته شد نیز، ماجرا از همین قرار است. گلوله‌ای که جان فاروق را گرفت، سرش را نشانه رفته بود.
از فاروق ۱۷ ساله ویدیویی در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده که نشان می‌دهد جثه کوچک او زیر باری که همراهانش به او کمک کرده و روی کولش می‌گذارند طاقت نمی‌آورد و با لبخندی بر لب، ناچار می‌شود دوباره بنشیند.
اگر متولد ایران نبود، فوتبالیست حرفه‌ای می‌شد
یاور ویسی، اهل روستای «قلقله» در شهرستان «ثلاث باباجانی»، عاشق فوتبال بوده و در یک تیم کوچک هم هر هفته فوتبال بازی می‌کرده.
یکی از دوستانش که با ایران‌وایر گفت‌وگو کرده، می‌گوید که «بازیکنی عالی» بوده و اگر هرجایی غیر از ایران متولد شده بود، به‌جای کولبری، یک «فوتبالیست حرفه‌ای» می‌شد.
یاور، فرزند سوم خانواده بود. ۲ برادر و ۲ خواهر داشت که یک برادر و خواهرش از او بزرگتر بودند. منبع ایران‌وایر می‌گوید که او به‌دلیل مشکلات مالی درس و مدرسه را بعد از دیپلم رها کرده بود، اما پارسال به‌دلیل اینکه می‌خواست دانشگاه برود، برای کنکور درس خواند: «خیلی باهوش و تیزبین بود. برای کنکور درس خواند، ولی تامین هزینه‌های یک زندگی و ترس از مخارج زندگی نگذاشت آن‌طور که باید‌و‌شاید وقت بگذارد، کنکور قبول نشد و برگشت سر کولبری.»
عکس‌هایی از یاور و فرزندانش به‌دست ایران وایر رسیده که از دلبستگی این پدر جوان به کودکان خردسالش خبر می‌دهد، تصاویری از در برف‌بازی، در آغوش گرفتن و لذت بردن از فرزندان برای این تازه‌پدر، که از او و فرزندانش ستانده شد.
حقوق شما
در قوانین جمهوری اسلامی، برای استفاده از اسلحه توسط پلیس و نیروهای نظامی و انتظامی ضوابط مشخصی وجود دارد. در همین باره، مواد قانونی تحت‌عنوان «قانون نحوه به‌کارگیری سلاح توسط نیروهای مسلح در موارد اضطراری» وجود دارد.
«موسی برزین خلیفه‌لو»، حقوقدان و مشاور حقوقی ایران‌وایر می گوید که در این قانون، حتی درباره استفاده از سلاح در برابر کسانی که به‌طور غیرقانونی از مبادی ارضی کشور وارد یا خارج می‌شوند نیز توضیح داده شده است: «اتفاقا گفته شده که در مورد کسانی که به‌طور غیرقانونی از مبادی ارضی وارد یا خارج می‌شوند، چه ضوابطی باید رعایت شود.»
او توضیح می‌دهد: «اول اینکه باید ضرورت داشته باشد و در عنوان ماده هم حتی آمده که باید ضروری باشد. ضرورت به این معناست که جز آن کار، دیگر نشود کار دیگری انجام داد. بنابراین، وقتی ماموران مرزبانی می‌توانند بروند شخص را بازداشت کنند، دیگر لزومی به تیراندازی وجود ندارد.»
به گفته این حقوقدان، در این قانون چند تبصره وجود دارد که تشریفات استفاده از سلاح را در مواقع اضطراری مطرح کرده است. برزین خلیفه‌لو در همین زمینه می‌گوید: «اول باید ایست بدهند و اگر توجه نشد، تیر هوایی شلیک کنند و بعد هم تیر کمر به پایین و در نهایت تیر کمر به بالا.»
او همچنین بر لزوم آموزش‌دیده بودن نیروهایی که دسترسی به سلاح دارند نیز تاکید کرده و می‌گوید: «مشخص است که کسانی که سلاح استفاده می‌کنند باید آموزش دیده باشند و بنابراین به‌طور کلی کسی که تیراندازی می‌کند ولی به قلب و سر شخص برخورد می‌کند، می‌تواند پای او را نشانه بگیرد.»
این وکیل دادگستری می‌افزاید: «یعنی وقتی گلوله به سر شخص و قلب او اصابت می‌کند، نشان می‌دهد که این فرد یا آموزش دیده نبوده، یا به قصد کشتن داشته می‌زده و با استفاده از این سلاح‌های بروزی که وجود دارد و جمهوری اسلامی هم دسترسی دارد و ما می‌دانیم که دسترسی دارد، چون در اعتراضات از آن به‌کرات استفاده شده، می‌توانند اشخاص را بدون صدمه جانی، متوقف یا بازداشت کنند.»
آقای برزین خلیفه‌لو در پایان نیز می‌گوید: «بنابراین، تیراندازی غیرهدف‌دار به گروهی از افراد یا تیراندازی بدون رعایت تشریفات در قانون به‌کارگیری سلاح غیرقانونی است و موضوع مشمول جنایت، قتل عمد یا غیرعمد می‌شود و اولیای دم یا خود قربانی اگر که شلیک منجر به مرگ او نشده باشد، می‌توانند در دادسراها و دادگاه‌های نظامی شکایت کیفری کنند.»
ایران‌وایر
رقیه رضایی