– گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی با استناد به اطلاعات سال ۹۸ نوشته ۱۸ استان کشور دارای محدوده‌هایی با خطر بالای فرونشست زمین هستند.
– عبور خطوط راه‌آهن از نواحی دچار فرونشست در برخی استا‌ن‌ها از جمله، اصفهان فارس و همدان از حد خطر عبور کرده و به بحران تبدیل شده است.
– تا سال ۱۴۰۱ از مجموع ۶۰۹ دشت مطالعاتی کشور ۴۱۰ دشت معادل ۶۷/۳۳ درصد در شرایط بحرانی قرار داشته‌اند.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارشی اعلام کرده فرونشست زمین از مسائل چالش‌برانگیز کشور است و بیش از نیمی از استان‌های ایران و بیش از ۳۵ درصد جمعیت کشور با خطر بالای این پدیده روبرو هستند.
نمونه‌ای از فرونشست زمین در دشت قزویرور
مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی به فرونشست زمین در ایران پرداخته و هشدار داده که بر اساس اطلاعات سال ۱۳۹۸، هژده استان کشور دارای محدوده‌هایی با خطر بالای فرونشست زمین هستند و فرونشست در ایران با نرخ بیش از ۵ برابر متوسط جهانی رخ می‌دهد. همچنین بیش از ۳۵ درصد از جمعیت کل کشور در معرض خطر این پدیده قرار دارند که برخلاف وقایعی مانند سیل و زلزله آثار محسوس و لحظه‌ای برجای نمی‌گذارد و پیامدهای آن با وجود خسارت‌بار بودن به دلیل پایین‌بودن سرعت وقوع و بروز نیافتن وجوه خارجی مشخص به راحتی قابل شناسایی نیستند.
این گزارش تأکید کرده مهم‌ترین پیامد فرونشست زمین را می‌توان در آثار زیانبار زیست محیطی آن دید. پس از اضافه برداشت از منابع آب زیرزمینی و افت سطح آب زیرزمینی بافت اسفنجی، خلل و فرج آبخوان‌های زیرزمینی دچار تراکم شده و از بین می‌رود. متراکم‌شدن لایه‌های زیرسطحی باعث کاهش چشمگیر میزان نفوذپذیری و تخلخل لایه‌ها شده و امکان آبگیری مجدد آنها به تدریج از بین می‌رود؛ در این حالت آبخوان استعداد ذخیره و انتقال آبی خود را از دست داده و در نهایت به مرگ آبخوان‌ها منجر خواهد شد.
همچنین تأکید شده که نفوذناپذیر شدن لایه‌های آبرُفتی منجر به گسترش روانآب‌های سطحی و جریانات سیلابی در دشت‌ها و فرسایش شدید خاک مغذی و زراعی می‌شود؛ خاکی که برای تشکیل یک سانتی‌متر آن ده‌ها سال زمان لازم است و در صورت اتخاذ نکردن تمهیدات جدی برای کاهش خطرات فرونشست زمین، چهره دشت‌های سرسبز و حاصلخیز کشور را به بیابان و کویر تبدیل خواهد کرد.
مرکز پژوهش‌های مجلس همچنین نوشته که تا سال ۱۴۰۱ از مجموع ۶۰۹ دشت مطالعاتی کشور ۴۱۰ دشت معادل ۶۷/۳۳ درصد در شرایط بحرانی قرار داشته‌اند. بیشترین حجم اضافه برداشت آب در کشور نیز مربوط به حوضه‌های آبریز فلات مرکزی و شرقی است که نزدیک به نیمی از جمعیت کشور را در خود جای داده و حدود ۷۵ درصد از کل اضافه برداشت کشور مربوط به آن است.
بخش دیگری از این گزارش به بحران فرونشست در جاده‌ها و خطوط راه‌آهن پرداخته و نوشته که خطوط راه‌آهن و مترو، اتوبان‌های بین‌شهری راه‌ها و معابر شهری و بین‌شهری اصلی و فرعی و فرودگاه‌ها به عنوان اصلی‌ترین محورهای جابجایی کالا و مسافر و همچنین خطوط آب و فاضلاب، گاز و خطوط فشار قوی انتقال نیرو که جزو سازه‌های خطی محسوب می‌شوند ممکن است در مسیر خود از مناطقی عبور کنند که تحت تأثیر اختلاف تراز فرونشست درزها و ترک‌های ناشی از آن و در نتیجه جابه‌جایی سطح زمین قرار می‌گیرند. متأسفانه، عبور خطوط راه‌آهن از نواحی مختلف کوهستانی و دشت‌ها در برخی استا‌ن‌ها از جمله، اصفهان فارس و همدان از حد خطر عبور کرده و به بحران تبدیل شده است.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی افزوده که «استان‌های اصفهان، تهران، کرمان و خراسان رضوی در معرض خطر شدید فرونشست قرار دارند. در اصفهان حدود ۱۰ هزار کیلومترمربع شامل ۳۰۳۰۰ واحد مسکونی، به طور ویژه پالایشگاه نیروگاه برق شهید منتظری، ورزشگاه نقش جهان، فرودگاه بین‌المللی شهید بهشتی، پست‌های خطوط انتقال نیروی فشارقوی شهرک صنعتی محمودآباد، خطوط انتقال سوخت به فرودگاه نایین و سگزی، خطوط قطار برون‌شهری به ویژه خط اصفهان به شاهین‌شهر، ابنیه تاریخی مانند پل روی رودخانه زاینده‌رود در معرض تهدیدهای ناشی از فرونشست هستند.»
در ادامه این گزارش آمده که «اختلاف موجود بین برنامه‌ریزی منابع آب و مصرف واقعی منجر به برداشت بیشتر از منابع آب کشور شده عمدتاً شده، بطوری که مقدار آن برای برنامه‌ریزی منتهی به شهریورماه ۱۴۰۲ برابر با ۱۸.۹ میلیارد مترمکعب است. این اضافه برداشت منجر به تعدی به حقابه‌های محیط زیستی و تخلیه آب‌های استاتیک کشور شده و کسری حجم آبخوان‌های کشور را به همراه داشته است. کسری تجمعی مخازن آب‌های زیرزمینی تا شهریورماه سال ۱۴۰۱ برابر با ۱۴۳ میلیارد مترمکعب بوده که نشان‌دهنده وضعیت نامناسب آب‌های زیرزمینی است.»
علی بیت‌اللهی رئیس بخش زلزله‌شناسی مهندسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی نیز روز دوشنبه ۲۷ آذرماه ۱۴۰۲ نسبت به بی‌‌توجهی برنامه هفتم به فرونشست، ممنوعیت ساخت‌وسازهای انبوه در محدوده‌هایی که درگیر فرونشست شده‌اند و بحرانی که اگر همچنان بی‌اعتبار بماند و دراولویت قرار نگیرد، ممکن است به تخلیه برخی شهرها منجر شود، هشدار داده است.
انتشار مطالعات و پژوهش‌های انجام شده از مرودشت و بخشی‌هایی از محدوده دشت شیراز نشان از وضعیت بحرانی این منطقه داشت.
در این مطالعات و در تصاویر ماهواره‌ای ۱۰ سال گذشته از دشت مرودشت تنها محدوده کوچکی از این دشت با پدیده فرونشست روبرو شده بود اما در مطالعات اخیر و ظرف حدود ۱۵ سال اخیر، همه دشت مرودشت دچار این پدیده شده و وسعت و سرعت فرونشست زمین در این دشت پیشرفت قابل توجهی داشته است.
نتیجه این گزارش‌ها بیانگر آن است که شکاف‌های بسیار عظیمی در سطح زمین دشت مرودشت به پهنای نیم متر تا ۷۰ سانتی متر ایجاد شده و در دشت شیراز هم شامل محدوده دریاچه مهارلو تا شمال غرب شهر در نقاطی فرونشست رخ داده است.
دیگر استان‌های ایران نیز با وضعیتی بحرانی روبرو هستند و فرونشست به مناطق مسکونی رسیده و تهدیدی جدی جانی برای شهروندان ایجاد کرده است. معصومه آمیغ‌پی رئیس اداره ترازیابی دقیق سازمان نقشه‌برداری کشور با ارائه آمار تکاندهنده‌ای از فرونشست زمین در ایران در خردادماه جاری گفته بود که «۱۵ کلان‌شهر کشور درگیر پدیده فرونشست زمین شدند و این پدیده طوری وارد شهرها شده که به سازه‌های محلی آسیب‌های جدی وارد کرده و ایمنی مردم را تحت تأثیر قرار داده است.»
جدیدترین آمارها از فرونشست در استان اصفهان نشان می‌دهد زمین ۸۲۰ هزار خانه مسکونی، ۶ هزار بنای تاریخی، ورزشگاه بزرگ نقش‌جهان، دو پالایشگاه، سه فرودگاه سست شده و ۲/۵ میلیون نفر ساکن در دشت اصفهان- برخوار با تهدید جانی روبرو هستند.
رئیس سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس ایران در مردادماه اعلام کرده بود که شماری از مدارس در تهران و اصفهان به دلیل «فرونشست زمین» و احتمال ریزش ساختمان پرخطر تشخیص داده شده و تخلیه شدند.
محمد حسن نامی رئیس سازمان مدیریت بحران کشور نیز فروردین امسال با ارائه آماری تکاندهنده از گسترش پدیده فرونشست زمین در ایران گفته بود که در ۱۲۵ هزار کیلومترمربع که حدود ۹ درصد مساحت کشور می‌شود، شاهد فرونشست هستیم.
رئیس سازمان مدیریت بحران توضیح داده بود که تعداد ۲۸۰ شهر و ۹۲۰۰ روستا در معرض خطرات ناشی از فرونشست قرار دارند و جمعیتی حدود ۱۸ تا ۱۹ میلیون نفر در این پهنه ساکن هستند.
فرونشست زمین، پدیده‌ای است که در اثر خالی‌شدن آب لایه‌های زیرین زمین و در نتیجه پوکی خاک و فشار ناشی از وزن طبقات بالایی رخ می‌دهد. این پدیده باعث می‌شود که سطح زمین به تدریج و در برخی موارد به شکلی ناگهانی، فرو نشیند و ترک‌ها، شکاف‌ها یا فروچاله‌هایی در سطح زمین پدیدار شود.
به دنبال وقوع فرونشست زمین، فضاهای خالی خاک که مخزنی طبیعی برای نگهداری آب‌های زیرزمینی هستند، بسته می‌شوند و در نتیجه خاک خاصیت نفوذپذیری و مخزنی خود را برای همیشه از دست می‌دهد و به همین دلیل نیز کارشناسان از این پدیده به عنوان مرگ آبخوان‌ها یاد می‌کنند.
کیهان چاپ لندن